گذری بر رمضان در شعر فارسی؛
رمضانا تو بهترین ماهی
11 تير 1393 ساعت 12:44
ادبیات فارسی و به خصوص شعر فارسی از ابتدا تا امروز تکیه گاهی قابل اعتماد برای کسب آگاهی و صیقل دادن روح و جان بوده است.
در شعر فارسی با توجه به گستره فراخ و بی انتهایش برای هر مضمون و اتفاق می توان شاهد مثال های فراوانی یافت و با توجه به اینکه دواوین شاعران فارسی زبان هر کدام در حد و اندازه های خودشان دریایی گسترده است می توان در این دریاها غور کرد و در فراخور حال مرواریدی به دست آورد.
بدون شک اتفاقات و چرخش روزگار همانگونه که بر زندگی مردم عادی تاثیر می گذارد بر زندگی شاعران به عنوان قشری خاص تاثیر متفاوت تر از دیگران می گذارد و این تاثیر را می توان در اشعار هر شاعری به چشم دید. شاعران فارسی زبان هرکدام در دوران خودشان، به مسائل مختلفی همچون مرگ، معشوق، گذر ایام، عرفان، بی وفایی روزگار و ... پرداخته اند اما در این میان هرگاه که به موضوعات مذهبی پرداخته اند می توان ردپای دلایلی فراتر از معقولات زمینی را در آثارشان مشاهده کرد. از جمله موضوعات مذهبی که شاعران پارسی زبان به آن پرداخته اند می توان به ماه محرم، ماه رمضان، شهادت امام حسین(ع)، حضرت علی(ع) و دعا و مناجات اشاره کرد.
اما در این نوشتار سعی خواهد شد به طور مختصر به بازتاب نور ماه مبارک رمضان در پنجره شعر فارسی پرداخته شود.
در معنای رمضان
در غیاث اللغات در توصیف ماه مبارک رمضان آمده است:«ماه نهم از ماه های قمری بین شعبان و شوال و رمضان سنگ گرم است و از سنگ گرم پای روندگان می سوزد و شاید که به وقت وضع این اسم ماه صیام در شدت گرما باشد و یا ماخوذ است از «رمض» که به معنی سوختن است .
ماه صیام گناهان را می سوزاند و معنی «رمض» سوخته شدن پای از گرمی زمین است ، چون ماه صیام موجب سوختگی و تکلیف نفس است .
ماه رمضان المبارک که به «شهر الله» نیز معروف است، در قرآن مجید نیز، یک بار «رمضان» و چهارده بار صوم و صیام و صائمین و صائمات ... به کار رفته است. شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن ... ماه رمضان است که در آن فرو فرستاده شد قرآن ... دستور روزه در آیه ۱۷۹ سوره بقره طرح شده است: یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون.
نگاهی زمینی به ماهی آسمانی
در بررسی تاثیرات ماه مبارک رمضان بر شاعران و شعر فارسی می توان از جنبه های گوناگون نگریست، اما در این نوشتار بر اساس روند حرکت تاریخی به این موضوع نگاه خواهد شد.
به ماه رمضان در شعر شاعران دوره اول تنها به طور مختصر اشاره شده است و حتی در میان شاعران این دوره پیدا می شوند شاعرانی که از آمدن ماه رمضان چندان خشنود نمی شوند و با نگاهی زمینی و مادی این ماه را در مقابل عیش و عشرت خود قرار می دهند که چندان با فرهنگ اسلامی میانه ای ندارد.
از این شاعران می توان به فرخی سیستانی اشاره کرد که در جهان بینی این شاعر ماه شریف رمضان ماهی است که باید هرچه زودتر تمام شود و برود و دیگر باز نگردد و در این معنی اینگونه سروده است؛
روزه از خیمه ما دوش همی شد به شتاب
عید فرخنده فراز آمد با جام شراب
قوم را گفتم چونید شمایان به نبید؟
همه گفتند صواب است صواب است صواب
چه توان کرد اگر روزه ز ما روی بتافت
نتوان گفت مر او را که زما روی متاب
چه شود گر برود؟ گو برو نیک خرام
رفتن او برهاند همگان را ز عذاب
امیر معزی هم از دیگر شاعرانی است که از ماه رمضان تنها به عید فطر اشاره می کند و آن هم با خشنودی که بب آمدن عید فطر رمضان به پایان می رسد و دوباره بساط باده چیده می شود و اینگونه می سراید؛
رسید عید همایون و روزه کرد رحیل
به جام داد فلک روشنایی از قندیل
چو روشنایی قندیل بازگشت به جام
سزد که من به غزل بازگردم از تهلیل...(دیوان،ص۴۵۲،قصیده در مدح ابوطاهر اسماعیل صفی)
در تاریخ ادبیات فارسی هستند شاعرانی از اشعارشان بوی رمضان ستیزی به مشام می خورد و در هر دوره ای از این شاعران یافت می شود، اما رمضان ستایی شاعران فارسی بر رمضان ستیزی شان غالب است.
رمضان ستایی شاعران
در میان شاعران فارسی شاعران بسیاری به ستایش ماه رمضان چه به صورت مستقل و چه به صورت اشاره های کوتاه و چه در خلال مدح ممدوح اشاره کرده اند که به آن ها و نحوه روایتشان از این ماه شریف نگاه خواهد شد.
خداوندگار حماسه فردوسی بزرگ هم درباره روزه اینگونه سروده است؛
همان بر دل هر کسی بوده دوست
نماز شب و روزه آیین اوست (فردوسی ۲۰۳/۳)
شاعر حبسیه سرا زبان پارسی مسعود سعد سلمان هم اینچنین به روزه اشارت می کند؛
نزد خداوند عرش بادا مقبول
طاعت خیر تو و صیام و قیامت (مسعود سعد به نقل از دهخدا)
دیدگاه ناصر خسرو شاعر پند و اندرز از شاعران پیشین عمیق تر و پخته تر می شود و وی با همان نگاه خاص خود به ستایش روزه و یادآوری حکمت روزه و روزه داری می پردازد؛
چون روزه ندانی که چه چیز است چه سود است
بیهوده همه روزه ترا بودن ناهار
وی همچنین در جایی دیگر می گوید که بار نماز و روزه بر دوش آدمی قرار داده شده است، چون که آدمی قدرت فهم و شناخت دارد اما حیوانات چنین قدرتی را ندارند و اینگونه می سراید؛
چرا بر آهو و نخجیر روزه نیست و نماز
چرا من و تو بدین کارها گران باریم
چه داد یزدان ما را زجملگی حیوان
مگر خرد که بدان بر ستور سالاریم
رمضانیه های شعر فارسی در دوره های دیگر هم ادامه داشته و در دوره معاصر هم توسط شاعران بزرگ سروده شده اند.
همچون این ابیات از عباس خوش عمل؛
رمضانا تو بهترین ماهی
چون که ماه ضیافت اللهی
خوش عمل هر که بود در رمضان
ترک منکر نمود در رمضان
کد خبر: 73083
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcaewn0.49nea15kk4.html