مریم اطیابی- به گزارش هنرنیوز؛ مکتب سلجوقی، مکتب بغداد یا (عباسی)، مکتب تبریز اول (یا مغول)، مکتب شیراز اول، مکتب جلایری، مکتب شیراز دوم ، مکتب هرات، مکتب بخارا، مکتب قزوین، مکتب تبریز دوم یا صفوی یا اصفهان، مکتب نقاشی قاجار، نگارگری قاجاری و نقاشی قهوه‌خانه تقسیم‌بندی مکاتب نگارگری ایرانی است.

رویین پاکباز در دایره المعارف هنر درباره تاریخچه نگارگری این گونه توضیح داده است:«بحث درباره نقاشی قدیم ایرانی، غالباً هنر مینیاتور را به ذهنها می‌آورد. در واقع، مشهورترین و ارزنده ترین نمونه‌های هنر تصویری ایران را می‌توان بر صفحات نسخه‌های خطی و مرقعات ملاحظه کرد ما کاربرد واژهٔ نگارگری برای این گونه تصاویر را بر اصطلاح مینیاتور ترجیح می‌دهیم. هنر نگارگری ایرانی-اسلامی از سده چهاردهم/هشتم ه تا سده هفدهم/یازدهم شکوفایی نمایان داشت؛ ولی آثار تصویری به جای مانده از ادوار پیش از اسلام تا زمان حمله مغولان، و همچنین آثار دیوارنگاری، پرده نگاری،قلمدان نگاری و غیره در قرون متاخر نیز جلوه‌هایی دیگر-اما کمتر شناخته شده-از نقاشی ایرانی به شمار می‌آیند.»

اما اینک زمزمه‌هایی شنیده می‌شود که آذربایجان این بار نیز دست به شیطنت‌هایی زده و پای ثبت «نگارگری و مینیاتور» ایران به نام خود را به میان کشیده است آن هم با انتشار کتابی نفیس به نام « مینیاتور» و معرفی آن در اکسپوی ۲۰۱۵ میلان،البته با امتناع از ذکر نام «ایران» که در آن شهرهای اردبیل، تبریز، ارومیه و مراغه (در استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی و غربی ایران) تا ایروان (پایتخت جمهوری ارمنستان) و باکو (پایتخت جمهوری آذربایجان)، قلمرو هنر این کشور توصیف شده است. حتی نکته‌ی عجیب‌تر این‌که در صفحه‌های متعدد این کتاب، تصویرهایی از کتاب‌های قدیمی خطی و نگارگری ایرانی به‌عنوان نمونه‌هایی از مینیاتور آذربایجان ارائه شده‌اند. در بالای تصویرها نیز نام آثار، ادیبان و داستان‌های مختلفی چون شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ، خمسه‌ نظامی، گرشاسب‌نامه، کلیله و دمنه، همای همایون و هفت اورنگ با تلفظ فارسی، اما به خط لاتین آمده است. محل خلق یا نگهداری بسیاری از آثار نیز شهرهایی مانند تبریز ذکر شده است.

به گزارش هنرنیوز؛ «عاشیقلار»، «تار»، «چوگان»، «نان لواش»، « بادگیر»، « شب یلدا»، «جنگل‌های هیرکانی»، « موسیقی بخشی خراسان»،« قهوه خانه» تنها بخشی از پرونده‌های مورد اختلاف ایران با سایر کشورها در مورد مبدا آن است. پرونده‌هایی که کشورهای همسایه مانند آذربایجان ، ارمنستان، امارات، ترکیه مدعی خاستگاه آن هستند.

این موضوع در مفاخر از «مولوی»،«ابن سینا»،«فردوسی»،« فارابی»،«عمر خیام»،« خواجه نصیرالدین طوسی»،« ابوریحان بیرونی»،« بیهقی» آغاز می‌شود به « شهرزاد قصه‌گو»،« ملانصرالدین»، « پوریای ولی» ختم می‌شود . جالب این جا است که اگر از اختلافات در مورد نام «خلیج فارس» و اسناد آن بگذریم، این ادعای ضبط فقط به مفاخر و آداب و سنن و حتی نام یک محدوده جغرافیایی ختم نمی‌شود و پای حیوانات هم به میان می‌آید تا آنجا که برخی می‌گویند شیر ایرانی تنها در پارک ملی «گیر» هند به صورت طبیعی زندگی می‌کند و مسئولان دولت هند برای تغییر نام علمی شیر ایرانی به شیر هندی تلاش می‌کنند.


اما آیا این بار پیش از وقوع ثبت جهانی نگارگری ایران به نام آذربایجان ، مسوولان ذی ربط ایرانی پیش دستی خواهند کرد تا جلوی یک اتفاق ناگوار دیگر برای میراث ناملموس ایرانی را بگیرند.

در این باره فرهاد نظری، مدیر کل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث تاریخی، معنوی و طبیعی در نمایشگاه مطبوعات در جمع خبرنگاران از اقداماتی سخن گفت که عملی کردن‌شان می‌تواند از بروز هر اتفاق دیگری در این زمینه و در آینده خودداری کند.

او گفت: حتی انتشار کتابی به نام «مینیاتور آذربایجان» توسط کشور آذربایجان مسئله‌ای است که اگر چیزی در پس ذهن‌شان برای اقدامات بعدی درباره‌ی این هنر ایرانی نباشد هم باید آن را مطرح و پیگیری کنیم. چون معتقدیم این‌که کشوری مانند آذربایجان بخواهد آثار و مفاخر ایرانی را به نام خود کند، اسف‌بار است.

وی در پاسخ به پرسش هنرنیوز مبنی بر این که آیا ایران در این زمینه اقدام حقوقی انجام خواهد داد؟ و اساساً چه اقدامات پیشگیرانه ای برای اطلاع به یونسکو انجام شده است؟ گفت: قطعا باید اقدام حقوقی روی این بحث انجام شود، اشاره کرد و افزود: ما باید نسبت به انتشار کتاب «مینیاتور آذربایجان» در اکسپو ۲۰۱۵ میلان عکس‌العمل نشان دهیم.


مدیرکل دفتر ثبت اثار تاریخی، معنوی و طبیعی با اعلام این که نخستین قدم در این زمینه دعوت تعداد محدودی از مسئولان دولتی و فرهنگی در یک نشست است، تأکید کرد: نخست در یک جمع محدود، افرادی مانند نمایندگان وزرای خارجه، سازمان ارتباطات اسلامی، کتابخانه‌ و سازمان اسناد ملی ایران و فرهنگستان‌های هنر و زبان را دعوت می‌کنیم، تا به یک اجماع نظر برسیم که باید با این مقوله چه کاری انجام دهیم؟ ما باید این اتفاق را آسیب‌شناسی کنیم، در واقع حتما باید به یک تصمیم‌‌سازی که به پیگیری‌های حقوقی منجر می‌شود، برسیم.


او اضافه کرد: مطرح کردن این بحث در کارگروه ملی میراث ناملموس راهکار دیگری است که می‌تواند کارساز باشد . در این کارگروه از وزارت امور خارجه، سازمان ارتباطات اسلامی، وزارت علوم و وزارت اطلاعات شرکت می‌کنند، بنابراین از این طریق هم می‌توان به نتیجه‌ای رسید که پیگیری حقوقی را به دنبال داشته باشد.

وی یادآور شد: این اتفاق نباید مسکوت بماند. رفتاری که جمهوری آذربایجان از خود نشان داده یک رفتار صحیح نیست. فرهنگ آذربایجان روزی بخشی از ایران بوده است، اما آن‌ها امروز روی هر کدام از مفاخر ایران که بخواهند دست می‌گذارند.

نظری همچنین با بیان این نکته که ایران پیش از این اسنادی را در حافظه‌ی جهانی ثبت کرده که نشان می‌دهد هنر و ادبیاتی مانند مینیاتور و شاهنامه متعلق به ایران است، با تأکید بر اینکه ما پیش از این پیش‌دستی‌هایی کرده‌ایم و در حافظه جهانی یونسکو اسنادی را به ثبت رسانده‌ایم که نشان می‌دهد شاهنامه متعلق به ماست، افزود: ما نخستین‌بار «شاهنامه بایسنقری» را در فهرست حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسانده‌ایم. حتی در هر صفحه از کتاب‌هایی مانند «خمسه نظامی»، «کلیات سعدی» و «شاهنامه باسنقری» تصوایر مینیاتور و نگارگری ایرانی وجود دارد. این‌ها اسنادی است که قبل از انجام هر اقدامی توسط آذربایجان، ایران آن را به یونسکو ارائه کرده است.

نظری در پایان می‌گوید: اگر آذربایجان قصد ادعای چنین بحثی را داشته باشد، نخست باید یک نسخه منحصر به فرد از شاهنامه به ما نشان دهند و پس از بررسی در صورت درست بودن ادعاها، باید با ایران تعامل کند، مانند کتاب «امسالک الممالک» که به صورت مشترک توسط ایران و آلمان در حافظه‌ی جهانی به ثبت رسید.

هنر نیوز