محمود ماهرالنقش استاد کاشیکاری ایران در گفتگو با هنر نیوز:
کاشیکاری در معماری اسلامی جایگاه ویژه‌ای داشته است
26 تير 1389 ساعت 10:19
اهل شهر هنر باشی و بهره‌مند از ذوقی خدادادی، قند مکرر می‌شود. گنج های نهفته در درون سینه پر پر می‌زنند تا خود را به بهانه‌ای با شعری، ترانه‌ای، نقاشی یا نگاره‌ای .... بیرون بریزند و نقش جاودانه بزنند بر در و دیوار شهر. شاید اینگونه است که استاد محمود ماهرالنقش استاد مسلم معماری و کاشیکاری تجربی ایران زمین در میان نقش و نگار و رنگ‌های جاودانه معماری دیارش، آتشی بر جانش افتاد و دستان هنرمندش نقش خاطره را بر روی کاشی‌ها حک کردند. باشد که میراثی به یادگار بگذارد به قدمت هنر ایران زمین به آن امید که کاشیکاری، این هنر به یادگار مانده ازتمدن و فرهنگ مام وطن پاس داشته شود برای آیندگان، آیندگانی که در هر سرزمین برای شناخت خودشان به فرهنگ و هنرشان رجوع خواهند کرد تا تکیه گاه‌شان باشد و چراغ راه هدایت‌شان .
محمود ماهرالنقش در سال 1301 درشهراصفهان دیده به جهان گشود. ماهرالنقش تحصیلات محدودی دارد چون در زمان کودکی پدرش مدام در حال سفر بوده و خانواده‌اش در شهرهای مختلف سرگردان بودند. به‌همین دلیل، بعد از جنگ جهانی دوم او تحصیل را در مقطع متوسطه رها کرد. در ایام جوانی به تهران آمد و سالها به مطالعه و تحقیق درباره معماری سنتی پرداخت تا این که از سوی دانشگاه علم و صنعت برای تدریس دعوت شد.
وی سالها پژوهشگر، استاد تجربی، و استاد دانشگاه علم و صنعت ایران دررشته معماری و هنری تزیینی داخلی بوده و 20 سال تدریس و ۵ سال طراحی سؤالات کنکور رشته ساختمان در دانشگاه علم و صنعت را در کارنامه دانشگاهی به ثبت رساند .
اولین استاد ساختمان در رشته معمارى ایران در سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۶ مجموعه کتاب‌های اصول فنی ساختمان یعنی اولین کتاب دانشگاهى معمارى در ایران را به رشته تحریر درآورد که تا به حال ۱۱ بار تجدید چاپ شده و در سال ۱۳۵۷ پنج جلد کتاب درباره کاشی کاری ایران نگاشت وکه موزه رضا عباسی آن را به چاپ رساند.
این چهره ماندگار کشورمان همچنین طراح تزئینات کتیبه هاى حرم «شیخ طبرسى»،طراح خط بنایى صحن جامع رضوى ـ مصلاى تبریز ،پژوهشگر برتر سال۱۳۸۲، مشاور هنرى آستان قدس رضوى و مصلاى تبریز و... بوده است .
از استاد ماهرالنقش تاکنون ۲۵جلد کتاب در زمینه کاشیگرى و ساختمان به چاپ رسیده که برخى از آنها عبارتند از:اصول عملى ساختمان، اصول فنى ساختمان (به چاپ یازدهم رسیده است)، طرح و اجراى نقش در کاشیکارى ایران (10جلد)، خط بنایى (نایاب)، تعمیرات ساختمان، نقش فیروزه، آجر و نقش، معمارى مسجد حکیم اصفهان، نقش در نقش، مسجد حکیم اصفهان و نقش معقلى در هنرهاى اسلامى . با او درباره هنر کاشیکاری ایران به گفت و گو نشستیم.
* استاد قدمت هنر کاشیکاری در ایران به چه زمانی باز می‌گردد ؟
تزیینات به جای مانده از زمان هخامنشیان حكایت از كاربرد آجرهای لعابدار رنگین و منقوش وتركیب آنها دارد، بدنه ی ساختمان های شوش و تخت جمشید با چنین تلفیقی آرایش شده‌اند. اوج این هنر قبل از اسلام در دوره اشکانیان و ساسانیان نمود پیدا کرد اما با ورود اسلام با توجه به ممنوعيت‌های ايجاد شده در معماری مثل منع ساخت مجسمه یا نقاشی از انسان و حیوانات زمینه‌ای را فراهم نمود تا هنرمندان ابتکارات جدیدی در آجرکاری ونقوش به کار ببرند.
*این ابداعات و ابتکارات جدید شامل چه چیزهایی می‌شد ؟
اکثر نقوش مشجر، خطوط هندسی ونوشته‌های کوفی مزین و آمیخته با گل و برگ وغیره رواج پیدا کرد. هنر ومعماری اسلامی با ساخت مساجد و آرامگاه‌ها آثار زیبا وبی نظیری را رقم زد که نمونه آن آجرکاری‌های دوره سلجوقیان است. البته هنر کاشیکاری اسلامی به دوران ایلخانی باز می‌گردد . اوج این هنر را می‌توان در دوره صفویه دید بعد از آن این هنر روند روبه افول داشت.
*** هنرکاشیکاری در مقایسه با گذشته در چه جایگاهی قرار دارد ؟
کاشیکاری در معماری اسلامی جایگاه ویژه‌ای داشته و یکی از هنرهای برتر بوده است. ما به اکثر آثار دوران اسلامی که می‌نگریم به‌وضوح به جایگاه و پایگاه این هنر پی می‌بریم ولی متاسفانه در عصر کنونی به آن بها داده نمی‌شود.
* چرا امروزه کاشیکاری در خانه ها کاربرد ندارد ؟
این مساله به تورم بر می‌گردد. در گذشته خانه‌ها بزرگ بود وبی شک یکی از ابزار تزیینات خانه همین رنگبندی کاشی‌ها و هنر آمیخته در آنها بود اما امروزه این نوع کاشیکاری هزینه خیلی زیادی دارد که با گذشته قابل قیاس نیست. كاشی‌ها‌ی قدیمی لعابی با رنگ گياهي داشتند، اما الان همه كاشی‌ها با رنگ شيميايی ساخته می‌شوند. چه کسی حاضر است وقت و سرمایه‌اش را برای کاشی با رنگ گیاهی هزینه کند. در کجا از آن استفاده کند، در خانه های آپارتمانی 70 متری ؟
* پس فقط باید انتظار داشت این هنر را در مساجد و بناهای مهم شهری دید ؟
متاسفانه این اتفاق هم نمی‌افتد. در ساخت بناهای مهم هم از کاشیکاری استفاده نمی‌شود. اگر هم استفاده شود نمی‌توان به چشم هنر به آن نگریست. دولت از این هنر حمایت نمی‌کند، میراث فرهنگی به عنوان متولی این هنر و به عنوان نهادی که مادر بسیاری از هنرهای معماری است چه کاری تا کنون برای چاپ کتاب کاشیکاری یا آموزش جوانان علاقه‌مند انجام داده است؟ مگر چند کاشیکار معروف و آشنا به این هنر داریم اگر من و این چند نفر باقی مانده بمیرند چگونه می‌خواهیم این هنر را انتقال دهیم ؟ آیا تا کنون کسی از ما حمایت کرده است؟ من همواره برای پژوهش درباره کاشیکاری ایران به نقاط مختلف کشور سفرکردم، زحمت کشیدم به قول معروف دود چراغ و خون دل خوردم اما آیا تاکنون کسی گوشه‌‌ای از این هزینه ها را تقبل کرده؟ کسی برای این پژوهش ها ارزش قائل شده؟ کسی حاضر شده حاصل عمر و زندگی و تحقیقاتم را به چاپ برساند؟ من دلم به حال کاشیکاری ایران می‌سوزد مگر چقدر ازعمر من باقی مانده که باید این همه وقت منتظرچاپ کتاب باشم و از این طرف به آن طرف بروم؟
* منظور شما كتاب «كاشی كاری ايران» است ؟
بله خیلی ها معتقد بودند كاشی کاری ايران قابل نوشتن و به شکل کتاب در آمدن نیست؛ اما من این کار را کردم. در سال ۱۳۵۷ پنج جلد کتاب درباره کاشی کاری ایران نگاشتم و آن را موزه رضا عباسی به چاپ رساند اما تمام نسخه های آن فروش رفت وبعدها نایاب شد. موزه نیز حاضر به چاپ مجدد آن نشد.
* میراث فرهنگی در این زمینه با شما همکاری نکرد ؟
در دهه هفتاد سه دفعه این کتاب به شورای کتاب میراث فرهنگی رفت و هر بار قول چاپ آن را دادند ولی اینقدر چوب لای چرخ گذاشتند و چاپ آن عقب افتاد که عطایش را با لقایش بخشیدم. اینها است که دل آدم را به درد می‌آورد مگر میراث فرهنگی متولی حمایت از این هنر عجین شده با معماری و آثارتاریخی کشور نیست؟ بعد از آن قرار شد این کار را انتشارات سروش انجام دهد. این کتاب پس از تکمیل تحقیقاتم به ده جلد رسید اما دریغ و صد افسوس که انتشارات سروش هم با وجود قول‌هایی که داده تا کنون آن را به چاپ نرسانده است.
*** آیا علاقمندان این رشته با مشکل کمبود منبع مواجه نیستند؟
مساله همین جا است من سال‌هاست كه می‌خواهم هر آنچه را که آموخته‌ام و اندوخته‌ام در اختیار دوستداران این هنر قرار دهم اما کجا است همپایی که مرا یاری دهد تا اطلاعات خود را در اختیار این هنردوستان قرار دهم؟ من نمی‌خواهم بمیرم وهر آنچه را که می دانستم با خود به گور ببرم. هم اکنون در گالری صبا بیش از 200 شاگرد که اکثرا کارشناسان ارشد رشته‌های مختلف هنر هستند مشتاق یادگیری کاشیکاری هستند. آیا این کارشناسان کتاب نمی‌خواهند ؟ چه کسی اهمیت می‌دهد؟ واضح است که آنها به کتاب با هزینه پایین نیازدارند. وقتی برای پژوهش و علم هزینه نکنیم مسلم است که آن هنر رو به زوال خواهد رفت.
* کاشیکاری در دیگر کشورها چه جایگاهی دارد ؟
در کشورهای دیگر کاشیکاری مثل ایران به این حد از تعالی ورشد نرسیده. متاسفانه باید گفت امروزه شاید به نوعی این هنر در ایران متوقف شده اما به عنوان مثال در مالزی یا سایر کشورهای اسلامی در حال توسعه است. آنها برای خیلی از آثارشان با هنرمندان ایرانی قرارداد می بندند. کاشی کاری در ایران انجام و آنجا روی بنا سوار می شود. همانطور که گفتم آنها کاشیکاری نمی‌دانند اما به آن علاقه‌مندند و در معماری از آن بهره می‌برند.
* در سایر کشورها چطور ؟
سال 63 در کالیفرنیا به من پیشنهاد تدریس در دو دانشگاه داده شد ولی من قبول نکردم. آنها به شدت علاقه‌مندند. مخصوصا هلند بر آموزش این هنر خیلی تاکید دارد. سه سال پیش کنفرانسی با حضور 30 کشور جهان با موضوع کاشی ایران برگزار شد. سالی 2- 3 بار هلندی ها به ایران سفر می کنند و روی نقاط شناخته شده و کاشیکاری‌های آن با علاقه تحقیق و پژوهش می‌کنند. خیلی‌ها در دنیا به دنبال این همه زیبایی و هنر نهفته در کاشیکاری هستند اما ایران جایی که پوست و گوشتش با کاشیکاری عجین شده آن را به فراموشی می سپارد.
*** پشیمان نیستید پیشنهاد تدریس در دانشگاه های خارج از کشور را رد کردید ؟
هنر کار عشق است. آدم باید عاشق باشد تا هنربیافریند. وقتی چیزی را آفریدی با خودش عشق می آورد و این کشش عشق تورا به جلو می‌برد و باز دلت می‌خواهد کار جدیدی انجام دهی. من عاشق ایرانم. پوست و استخوان من متعلق به این خاک است. هر جای دنیا که باشم می‌گویم ایرانیم و هر جای ایران که باشم، می گویم اصفهانیم. من به این خاک، به این مردم و هنرش عرق و تعلق خاطر دارم. هیچ وقت پشیمان نبوده و نیستم. درپیشگاه خداهم شرمنده نیستم چون هر آنچه در توان داشتم ، انجام دادم . کوتاهی از جانب من نبوده آنهایی هم که باید شرمنده باشند خوب لابد جوابی برای پیشگاه حضرت حق دارند.
* در حال حاضرمشغول انجام چه کاری هستید ؟
تقریبا می‌توانم بگویم هیچ. فقط کاشیکاری حرم الشهدا دانشگاه اصفهان (مقبره پنج شهید) گاهی هم به خانه ریاضیات اصفهان سر می‌زنم. در گالری صبا هم با استاد شعرباف کلاسی برای علاقه‌مندان کاشیکاری برگزارمی کنیم.
گفتگو: مریم اطیابی
کد خبر: 13142
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcau6n6.49ney15kk4.html