مناظر فرهنگی باغستان سنتی قزوین و نمونه‌های داخلی و جهانی مشابه آن
17 شهريور 1395 ساعت 10:40
مناظر فرهنگی آن آثار فرهنگی هستند که تلفیقی از اثر انسان و طبیعت می‌باشند. این مناظر نشان‌دهنده تکامل جامعه بشری و سکونت انسان‌ها در گذر زمان هستند که تحت تاثیر محدودیت‌ها و فرصت‌های کالبدی و طبیعی و نیروهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی متوالی اعم از داخلی و خارجی تکامل یافته‌است. درواقع لغت "منظر فرهنگی" ظهور فعل و انفعال میان انسان و محیط طبیعی است و منعکس کننده روش‌های پایدار بهره وری از زمین با در نظر گرفتن محدودیت‌های محیط طبیعی که در آن استقرار می‌یابند می‌باشد. بدین ترتیب رابطه معنوی ویژه ای با طبیعت دارد. منظر فرهنگی دارای سه دسته عمده است:
۱. مناظر با تعریف روشن که به طور عمدی به وسیله انسان طراحی و ساخته شده اند (همانند باغ های شهری یا پارک ها که دارای ساختمان ها یا مجموعه های یادمانی و یا مذهبی هستند)
۲. مناظری که به شکل طبیعی و ارگانیک تکامل یافته اند و شکل خود را در پاسخ به محدودیت های محیط طبیعی خود تکمیل کرده اند، شامل دودسته زیر:
• - منظر آثار گذشته که روند تکامل آن در یک مقطع زمانی در گذشته پایان یافته است
• - منظر متداوم که نقش فعالی در جامعه معاصر دارد و رابطه تنگاتنگی با روش های سنتی زندگی بر قرار می کند و روند تکامل آن همچنان در جریان است.
۳. و منظرفرهنگی همپیوند به معنی پیوستگی منظر با ارزش های مذهبی، هنری و یا فرهنگی عناصر طبیعی به جای شواهد مادی فرهنگی
باغ‌های بومی شهر قزوین با نام "باغستان سنتی" زیر مجموعه منظر متداوم به شکل "منظر بومی تاریخی" قرار می‌گیرد. منظر بومی تاریخی، منظری است که در طول تاریخ به‌تدریج و بر پایه سنت‌های اجتماعی و ویژگی‌های فیزیکی، زیستی، فرهنگی و توسط مردم شکل و تکامل یافته و تا امروز مورد استفاده قرار می‌گیرد و ویژگی‌های اصلی و حیاتی آن در تعامل با یکدیگر پابرجا و قابل شناسایی است.
این باغ‌های بومی در نتیجه تعامل هوشمندانه اهالی شهر با منابع آبی و کشت غرق آبی به‌صورت حلقه‌ای به دور شهر قزوین شکل گرفته اند و محصولات منحصر به فردی همانند پسته، بادام، زردآلو و انگور تولید می‌کنند. این باغ‌ها صرف نظر از رویکرد زیست محیطی و فضای سبز دارای جنبه‌های فرهنگی قابل توجهی هستند که همواره نادیده گرفته شده‌است؛ در حالی که فرهنگ بخش جدایی ناشدنی از این باغ‌ها است. فرهنگی که در مظاهر مختلفی از جمله شیوه های بهره وری از منابع آب و آبیاری، نظام باغبانی، کشت و کار، چرخه زیستی باغداران، نوع گذران اوقات فراغت اهالی شهر، تولیدات محلی و صنایع بومی و یا ساختار و شکل و مورفولوژی شهر بازتاب داشته و هویت بومی و محلی این منطقه را تقویت کرده‌است. تاکنون تنها اقدام در جهت حفظ این میراث ارزشمند، ثبت باغستان سنتی با رویکرد منظر فرهنگی در فهرست آثار ملی به شماره ۳۱۰۹۵ است.
از جمله نمونه‌های قابل مقایسه با منظرفرهنگی باغستان سنتی قزوین میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
باغ‌های انار تفت، مزارع برنج در شهرهای شمالی ایران، نمونه‌هایی دیگر از مناظر بومی تاریخی شناخته شده ایران هستند، باغشهر بم که با نام بم و منظرفرهنگی آن در فهرست ثبت جهانی جای دارد و باغ‌های انجیر استهبان ایران که در طرح GIAHSدر سطح جهانی شناخته شده‌است. طرح GIAHS طرحی است که به دنبال اجلاس جهانی توسعه پایدار در سال ۲۰۰۲ برای شناسایی و حفاظت از سامانه های میراث کشاورزی در مقیاس جهانی راه اندازی شد.
مزارع مطبق برنج فیلیپین و مزارع لاواکس سوییتزرلند دو نمونه منظر فرهنگی بومی ثبت شده جهانی هستند. این مزارع و نیز باغ‌های چای باگوتا در تایوان، باغ‌های مرکبات مایورکای اسپانیا، مزارع نیشکر و گیاهان گرمسیری برزیل و مزارع کاکائو و ادویه جزیره گرنادا سالانه میلیون‌ها گردشگر را در قالب اگروتوریسم (گردشگری کشاورزی محور) به سوی خود جلب می‌نماید.
باغستان سنتی وجه تمایز شهر قزوین در میان سایر شهرهای تاریخی ایران است. میراث ارزشمندی که هنوز در فرهنگ اهالی این شهر جایگاه دارد و منظر بومی و زنده این شهر به شمار می‌رود. از لحاظ میراث فرهنگی، زیست محیطی، فرهنگی اجتماعی، گردشگری و اقتصادی ضرورت حفظ آن بیش از پیش احساس می‌شود. متاسفانه امروزه با تغییر توزیع و بهره‌وری از منابع آب و نظام معیشتی و همچنین گسترش فضای شهری در معرض تهدید جدی هستند. از باغ‌های ناژوان اصفهان، باغ‌های طرشت و باغ‌های قصرالدشت شیراز میتوان به‌عنوان باغ‌های سنتی قابل مقایسه با باغستان سنتی قزوین نام برد که بر اثر گسترش شهر و شهرک سازی در معرض تخریب هستند.
هدف از این مقایسه درک و شناخت واقعی باغستان سنتی و جایگاهی است که می‌تواند در سطح جهان از آن خود نماید و ترسیم آینده‌ای که زیاد دور نیست اگر روال گسترش شهر و ساخت و سازها و تخریب‌ها در باغستان سنتی ادامه یابد. آینده‌ای شبیه باغ‌های طرشت تهران که توسط گسترش فضای شهری تنها لکه های سبز اندکی از آن‌ها باقی مانده است و یا شبیه مناظر فرهنگی مزارع مطبق برنج فیلیپین و مزارع لاواکس سوییتزرلند. درحالی که منظرفرهنگی باغستان سنتی قزوین هنوز زنده است و در فرهنگ و باور مردم این شهر حضور دارد. وسعت ۲۵۰۰ هکتار از باغستان سنتی باقی است و میتوان آن را برای آیندگان این سرزمین حفظ نمود و ارزش‌های بی‌نظیر آن را به جهانیان نشان داد.
حال باید پرسید رویایی که مدیریت شهری برای باغستان سنتی قزوین درسر می‌پروراند کدام است؟ حفظ منظر فرهنگی باغستان سنتی قزوین یک خواست محلی و ملی را می‌طلبد. با سیاست‌های حال حاضر آنچه آینده‌ی باغستان را رقم می‌زند اندک لکه های سبز فضای سبز از باغستان سنتی است که علی رغم قدمت هزارساله آن طی صدسال برای آن ترسیم می‌شود.
اینک زمان انتخاب است. خواهشمندیم یا به شعارهای توسعه گردشگری و ابریشمین خود پایبند باشید و سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان شهر را بر مبنای حفظ و احیای باغستان سنتی به عنوان عنصر مکمل بافت تاریخی قزوین و یک جاذبه گردشگری ممتاز شهر قزوین طرح‌ریزی نمایید یا به زمین خواری‌ها و تعریف پروژه‌های کلان مالی و ویران‌گر در باغستان سنتی و حریم آن ادامه دهید!
انجمن دوستداران یادمان‌های ماندگار- انجمن تخصصی میراث فرهنگی قزوین
کد خبر: 92730
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcaw0no.49nue15kk4.html