گذری بر ادبیات کودک؛

شعر کودک باید سازنده باشد

3 مهر 1392 ساعت 11:24

کودکان آشنایی اندکی با قوائد دستوری و معنی و تلفظ برخی واژگان دارند و نیز از دایره واژگانی محدودی برخوردارند.

عینی بودن ذهن کودکان و دور بودن ذهن آنها از مفاهیم انزاعی سبب می شود که کودکان بر اساس نیاز ذهنی و روانی خود به عنوان یک انسان خردسال از ادبیات معاصر تأثیرپذیری ویژه ای داشته باشند. 

کودکان قبل از ۱۲ سالگی از اثرپذیری بالایی برخوردارند و نمادها و نشانه ها را بدون تفکر و تنها به دلایل عاطفی برگزیده و در ذهن ثبت می کنند . 

بر مبنای این ویژگی خاص و ویژگی های دیگر کودکان ، ادبیات کودک که متمرکز بر نیازهای کودکان شکل گرفته است را می توان اینگونه تعریف نمود:
به تعبیری می توان گفت که ادبیات کودک متون نو و تازه ای هستند - ادبیاتی ساده و لطیف - که در بردارنده ی مفهوم و محتوای راستین واژه ها برای کودکانند. 

اگر در یک نگاه کلی شعر کودک را یک مجموعه آهنگین از کلمات برای انتقال مفاهیم در نظر بگیریم سه عنصر اصلی آهنگ ( موسیقی ) کلمه و مفهوم شکل گیری آن موثر می باشند. 

شعر کودک با در نظر گرفتن نیازهای ذهنی و روانی کودک متناسب با شرایط فردی و اجتماعی برای تأثیر گذاری مثبت بر ذهن کودک در گام اول برانگیختن حس زیبایی شناختی ، دوم لذت بخشی ، سوم جنبه ی آموزشی اثر و چهارم ارج نهادن به خیال ورزی کودک می پردازد. 

به این صورت که با استفاده از ریتمیک بودن کلمات و همچنین قابل فهم بودن و ساده نویسی هنرمندانه شعر و استفاده از قافیه در بیت های کوتاه و مقطع بودن ، کلامی ریتمیک و آهنگین و در عین حال پرجاذبه و شاد را برای کودک پدید می آورد که همین موارد به لذت بردن کودک از اثر ادبی که مختص نیازهای او پرداخته شده و همچنین درک مسائل جدید در مفهوم شعر که متناسب با گنجینه اندک واژگانی کودک بیان شده است ، می شود. 

همچنین با تأثیر شادی بخشی و توانمندی تفکر ، تخیل کودک برای نظم دادن به مفاهیم تازه و استنیاط نتایج مختلف از انها فعال گردیده و اینگونه است که یک شعر زیبا ، می تواندسال های سال و تا سنین میان سالی در ذهن یک فرد باقی بماند. 

شعر مذهبی شعری اخلاق گرا ، سازنده و انسان ساز
با توجه به تعاریفی که از ادبیات کودک و شعر کودک داده شد و با تمرکز بر خصوصیت ذهن کودکان و نحوه و میزان تأثیرپذیری آنها از پدیده ها ، شعر مذهبی کودکان شعری است که عناصر و نمادهای مذهب را به نحوی بیان کند که بر پایه ی تربیت فردی و اجتماعی کودک ، انسان ساز بودن و رشد ذهنی و فکری کودک از طریق اثرگذاری صحیح استوار باشد نه صرفاً بر مبنای نمادها و عناصر ساده و مستقیم گویی های مذهبی. 

چنین آثاری به عنوان بخش مهمی از برنامه های تربیتی ذهن کودکان باید پاسخگوی حس زیبایی شناختی کودک باشد و بتواند احساس لذت را در ذهن او ایجاد کند و نیز با حفظ جنبه های آموزشی و تربیتی از ساده نویسی هدف مندانه و هنري بهره مند باشد. البته ساده نويسي بیش از حد و نابجا در پرورش ذوق ادبی و هنری کودک ، اثر منفی دارد که باید رعایت شود. 

بدیهی است استفاده از عناصر مذهبی در شعر بدون در نظر گرفتن موارد ذکر شده از قبیل لذت بخشی و زیبایی شناسی، درک درست از دنیای کودکان ، جغرافیای کلمات و سایر موارد می تواند صدمات جبران ناپذیری بر ذهن کودک گذاشته و در ناخودآگاه او تأثیری منفی از مذهب بگذارد. 

برای مثال ترانه  آمد اذان اثر عبدالجبار کاکایی که از شبکه پویا و قبل از پخش ملکوتی اذان نمايش داده می شود را مورد بررسی قرار می دهیم. 

بی شک قرار گرفتن و پخش موزیک ویدئو آمد اذان در برنامه های صدا و سیما و شبکه پویا اتفاقی خوش یمن و مبارک است. 

استفاده از صدا و تصویر و تکنیک های تصویر سازی و بکارگیری رنگ های شاد در کلیپ می تواند تأثیرگذاری بیشتری بر مخاطب گذاشته خصوصاً که این ترانه با صدایی زیبا و رسا اجرا شده است. 

هم خوانی صدا و تصویر با آنچه که به صورت یک کل منسجم عرضه می شود بسیار با اهمیت و به سزاست. 

ترانه نیز به عنوان یک بخش مهم و تأثیرگذار در کلیپ از نقش مهمی برخوردار می باشد؛ اینکه ترانه تا چه حد بتواند با مخاطب ارتباط برقرار نماید ، نیاز سنجی شده باشد ، سن و احوال مخاطب را مد نظر قرار داده باشد ، زبان ترانه و درد ترانه و حرف ترانه زبان ، درد و حرف مخاطب باشد و یا بگونه ای پنجره ای تازه فرا روی مخاطب بگشاید ، همه و همه از ویژگی های معمول و لازم ترانه به حساب می آید و یک ترانه زمانی مقبول می افتد که توانسته باشد مخاطبش را جذب و جلب نماید. 

ترانه مذکور از نظر ساختار زبانی کمتر تعاملی با دنیای واژگانی کودکان دارد و کودک با شنیدن کلمات بکارگرفته در ترانه از قبیل سبو ، مستی ، وزان ، گنبد نيلوفري و ... هیچ پیش فرض ذهنی در افکار خود نمی یابد و مفهوم کلمات و ترانه را درک نمی کند؛ زيرا كودك براي آنكه بتواند ترانه اي را كه مي شنود ، ‌بفهمد و انديشه اي را كه در ترانه پنهان است درك كند ، ‌لازم است كه از پيش معناي تمام كلمات آن را بداند و بر مبناي نسبت درك زيبايي شناختي و همچنين ميزان پيوند عاطفي با كلمات ارتباط خود را شكل دهد. 

در زمينه هاي تربيتي و آموزشي ذهن كودك خصوصاً در حوزه ي مذهب ، بايد توجه داشت كه كودك از شنيدن يك ترانه چه چيز خواهد آموخت و در نهايت چه چيز را در ذهن خود ثبت خواهد كرد. 

كودك بر روي كلمات تمركز و تفكر خواهد كرد و اگر كلمات براي او ناشناخته و گنگ باشد ،‌ذهن فعال كودك شروع به خيال ورزي و تصوير سازي از آن واژه نموده و نهايتاً‌ تصويري نادرست و گنگ در ذهن او شكل خواهد گرفت و مجموعه اي از اين ذهنيت هاي نادرست در سنين نوجواني و تصميم گيري در تعيين معيارهاي فكري و اخلاقي كودك اثري منفي خواهد داشت. 

مثلاً‌ در ترانه آمد اذان كودك از انيميشن (‌كودك در حال چرخيدن )‌ جهت معنا بخشيدن به واژه مست استفاده كرده و مست را كسي كه مي چرخد و خوشحال است تلقي مي كند. 

اين در حالي است كه كلمه ي مست در عرفان معاني و تعاريف و تأويل هاي خاص خود را دارد كه كودك هيچ گاه نمي تواند به منظور و پيام شعر دست پيدا كند. 

بنابر اين توجه به تصوير سازي صحيح و مناسب براي كودكان در كنار دقت در اشعار و كلمات مناسب از اهميت بسزايي برخوردار است. 

همچنين طولاني بودن اين ترانه و زبان سقيل و سنگين و ناشناخته آن از حوصله و درك كودك دور بوده و نه تنها به پرورش ذهن و تخيل كودك كمكي نخواهد كرد بلكه او را از مفهوم و هدف اصلي ترانه كه آماده سازي ذهن براي شنيدن آواي اذان است دور مي كند. 

به اين صورت كه كودك ترانه اي را مي شنود كه درك درستي از مفهوم راستين كلمات آن ندارد و ذهن ناشكيبا و فعال كودك از تقلا در دنياي ناشناخته اي از كلمات و تركيب هاي نامفهوم و پيچيده سرباز زده و از آن فاصله مي گيرد و به اين ترتيب آمادگي خود را نيز براي شنيدن صوت اذان از دست خواهد داد. 

براي برداشتن گام هاي صحيح و كاربردي در اين مسير لازم است از ترانه سراهاي متخصص در حوزه كودك بهره جست. 

شاعراني همچون مصطفي رحماندوست ، افسانه شعبان نژاد ،‌ غلامرضا بكتاش ،‌ حميد هنرجو و سودابه اميني و ديگراني كه در حوزه ادبيات و شعر كودك به صورت تخصصي و استادانه فعاليت مي كنند مي توانند موثر تر و موفق تر در اين زمينه گام بردارند تا شاعران ترانه سرايي كه كمتر در اين حوزه فعاليت داشته اند. 

آنچه كه مسلم است اهميت و تمركز بر حوزه كودك و ادبيات كودك سرمايه گذاري بر ادب،‌ اخلاق و زندگي آينده جامعه انساني مي باشد كه لزوم توجه به آن خود واضح و مبرهن است.

حدیثه سوختانلو

کد خبر: 64164

آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcay6ni.49nyi15kk4.html