هنر نیوز - مستندسازی یک فرمول ثابت ندارد

شانزدهمین جلسه نمایش و نقد کانون فیلم سینماحقیقت، عصر روز یکشنبه هشتم شهریور ماه در سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برگزار شد. در این جلسه ابتدا سه فیلم مستند "ط ب ت" ساخته امیرهادی ملک اسماعیلی، "قونقا" به کارگردانی محمد فرزین نیا و "بلا نسبت شما" اثر مهدی بوستانی شهربابکی به نمایش درآمد؛ سپس جلسه نقد این مستندها با حضور کارگردانان، مازیار فکری ارشاد (کارشناس و منتقد) و محمدرضا مقدسیان (منتقد مهمان) برگزار شد.
به گزارش هنرنیوز، مقدسیان درباره مستند "ط ب ت" گفت: با یک فیلم گزارشی کم عمق و سردر‌گم مواجهیم که به اندازه موضوع و اهمیت آن عمیق نیست و حق مطلب را ادا نمی‌کند. در فیلم‌هایی از این دست مهم‌ترین مرحله بخش پژوهش است که فکر می‌کنم فیلم از این بابت کمبود دارد. فیلم در حد یک گزارش مطبوعاتی باقی می‌ماند و چند شعبه پیدا می‌کند که برخی از این شعبه‌ها قوام نیافته‌اند. این تنوع سبک‌های انتقال اطلاعات که همگی نیمه‌کاره رها می‌شوند، به فیلم آسیب زده است.
ملک‌اسماعیلی در پاسخ گفت: البته پژوهش کافی کرده بودم که فیلم را ساختم. وقتی درباره یک مکان صحبت می‌کنیم این مکان با آدم‌هایش هویت می‌یابد. من تاریخچه میدان حسن‌آباد را در فیلم نشان داده‌ام. بعد از بیست و چند مستند که ساخته‌ام، می‌دانم که هر فیلم نیاز به پردازش شخصیت مبتنی بر مختصات موضوع دارد. مستندسازی یک فرمول ثابت ندارد و باید به هر پدیده‌ای، به شکلی متفاوت توجه کرد.
در ادامه این نشست، محمد فرزین‌نیا درباره فیلم خود گفت: "قونقا" قرار بود فیلمی فرم‌گرا باشد که با ترکیب تصاویر زنده و روتوسکوپی ساخته شود، اما مدت‌ها شرایط تولید فیلم فراهم نشد. اولین مواجهه من با قونقا مجسمه‌ای است در ابعاد واقعی از تراموای اسبی که در یکی از میدان‌های شهر تبریز ساخته شده است. فکر کردم با استفاده از انیمیشن و جان‌بخشی به این فرم هنری و اهمیت مقطع تاریخی راه‌اندازی قونقا در تبریز می‌توانم بخشی از تاریخ این منطقه را روایت کنم.
مقدسیان در نقد این فیلم گفت: ما با فیلم شسته رفته و موجز مواجهیم. با دستمایه قراردادن سیر ورود قونقا به تبریز و بعدها کنار گداشته شدنش، فیلم به خوبی ساختار خود را شکل می‌دهد. به دلیل همسویی با زمان این دستگاه به تبریز وارد شده و نمی‌توان ورود آن را با تحولات تاریخی آذربایجان بی ارتباط دانست. فیلم به لحاظ فرم قدرتمند است و در آن نمای اضافه‌ای نمی‌بینیم. فیلم دکوپاژ شده و نوعی خط فرضی در فیلم وجود دارد و مشخص است برای یک مستند کوتاه سیزده دقیقه‌ای انرژی زیادی صرف شده است. فیلم با اعتماد به نفس از شاخه به شاخه پریدن پرهیز می‌کند و اطلاعات لازم را به اندازه نیاز منتقل می‌کند.
فرزین‌نیا در ادامه گفت: مصاحبه‌های زیادی گرفتیم و حتی دو نسخه هفده و پانزده دقیقه‌ای هم از فیلم داشتیم. تدوین‌گر فیلم هم دلش نمی‌آمد چیزی از آن نسخه‌ها کم کند، اما با اصرار من این اتفاق افتاد و فکر می‌کنم این نسخه شسته رُفته‌تر است و از فیلم راضی‌ام.
مستند "بلانسبت شما" ساخته مهدی بوستانی سومین فیلمی بود که در این برنامه مورد نقد قرار گرفت و مقدسیان درباره این فیلم گفت: این مستند به حوزه روانشناسی متعلق است و در کنار رویکرد طنزآلود، فیلمی است که باید بحث‌های جدی درباره‌اش داشته باشیم. رویکرد روانشناسانه در فیلم زیاد به چشم نمی‌خورد، حتی با وجود مصاحبه‌هایی که تنها طرح موضوع می‌کنند، رویکرد جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی هم در فیلم نمی‌بینیم، اما تصویر بی‌واسطه‌ای از موضوع خشم و پرخاشگری ارائه شده که فیلم را جذاب می‌کند. این که موقعیت‌ها چقدر چیده شده و چقدر واقعی است را باید خود کارگردان توضیح دهد، اما لحن طنزآلود فیلم، آن هم فیلمی درباره موضوعی خشن و تلخ، نکته مثبت "بلانسبت شما" محسوب می‌شود.
بوستانی در پاسخ گفت: به نظرم "بلانسبت شما" برخلاف اغلب مستندهای دیگر، قصد ارائه اطلاعات نو و تازه ندارد. موضوع فیلم پدیده دعواهای خیابانی است که همه ما هرروز ممکن است شاهد آن باشیم. در نتیجه تصمیم گرفتم زبانی برای فیلم انتخاب کنم که همه فهم باشد. من نه جامعه‌شناسم و نه مردم‌شناس. مستندسازم و تنها می‌خواستم درباره چیزی که آزارم می‌دهد فیلم بسازم. کارشناسانی که در فیلم حضور دارند هم تا جای ممکن حرف‌های ساده و روشنی زده‌اند که برای عامه مخاطب قابل فهم باشد.
فکری‌ارشاد به فهرست بازیگران در تیتراژ پایانی فیلم اشاره کرد و از بوستانی خواست توضیح دهد این بازیگرها کجای فیلم وجود دارند؟ بوستانی پاسخ داد: تمامی صحنه‌های دعوا و مشاجره واقعی است و من آنها را با حضور بازیگران تصویربرداری کرده‌ام. ابتدا فکر می‌کردم به شکل بداهه‌پردازی می‌توان فیلم را ساخت، یعنی فکر می‌کردم دوربین را به خیابان ببرم و از دعواهای واقعی تصویر بگیرم، اما این امر به دلایل مختلف امکان‌پذیر نبود. یکی هراس از ورود ناخواسته به دعوای دیگران بود و دیگر اینکه حس کردم ورود به این خلوت خصوصی آدم‌ها وقتی که خشمگین می‌شوند، اخلاقی نیست.
مقدسیان در پایان گفت: مسئله خشم و بروز آن، پس از طرح موضوع فیلم جای کار دارد. من باور نمی‌کردم صحنه‌های دعوا ساختگی باشند و برای ساخت چنین صحنه‌های واقعی به فیلمساز تبریک می‌گویم.