هنر نیوز - نگاهی به فیلم سینمایی «کاتین» ساخته آندره وایدا

نگاهی به فیلم سینمایی «کاتین» ساخته آندره وایدا

یکی از بهترین فیلم هایی که در بخش بین الملل بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمده ، فیلم «کاتین» ساخته آندره وایدا کارگردان شناخته شده لهستانی است.

داستان فیلم «کاتین» در رابطه با کشتار جمعی لهستانی ها در جنگ جهانی دوم در جنگلی موسوم به «کاتین» در عرب روسیه است.

کشتار کاتین ، مربوط به قتل عام هزاران لهستانی اعم از فرماندهان نظامی ،‌ دانشجویان پزشکان و... در بهار سال 1940 در اوج جنگ جهانی دوم توسط مأمورین سازمان مخفی NKVD (سازمان مخفی شوروی سابق) می باشد. در این قتل عام که از وقایع تلخ تاریخی محسوب می شود ، بیش از 22 هزار نفر در کمال سکوت و در نقاط مختلف غرب شوروی به خاطر اعتراض به حضور بیگانگان در لهستان ، جان خود را از دست دادند. روس ها سال ها آلمانی ها را مسئول اصلی این فاجعه معرفی می کردند و ادعای آلمانی مبنی بر دخالت شوروی را یک توطئه امپریالیستی و فاشیستی ارزیابی می کردند. اما با فروپاشی شوروی مدارکی دال بر تائید این قتل عام توسط مأمورین NKVD (سرویس مخفی استالین) از سوی دولت گورباچف در سطح جهانی پخش شد و به دنبال آن دولت گروباچف از بازماندگان این فاجعه عذرخواهی کرد. اگرچه وقوع این واقعه بر اساس سازش میان روسیه استالینی- کمونیستی و آلمان هیتلری- نازیستی بر سر تقسیم لهستان بر دو بخش بود.

آندره وایدا این فاجعه را از نقطه نظر زنده ها بازگو می کند. از زبان همسران و مادرانی که سال ها منتظر ماندند تا بدانند، چه بر سر لهستانی هایی که توسط روس ها در سال 1940 دستگیر و زندانی شده اند ، آمده است. اولین نمایش این فیلم به صورت نمادین در 17 سپتامبر 2007 مصادف با سالگرد حمله روس ها در سال 1939 به لهستان انجام گرفت. آندره وایدا برای افشای این حقیقت از عناصر سینمایی به درستی استفاده کرده و این همان انتظاری است که علاقمندان به سینما از وی انتظار دارند. تماشاگران به راحتی و با التهاب درونی ناشی از تأثیر قصه ای که در پرده نقره ای جریان دارد فیلم را دنبال می کند. استفاده از نمادهای گرافیکی که جزو لاینفک آثار وایدا است در این کار به وفور دیده می شود ، پاره پاره شدن پرچم لهستان توسط ارتش شوروی و استفاده از بخش قرمز رنگ آن به عنوان نماد کمونیسم ، همچنین تصاویر شستشوی خون های قربانیان توسط افسران لهستانی به خاطر همسرایی با ارتش سرخ ، انتقال نیروهای لهستانی در واگن های قطار که در بی خبری محض اتفاق می افتد ، ایجاد ترس حاکم بر سطح شهر به خاطر ایجاد تعلیق درونی در صحنه های فیلم ، همه و همه جزو استعاره های پیدا و نهان فیلم محسوب می گردند.

فیلم کاتین شاید جزو مشخص ترین فیلم وایدا محسوب گردد در این ماجرا وایدا پدر خود یعنی کاپیتان وایدا را از دست داد. اگر چه خود آندره وایدا به شخصی بدون فیلمش معتقد نیست.

وی در مصاحبه ای می گوید: به نظر من پرداختن به این رویداد بسیار اهمیت دارد ، زیرا وقتی موضوعاتی وجود دارند که درباره شان صحبت نمی شود و مکتوم می ماند ، ممکن است برای همیشه به عنوان راز یا تابو باقی بمانند و این بسیار خطرناک است. از طرفی معتقدم ساخت فیلم برای بهبود روابط لهستان و روسیه بسیار حائز اهمیت است. وی در بخش دیگری از مصاحبه خود چنین ادامه می دهد : آگاهی از تاریخمان می تواند بسیار تعیین کننده باشد ، چرا که تاریخ ما بسیار آموزنده است. برای خود من هم مهم بود که به جوان ترها خطرهایی را که ما در گذشته با آنها دست به گریبان بودیم و همچنین احساساتمان و این را که امیدمان چقدر می توانست بزرگ باشد نشان دهم و...

فیلم «کاتین» به دلیل دیر پرداختن به افشای این واقعه یعنی سال ها بعد از فروپاشی شوروی از اهمیت سیاسی فیلم کاسته است ، به خصوص اینکه خود روس ها بر این مسئله مهر تائید زدند.

به نظر می رسد آندره وایدا و به تبع آن دنیای غرب هنوز پایان یافتن جنگ سرد را باور ندارد ، بطوریکه همین عدم باور در بعضی از فیلم های هالیوودی را می توان مشاهده کرد.

شفیع آقامحمدیان