هنر نیوز - گردشگری فرهنگی موجب حفظ غرور ملی می‌شود

یک پژوهشگر حوزه گردشگری در گفت و گو با هنرنیوز؛

یک پژوهشگر حوزه گردشگری گفت: گسترش گردشگری فرهنگی سبب می‌شود جامعه محلی به دلیل سودآوری بناهای تاریخی- فرهنگی، و احیا غرور هویتی‌اش بیش از همه راغب به حفاظت، مرمت و احیا آن بناها شود.

به گزارش هنرنیوز، رییس میراث فرهنگی طی یادداشتی تأکید کرده بود که «ما می‌توانیم با اعتلای صنعت‌ گردشگری‌ فرهنگی شیوه‌های نوینی از دیپلماسی گردشگری را اعمال کنیم که ذیل‌ عنوان‌ کلی‌ دیپلماسی‌ فرهنگی سبب‌ معرفی‌ ایران به صفت‌ خوشایند و مستغنی‌اش می‌شود؛ آن وجهی که متضمن‌ روحیه مدارا و صفا و صلح‌جوی ایرانی است. ما می‌توانیم با اعتلای صنعت‌ گردشگری‌ فرهنگی شیوه‌های نوینی از دیپلماسی گردشگری را اعمال کنیم که ذیل‌ عنوان‌ کلی‌ دیپلماسی‌ فرهنگی سبب‌ معرفی‌ ایران به صفت‌ خوشایند و مستغنی‌اش می‌شود؛ آن وجهی که متضمن‌ روحیه مدارا و صفا و صلح‌جوی ایرانی است». با رحیم یعقوب‌زاده، مدرس دانشگاه‌های مازندران و علم و فرهنگ تهران و از مولفان و پژوهشگران در حوزه علم گردشگری و سنجش افکار عمومی در باره گردشگری فرهنگی به گفت و گو نشستیم. وی تاکنون سه جلد کتاب با نام‌های «گردشگری فرهنگی»، «گونه‌شناسی گردشگری» و «مبانی سنجش افکار عمومی» نوشته است و دو مقاله در ژورنال‌های معتبر علمی پژوهشی در آمریکا و کانادا (ایندکس شده در فهرست ISI)، چهار مقاله در کنفرانس‌های بین‌المللی در کشورهای ترکیه، یونان و تایلند، پنج مقاله در نشریه‌های علمی – پژوهشی داخلی و پنج مقاله در کنفرانس‌ها و سمینارهای داخل کشور در حوزه گردشگری ارایه و منتشر کرده است.

هنرنیوز: درحال حاضر گردشگری فرهنگی در دنیا شامل چه موضوعاتی می‌شود و چه وضعیتی دارد؟

گردشگری فرهنگی شامل بازدید از جاذبه‌های فرهنگی است. جاذبه‌های فرهنگی مثل موزه‌ها، جشنواره‌های هنری، مکان‌های تاریخی و باستان‌شناسی، هنرها و صنایع دستی، امکان فرهنگی در شهرها و روستاها و ... را شامل می‌شود. در سال‌های اخیر در دنیا ۳۷ درصد از بازدیدکنندگان را گردشگران فرهنگی تشکیل می‌دهند که بیانگر آن است که این نوع گردشگری جایگاه خود را پیدا کرده است و رو به افزایش است. گردشگری انبوه از دهه ۱۹۷۰ میلادی به بعد در دنیا مطرح شده است و آمار بین‌المللی گردشگری رو به افزایش است. در ابتدا گردشگری تفریحی با زیر شاخه گردشگری ساحلی بیشتر مطرح بود. اما از دهه ۷۰ میلادی مخصوصاً در بیست سال اخیر گردشگری فرهنگی روز به روز در دنیا در حال افزایش است. مخصوصاً از زمانی که آثار به عنوان میراث جهانی در فهرست یونسکو ثبت می‌شوند که البته از ایران نیز ۱۶ اثر تاریخی- فرهنگی تاکنون به ثبت جهانی رسیده است.

هنرنیوز: اثرات و ویژگی‌های گردشگری فرهنگی چیست؟

هر آدم عادی چه بسا انگیزه و علاقه‌مندی‌های لازم را برای بازدید از موزه ایران باستان، کاخ گلستان، تخت جمشید و پاسارگاد نداشته باشد اما گردشگران فرهنگی عموماً تحصیل کرده هستند و یا از دانش، فهم و آگاهی نسبی و متوسط رو به بالایی برخوردارند. بنابراین اثرات منفی این نوع گردشگران از همه ابعاد کم است. به عنوان مثال برخی گردشگران خارجی را جاسوس می‌نامند و یا با توجه به ویژگی‌های عرفی، شرعی، مذهبی و قانونی مخصوصاً در حوزه گردشگری تفریحی برخی ممکن است این دلنگرانی را به ویژه در مورد گردشگران خارجی داشته باشند که حضور آنها باعث تأثیر گذاری منفی بر فرهنگ و ترویج بی‌بند و باری باشد اما گردشگران فرهنگی چنین اثراتی ندارند چون این افراد تحصیل‌کرده هستند به طبع به آثار تاریخی و فرهنگی به صنایع دستی و هنر سرزمین ما احترام می‌گذارند و سبب افزایش حس غرور ملی و محلی در جامعه میزبان می‌شوند و درآمد حاصل از این نوع گردشگری سبب تمایل بیشتر به حفظ و احیا میراث فرهنگی، هنری و صنایع دستی، بناها و محوطه‌ها می‌شود. شاید یک بنای تاریخی در یک روستا برای ساکنینش چندان اهمیتی نداشته باشد اما زمانی که به یک مقصد گردشگری تبدیل می‌شود درآمدهایی به لحاظ اقتصادی به همراه دارد. فرهنگ به کالایی برای کسب درآمد تبدیل می‌شود بنابراین هزینه‌های بازسازی میراث فرهنگی و هنرها را با طیب خاطر پرداخت می‌شود چرا که همان جامعه محلی به دلیل سودآوری بنای تاریخی- فرهنگی، و احیا غرور هویتی‌اش بیش از همه راغب به حفاظت، مرمت و احیا آن است.

از سویی گردشگری فرهنگی سبب حفظ و تقویت آداب و رسوم هم می‌شود به عنوان مثال سنت گاوبازی در اسپانیا زمانی که تبدیل شد به یک جاذبه گردشگری نه تنها از بین نرفت که بلکه قوام پیدا کرد و در دنیا هم شناخته شد.در خود ایران وقتی گلاب‌گیری به یک جشن تبدیل می‌شود و هر ساله گروه‌های مختلفی از سراسر کشور برای دیدن این مراسم می‌روند سبب حفظ سنت گلاب‌گیری می‌شود گرچه ممکن است پیامدهای منفی هم داشته باشد اگر خوب مدیریت نشود.

منظور شما بحث کالایی شدن فرهنگ است؟

بله کاملاً صحیح است. اگر این موضوع درست مدیریت نشود همین فرهنگ از محتوا خالی می‌شود. در حال حاضر برخی صنایع‌دستی ما صرفاً برای این که درآمد زا شود از نظر کیفیت مواد اولیه و محتوای ساختاری تهی شده است. اما در کل اثرات مثبت بویژه در حوزه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی به همراه دارد. مسأله دیگر آن که با توجه به مسائل فقهی و دینی و حقوقی کشور ما بالطبع با برخی از انواع گردشگری مشکل دارد بنابراین این نوع گردشگری و زیر شاخه‌های آن مثل گردشگری هنری، تاریخی، اخلاقی، ادبی یکی از بهترین انواع گردشگری مناسب کشور ماست. در خیلی از کشورها با تبلیغ نویسنده‌ای که کتاب معروفی دارد خوانندگان علاقه‌مند را ترغیب می‌کنند تا از نزدیک محل زندگی، تولد یا مرگ آن هنرمند را ببینند. در این کشورها سعی کردند نویسندگان معروفشان در حد صادق هدایت را به مردم کشور خودشان و سایر کشورها معرفی می‌کنند و بعد برای علاقه‌مندان توری تعریف می‌کنند که فلان رویداد کتاب در کجا رخ داده و آنها را به آن مکان‌ها می‌برند.
یک بحث دیگر گردشگری فروشگاه کتاب است. خیلی از کشورها نمایشگاه و جشنواره‌های کتاب برگزار می‌کنند یا خیابان‌های تاریخی را مشخص می‌کنند که بیشتر فروشگاه‌های کتاب در آنجا دایر است. خود این مراکز با هدف خرید کتاب و مطالعه آن یک مقصد گردشگری فرهنگی می‌شود.