هنر نیوز - کتاب آبی؛ روح فلسفه متأخر ویتگنشتاین

"کتاب آبی" اثر لودویگ ویتگنشتاین و ترجمه مالک حسینی با شمارگان 3000 نسخه و قیمت 1200 تومان در 121 صفحه از سوی انتشارات هرمس منتشر شده است.
به گزارش هنر نیوز به نقل از مهر،"کتاب آبی" درسگفتارهای ویتگنشتاین فیلسوف اتریشی‏الاصل قرن بیستم است که در سال دانشگاهی 34 - 1933 در دانشگاه کمبریج ارائه شده است. درسهایی که وی به هفت تن از دانشجویان خود املاء کرد، سپس آنها را مکتوب، غلط‏گیری و در نسخه‏های محدود تکثیر کرد و به کسانی که خود می‏خواست داد.
به گفته مترجم در مقدمه کوتاه اما مفیدی که بر این کتاب نگاشته است، ویتگنشتاین این اثر را همچون یک کتاب یا حتی طرح اولیه یک کتاب نمی‏نگریست و نام "کتاب آبی" را نیز خود بر آن نگذاشته بود اما چون نسخه‏های تکثیر شده را به جلد آبی‏ رنگ در آورده بودند به این نام شهرت یافت.
چنانکه اثر دیگری از ویتگنشتاین که درسهای املا شده به دو تن از دانشجویانش در سال 35 - 1934 بود به علتی مشابه به "کتاب قهوه‏ای" معروف شد. البته این دو کتاب ارتباطی به هم ندارند و دو اثر مجزا محسوب می‏شوند.
کتاب آبی را می‏توان پس از آثار دوره به اصطلاح گذار (1933 - 1922)، آغاز جدی فلسفه متأخر ویتگنشتاین دانست، بدون آنکه اهمیت آثار این دوره - که دوره‏ای بسیار پر بار در کار فلسفی ویتگنشتاین است – در فلسفه متأخر وی را ناچیز انگاشت.
بنابراین احتمالاً این کتاب می‏تواند درآمدی مناسب برای ورود به تفکر متأخر این فیلسوف به حساب آید و این مسأله اصلیترین دلیلی است که مترجم، "کتاب آبی" را به فارسی برگردانده است.
کتابی که محتوای آن رشته‏ای کمابیش به هم پیوسته میان گوینده و شنونده - ویتگنشتاین و شاگردانش – است که در آن گوینده نمی‏خواهد چیزی به شنونده و خواننده‏اش بگوید، بل تنها در پی آن است که بدفهمی‏ها و قیاسهای نادرست را نشان دهد. بنابراین نباید در کتاب آبی، "پاسخ" پرسشهای فلسفی خود یا پرسشهای طرح شده در خود کتاب را جستجو کرد یا انتظار طرح نظریه‏ای را داشت.
این کتاب نه فهرست دارد، نه فصل‏بندی و نه عنوانهای فرعی که می‏توانستند در خوانش بهتر این کتاب یاریگر خواننده باشند. این چنین است که خواننده "کتاب آبی" باید صبور باشد و متأملانه همراه ویتگنشتاین شود تا بهره‏ای در خور از این کتاب برد.
در همین راستا "روش مواجهه با پرسشها" می‏تواند مهمترین چیزی باشد که کتاب آبی، به مخاطبان خود می‏آموزاند. کتابی تقریباً کم حجم با موضوعاتی مختلف بویژه در حوزه فلسفه زبان و روانشناسی فلسفی، که اگرچه آسان فهم می‏نماید اما دشوارفهمی عام اندیشه ویتگنشتاین را نیز در خود دارد. ما در "کتاب آبی" با همان روح فلسفه متأخر ویتگنشتاین رو به روییم، همان ویتگنشتاینی که می‏خواهد طرحی نو در اندازد و روشی کارساز به ما بیاموزد.
با این اوصاف شاید آنچه بیشتر از هر چیز دیگری خود را به رخ می‏کشاند پرسشهایی است که ویتگنشتاین پی در پی پیش می‏کشد بی آنکه اصراری بر پاسخ به آنها داشته باشد. وی با این پرسشها، که هم خود آنها و هم پاسخهاشان ساده به نظر می‏رسند، پی از مدتی مخاطبش را به جایی می‏کشاند که حس کند جز سردرگمی و لرزه‏های بسیار بر کالبد اندیشه‏اش چیزی عایدش نشده است.
گویی ویتگنشتاین همچون کودکی کنجکاو و از سر شیطنت - و همزمان بی‏رحمانه - پرسشهایی را زمزمه می‏کند که به مرور طنینی صد چندان می‏یابند و تمامی ساختار ذهنی و حتی وجودی مخاطبان "بزرگسال" خود را که عادت کرده است جهان را از منظری خاص ببیند، به لرزه می‏اندازند.
این کودک شرور اما می‏داند تا زمانی که چارچوبهای موجود اذهان آدمیان به سیاق همیشه و از سر عادت بر جای بمانند تفلسف ممکن نخواهد شد. این احتمالاً همان چیزی است که ویتگنشتاین در کتاب "تحقیقات فلسفی" خود نیز بر آن تأکید می‏نهد یعنی توصیف جهانی که در آن سر می‏کنیم، با دقت و گاه وسواسی بیمارگونه، و نه لزوماً در چارچوبهای فکری معهود و معمول تا بدانجا که فلسفه ورزیدن می‏تواند چیزی شبیه نشان دادن راه خروج مگس از مگس گیر باشد.