رمضانیه‌های شعر فارسی؛ /۶/
ذوالفقاری: مایه اصلی نغمه‌های رمضانیه مناجات‌های شعر فارسی است
12 مرداد 1392 ساعت 12:55
دکتر حسن ذوالفقاری مدرس دانشگاه گفت: مایه اصلی این سحری خوانی‌ها و پیش خوانی‌ها شعر بوده است و با اشعار مذهبی مردم را بیدار می‌کردند البته در این اشعار ادعیه هم همراه بوده و مدح اهل بیت (ع)، مناجات‌ها نیز ضمیمه آنهاست؛ نیز مناجات خواجه عبدالله انصاری و اشعار مثنوی مولوی بسیار مرسوم بوده است.
دکتر ذوالفقاری در گفتگو با خبرنگار گروه کتاب و ادبیات هنرنیوز در خصوص رمضانیه‌های شعر فارسی گفت: در این باب خوبست تا نگاهی به گونه‌های عامه اشعار در فرهنگ عامه داشته باشیم و سپس به اشعار و آداب و رسوم بپردازیم؛ سحری خوانی و مناجات خوانی بخشی از این اشعار است.
وی با اشاره به برخی از این اشعار در امثال و فرهنگ عامه اظهار داشت: در امثال نگاه عامه نگاه طنز و کنایه است همچون «آفتاب لب بام ماه رمضان» که به طولانی بودن این ماه اشاره دارد و اغلب طولانی بودن کاری را به طولانی بودن ماه رمضان تشبیه می‌کنند و از طولانی بودن این ماه خسته می‌شوند، نظر مردم در امثال نسبت به عید رمضان (عید فطر) مثبت است اما درباره خود رمضان نه. حتی مثلی هست که می‌گوید «محرم المبارک و رمضان الحرام» یا «بلا در رمضان فرود می‌آید اما ماه صفر بدنام شده» که مردم نسبت به ماه رمضان نظر منفی داشتند یا مثل‌هایی چون «دراز‌تر از ماه رمضان» یا «درازیش مثل ماه رمضان است» که یک مثل کرمانی است که در باب طولانی بودن ماه رمضان است یا «روده ماه رمضان» یا مثل لری که می‌گوید «سرمه به چشمت نکش ماه رمضان است».
دکتر ذوالفقاری با بیان اینکه در آداب و آیین‌هایی که مربوط به آیین‌های مذهبی است شعرهایی درباب رمضان آمده است گفت: یکی از این آیین‌ها «سحری خوانی» است که در تمام مناطق ایران رایج بوده و اسامی مختلفی داشته مثلا به آن می‌گفتند «شب خوانی» یا مشهور بوده به «سحر آوازی» یا «سحرخوانی» یا «مناجات خوانی» یا «مناجات سحری» که در سه نوبت می‌خواندند یکبار برای بیدار کردن مردم و خوردن غذا، بار دیگر برای خوردن غذا و مرتبه آخر برای اتمام وقت و آماه شدن برای نماز صبح که معمولا افراد خوش صدا برای خواندن آن انتخاب می‌شدند.
وی تصریح نمود: آنچه مهم است این است که مایه اصلی این سحری خوانی‌ها و پیش خوانی‌ها شعر بوده است و با اشعار مذهبی مردم را بیدار می‌کردند البته در این اشعار ادعیه هم همراه بوده و مدح اهل بیت (ع)، مناجات‌ها نیز ضمیمه آنهاست؛ نیز مناجات خواجه عبدالله انصاری و اشعار مثنوی مولوی بسیار مرسوم بوده است.
وی با بیان این مطلب افزود: از اشعار کتاب‌هایی همچون «خزانه الاشعار» اثر جوهری نیز استفاده می‌شده ضمن آنکه تحریرهای خاصی هم به لحاظ موسیقایی داشتند مثلا به پایان دوبیتی و رباعی‌ها «یا الله» اضافه می‌کردند همچون «شبهای دراز بی‌عبادت چه کنم یا الله، طبعم به گناه کرده عادت چه کنم یا الله، گویند کریم است و گنه می‌بخشد یا الله، گیرم که ببخشد ز خجالت چه کنم یا الله». نمونه‌ای از دوبیتی است که جنبه مناجاتی داشته و در ماه رمضان خوانده می‌شده است؛ یا «یارب به حق مصطفی، آن شافع روز جزا، بگذر ز عصیان و گناه، استغفرالله العظیم» و این «استغفرالله عظیم» به شکل مستزاد تکرار می‌شده و گوینده این اشعار غیر از خواجه عبدالله انصاری، سعدی و مولانا تقریبا باقی گوینده خاصی نداشته و افراد خوش ذوق آن را می‌خواندند.
این مدرس دانشگاه و محقق حوزه ادبیات با نگاهی بر سحر خوانی‌ها و مناجات خوانی‌ها در شهر‌ها و روستا‌ها گفت: در بروجرد خواندن شعری منسوب به ابو سعید ابوالخیر مرسوم بوده «شب خیز که عاشقان به شب راز کنند، گرد در و بام دوست پرواز کنند یا الله» که غالبا این اشعار را به گویش محلی می‌خواندند اما دوبیتی و رباعی‌ها به زبان فارسی معیار خوانده می‌شده است.
وی با اشاره به برخی اسعار عامیانه گفت: «رمضون آومده مهمونش کنین، گاو گوساله به قربونش کنین، گاو و گوساله نباشه خروس یه ساله مهمونش کنین، خروس یه ساله نباشه ماهی پنج ساله مهمونش کنین» که یک شعر عامیانه محلی است که مردم در گذشته در شاهرود آن را می‌خواندند.
دکتر ذوالفقاری در خاتمه با نگاهی بر دستگاه‌های موسیقی در سحرخوانی‌ها و مناجات خوانی‌ها گفت: افرادی که این اشعار را می‌خواندند افراد خوش صدا بودند که به ردیف‌های موسیقایی ایرانی و دستگاه‌ها آشنا بودند و مناجات نامه‌ها را در پرده شوشتری می‌خواندند و الحان را از شور و بیات ترک می‌گرفتند و اغلب آواز‌ها محزون و اسثغاثه آمیز بوده است تا آنجا که در لرستان مقامی تحت عنوان مقام سحری در آوازهای مقامی دارند که با کرنا و نقاره خوانده می‌شده،گاه نیز در آواز از چهارگاه و شور در سحری خوانی‌ها بهره می‌گرفتند.
مریم خاکیان
کد خبر: 61834
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcbawb0.rhb8fpiuur.html