هنر نیوز - تبعيت از غرب به بيراهه رفتن است

محمد احصايي بنيانگذار نقاشيخط در گفتگو با هنر نيوز:

محمد احصايي گفت: تحول در گرافیک نیازمند برنامه‌ریزی مشخص بدون تبعیت از غرب است.

نمایشگاه نقاشیخط‌‌های سه نسل هنرمندان معاصر ایران كه آثاری از هنرمندان برجسته را در معرض نمايش گذاشته است تا نهم شهريور ماه همچنان پا بر جاست. در اين نمايشگاه آثار استاد سيدمحمد احصايي چهره‌ ماندگار هنرهاي تجسمي ايران نيز عرضه شده است. وي از هنرمندان نوگراي ايران در زمينه نقاشيخط است. فعاليت او در عرصه‌هاي مختلف ازجمله گرافيك، خوشنويسي و نقاشيخط از او شخصيتي جامع در جامعه هنري به تجلي رسانده است. به اين بهانه به گفتگويي با او نشستيم.

هنرنیوز: چندي است كه ديگر مثل گذشته خبري از فعاليت‌هاي جديدتان در عرصه هنر نيست علتش چيست؟
اولين دليل اين است كه من به دليل اينكه احتياج به يك مكان خلوت و به دور از هياهو و ازدحام تهران داشتم به ده آمده‌ام و از پايتخت خود را دور كرده‌ام. دليل ديگرش شايد اين باشد كه ما ديگر به پا به سن گذاشته‌ايم و بايد عرصه را براي جوان‌تر‌ها خالي كنيم.

هنرنیوز: حالا از اين وضعيت راضي هستيد؟
صد در صد راضي هستم، دقيقا همان چيزي ا ست كه مي‌‌خواستم.

هنرنیوز: گفيتيد جوانتر‌ها بايد به عرصه بيايند؛ در این راستا گرافيست‌هاي امروز و جو كنوني گرافيك را چطور می‌بینید؟
در حال حاضر گرافيك به‌سرعت در حال رشد است و روز به روز بر تعداد آثار هنري در اين زمينه افزوده مي شود يعني از كميت قابل ملاحظه‌اي برخورداراست اما به نسبت اين كميت،كيفيت كمي جاي سؤال دارد . بايد همه گرافيست‌ها فرهنگ گرافيك را دريابند و كل گرافيك بايد پيشرفت كند. اما مي‌بينيم كه فقط تعداد انگشت شماری هستند كه معتقد به فرهنگ گرافيك‌اند، كه نمي‌توان به واسطه اين تعداد اندك رشد و پيشرفتي را كه خواهان آن هستيم به دست آوريم. در كشور‌هاي ديگر حتي گرافيك به اصطلاح بازاري از استانداردهاي خاص خودش برخورداراست؛ اما در كشور ما اين چنين نيست.
البته من نمي‌گويم اگر بخواهد تحولي به وجود بيايد بايد تابع غرب باشيم‌. به نظر من اين تحول راهي به بيراهه است. حركت به سمت اين تحول مهم است كه بايد با برنامه ريزي مشخص باشد.

هنرنیوز: كمي هم به هنر نقاشيخط بپردازيم. در خصوص اين نوع هنر كمي توضيح مي‌دهيد؟
نقاشيخط کلمۀ جديدى نيست؛ زيرا تلفيق «خط و نقاشى» از ديرباز در تاريخ خط‌نگارى ملل مختلف مشاهده مى‌شود. به‌عنوان مثال کاربرد خط در کتيبه‌ها و اماکن مقدس و نيز روى ظروف، مهرها و ... که از قدمت زيادى برخوردارند؛ اما نقاشيخط به سبکى که اکنون انجام مى‌شود داراى قدمتى حدوداً سى ساله است. به نظرم هنرمند خوشنويس بايد اطلاع کافى از خط و مراحل خوشنويسى داشته باشد، چون پايه و اساس هنر نقاشيخط خوشنويسى است و بعد نياز به داشتن آشنايى درباره‌‌ سواد بصرى و مبادى آن دارد يعنى بايد عناصر بصرى مثل نقطه، خط، سطح، حجم، نور و رنگ را بشناسد و با ترکيب رنگ‌ها و ويژگى رنگ‌ها آشنا باشد. مواد را بشناسد، و تجربه کند. و بعد با کمک خلاقيّت و ذهن آفرينش‌گر مى‌تواند در اين عرصه به موفقيت‌هاى چشم‌گيرى نائل شود.

هنرنیوز: تاريخ نقاشي خط به طور جدي به چه زماني باز مي‌گردد؟
تاريخ نقاشيخط در ايران از دورۀ قاجار به‌طور جدى آغاز مى‌شود. خوشنويسان اين دوره خط را مى‌نوشتند بعد کپى مى‌کردند و داخل آن را رنگ‌آميزى مى‌کردند و يا گل و بوته مى‌انداختند. در حقيقت نقاشيخط اوليه، کتيبه‌نويسى است. امروزه ما با شکل‌هاى متنوع و جديدى از تلفيق خط و رنگ و نقاشى مواجه هستيم و نقاشيخط امروزه رواج بيشترى يافته و مخاطب خود را پيدا نموده است.

هنرنیوز: رابطه خطاطي با گرافيك بسته‌بندي و اثري كه بر آن مي گذارد چگونه است؟
ببينيد من بارها گفته‌ام ما مردمی هستیم که به کلام اهمیت زیادی می‌دهیم. به همين دليل هم در جامعه ما خطاطی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، زیرا مردم خوشنویسی و خطاطی را نه تنها می‌بینند، بلکه آن را می‌خوانند. يكي از علت‌هاي این گرایش در بين مردم وجود شعرای برجسته در تاريخ كشور ما بوده است. تعداد، اهمیت و بزرگی شعرای ایران نسبت به کشورهای دیگر بالاتر و برتر است. زیرا از اساس ما مردمی کلامی هستیم. من تاكيد مي‌كنم وقتی از خطاطی صحبت می‌کنیم هميشه منظور خوشنویسی نیست. به طور مثال اگر در گرافيك‌هاي بسته‌بندي و ميزان جلب توجه و تاثيري كه هنر خطاطي در اين زمينه دارد بررسي كنيم می‌بینیم كه گاهی به دلیل کثرت استفاده از خوشنویسی در صورت به کارگیری آن در گرافيك‌هاي بسته‌بندي نتیجه معکوس مي‌گيريم و به تعبيري ديگر اصلا اثر ديده نمي‌شود. در واقع هنگام کاربرد خط در گرافیک همواره باید دقت کنیم کلمات و نوشته‌ها به گونه‌ای تنظیم و ترکیب شود که بتوانند نظر بيننده را جلب كنند. من در مثال‌هايم هميشه مي‌گويم گاهي اوقات حتي اگر شما کلمه‌ای را اندکی ناخواناتر، با شکلی غیر معمول‌تر و با ارائه‌ای زیباتر و بدیع‌تر در معرض دید قرار دهید این تصویر اثری خیال انگیز در ذهن می‌گذارد و از این طریق مي‌توان رهگذری را که قصد خرید ندارد جلب کرده و او را نسبت به خريد کالا علاقه‌مند کرد. از آن جا که در این حرکت یک ساختار آشنا به شکل بدیع تبدیل شده طبیعی است که به عنوان یک نقش غیر متعارف توجه را جلب کرده و بیننده را در مقابل خود متوقف می کند. مردم ما به زيبايي اهميت زيادي مي‌دهند كه البته اين در خصوص نه فقط مردم ما بلكه مردم سراسر دنيا صادق است.

هنرنیوز: كه اين زيبايي از ديد شما چه معني دارد؟
زیبایی آن چیز مرموز و عاشقانه‌اي است که در درون خود داریم. بيان زیبایی دو راه دارد؛یکی تخصص، دیگری صداقت بيان. تخصص به این معنی که ما نمی‌توانیم بدون داشتن آن مثلا در موسیقی صدایی خوش از ساز سنتور، سه تار یا تار درآوریم زیرا نیاز به تبحر است. بعد از کسب مهارت باید آن را با درون پاکمان تلفیق کنیم تا خروجی آن منجر به زیبایی شود‌. این درون پاک نیز نیاز به تمرین و پالایش دارد و به نظر من تمام هنرمندان بزرگ دنیا که آثار ماندگار خلق نموده‌اند، درونی پاک داشته‌اند. در اعتقادات و دین ما نیز هست که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد‌. منشاء زیبایی خداست و تا به خدا پیوند نخوریم نمی‌توانیم تاثیر زیادی را در آثار و زندگی خود احساس کنیم.

هنرنیوز: برگرديم به بحث قبلي شما سطح آگاهی و بینش طراحان گرافیک ایران را در زمینه تبليغات چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تبلیغات ایران مخصوصاً در سال‌های بعد از انقلاب حرکت اصلی و عمده خویش را در زمینه گرافیک فرهنگی انجام داد و در این مقایسه گرافیک تبلیغاتی تجاری ایران، بسیار عقب مانده تر از گرافیک فرهنگی مان است. علل مختلفی منجر به این وضعیت شده است. تا مدت‌ها عرضه کمتر از تقاضا بود. بنابراين تبلیغات سودی نداشت. سال‌های جنگ و بعد از جنگ هنوز تبلیغات به مفهومی که معرفی کننده و عرضه کننده محصولی باشد که خرید آن بسیار ضروری است؛ صورت نمی گرفت. اما از سال‌هایی که تولید داخلی بالاتر رفت و خرید و واردات محصولات خارجی بیشتر شد نیاز به تبلیغات تجاری هم زیادتر گرديد. اما بايد توجه داشته باشيم كه در این مدت هم دانشکده های هنری و هم آتلیه‌های گرافیک امکان و مجال برنامه‌ریزی علمی در مورد تبلیغات تجاری را پیدا نکردند.

بگذاريد كمي هم به هنر خوشنويسي بپردازيم، به نظر شما روند آموزش خوشنویسی و شیوه های تدریس کنونی جوابگو است یا نیاز به تغییر دارد؟
من به تغییر در شیوه تدریس اعتقاد ندارم بلکه معتقدم چیزهایی باید به آن اضافه شود زیرا اگر هنر سنتی است، آموزش هم باید سنتی باشد و سنت باید مبتنی بر آموزش روز باشد. کلاس‌های خوشنویسی فاقد بهره‌وری از فناوری روز است.رایانه کمک‌های بسیار زیادی می‌تواند به آموزش کند.

هنرنیوز: چرا در خوشنویسی بر خلاف سایر هنرها باب نقد و تحلیل آثار وجود ندارد و در این مورد خوشنویسان به نوعی با یکدیگر رودربایستی دارند؟
بخشی از آن به فرهنگ ما باز می‌گردد. فرهنگ ما همان‌گونه که نقاط ارزشمندی دارد در جاهایی نیز دچار مشکل است، مثل همین فرهنگ رو در‌بایستی. چیزی را که باید بگوییم، نمی گوییم. ما بعضی وقت‌ها در تعریف احترام گذاشتن دچار اشتباه می‌شویم و نقد را حمل بر بی‌احترامی می‌دانیم، ما باید درک کنیم در چه دوره‌ای زندگی می‌کنیم و در این دوره چگونه باید ارتباط‌های‌مان را حفظ کنیم. در دنیای پر سرعت امروز آنقدر در کنار هم نیستیم که زمان مناسبی برای گفتن حرف‌های دلمان بیابیم. به گمان من باید هر لحظه‌ای که همدیگر را می بینیم حرف‌هایمان را بگوییم و نقدهایمان را مطرح کنیم. در گذشته انسان‌ها زیادتر همدیگر را می‌دیدند. اگر دو دوست خوشنویس بودیم هر روز باهم بودیم و هرگاه شرایط مناسبی می‌یافتیم به نقد آثار هم می‌پرداختیم، اما امروز چنین فرصت‌هایی مهیا نیست و باید از لحظات استفاده کرد. البته این فضا تنها در خوشنویسی حاکم نیست بلکه ما در نگارگری هم چنین شرایطی را شاهدیم. بعضی مواقع جلوی کار هنرمندی می‌ایستیم و تعریف می‌کنیم و هنگامی که از کنار ما می‌رود تازه به نقد کار او می‌پردازیم‌. خوب این دلیلش عدم صداقت ماست و این که احساس می‌کنیم واقعا بی‌ادبی است که به طرف مقابل بگوییم خوب کار نکردی. ما باید بتوانیم این مسائل را از هم تفکیک کنیم و باز هم تکرار می‌کنم ما باید بدانیم در چه زمانی زندگی می‌کنیم، آنقدر فرصت نداریم که حرف‌هایمان را نزنیم .

هنرنیوز: به نظر شما خوشنویسی معاصر توانسته است میراث‌دار خوبی برای گذشتگان باشد و آنرا گامی به جلو ببرد‌؟
به نظرم پيشرفت خوبي داشته‌ايم. فكر می‌کنم امروز تعدادی خوشنویس خوب داریم. البته هر دوره‌ای تعریف خودش را دارد. نمی‌توانیم بگوییم خوشنویسی در دوران صفویه بهتر بوده است یا در دوران قاجار؛ هر دوره‌ای فراز و فرود خود را داشته است. دوران معاصر دوره خوبی است اما در بعضی موارد بیراهه هایی می‌بینیم. دوران معاصر در مجموع در اين زمينه دوران خوبی است.

هنرنیوز: به نظرتان تكنولوژي چاپ و نشر بر خوشنويسي اثر مثبت داشته است يا منفي‌؟
من فكر مي‌كنم اثر مثبت داشته است زيرا اگر نمي‌آمد ما هنوز داشتيم كتابت مي‌نوشتيم و به جنبه‌هاي تزئيني آن توجه نمي‌كرديم. وقتي نرم‌افزار مي‌تواند به جنبه‌هاي كاربردي بپردازد ما مي‌توانيم به جنبه‌هاي ديگر بپردازيم. قبل از حضور تكنولوژي، هنر خوشنویسی شامل كتابت يا چليپا بوده و خوشنويسي از اين دو حالت خارج نبود. تكنولوژي كه آمد هر دوي آنها را در کنار هم داريم.این پیشرفت باعث باز شدن فضاهاي جديدي شد. من فكر مي‌كنم تکنولوژی خدمت كرده است، ما نباید از آن بترسيم.تکنولوژی قسمتي از كارهاي ما را انجام می‌دهد و مي‌گويد تو بيكار نباش برو كار ديگر انجام بده و از اين بابت من اعتقاد دارم به خوشنويسي خيلي خدمت كرده است.

گفتگو: زینا اسماعیلی مقدم