هنر نیوز - مصاحبه با محمد بن المختار الشنقيطي

من معتقدم که باید در انقلابهایی که در قرن نخست هجری قمری رخ داده بازنگری شود. انقلابهایی که برخی از کتابهای تاریخی از آنها صرفاَ بعنوان "فتنه ها" نام برده اند و میان ظالم و مظلوم فرقی نگذاشته اند و یا ارزش اخلاقی و انسانی آن را نادیده گرفته اند

• ما هي ‌أهم الدروس و العبر التي يمكن أن يستلهمها المسلم المعاصر من ثورة أبي الأحرار؟
o محمد بن المختار الشنقيطي: أنا ممن يرون ضرورة إعادة الاعتبار لثورات القرن الأول التي تقدمها بعض كتب التاريخ على أنها مجرد "فتن"، فتسوي في تقديمها لها بين الظالم والمظلوم، وتهدر قيمتها الأخلاقية والإنسانية. وأول هذه الثورات وأسماها ثورة الإمام الحسين عليه السلام. لكن معها أيضا ثورة عبد الله ابن الزبير، وثورة أهل المدينة ضد يزيد، وثورة التوابين بعد استشهاد الحسين، وثورة الفقهاء بقيادة عبد الرحمن بن الأشعث. فهوية أية أمة هي حصيلة ذاكرتها التاريخية، فإذا كانت الذاكرة التاريخية مشوشة فإن الهوية ستعاني من التمزق والتضارب. ومن الدروس العظيمة التي يمكن ان يستلهمها المسلم المعاصر من ثورة الحسين عيله السلام شجاعة الوقوف في وجه الظلم السياسي، وروح التضحية والفداء من أجل المبادئ الإسلامية الخالدة التي تتجاوز حياتنا المحدودة.
• كيف نقترب إلى المدرسة الحسينية حركياً لنحيي هذه البلدة الميتة؟
o محمد الشنقيطي: يكون الاقتراب من نموذج الإمام الحسين عليه السلام بقدر ما نجرد نموذجه الفدائي من الغواشي الطائفية والمذهبية الضيقة، ونرفع تضحيته إلى مستواها الحقيقي، وهو أنها تضحية من أجل أمة الإسلام بكل مشاربها ومذاهبها، ومن أجل ملة الإسلام بخلودها وامتدادها في الزمان والمكان. أما حين نؤول ثورة الإمام الحسين عليه السلام تأويلا مذهبيا محملا بالذاكرة الموتورة وروح الثأر والانتقام فإننا نفقدها مغزاها المعنوي ومعناها الخالد.
• هل تعتقدون أنّ عصرنا و زماننا بحاجة إلى عاشوراء و مكاننا يتطلب السير نحو كربلاء؟
o محمد الشنقيطي: ليس من ريب أن عصرنا الذي يعيش فيه المسلمون هوانا وتخاذلا وتمزقا في الصف، وخنوعا للاستبداد والفساد، يحتاج إلى المعاني السامية التي ضحى من أجلها الإمام الحسين عليه السلام، فالقوة المعنوية الهائلة التي جعلت الحسين يقف شامخا في سبعين من أتباعه أمام جيش من أربعة آلاف درس عميق تحتاجه المجتمعات المسلمة المعاصرة المصابة بالغثائية وعدم الفاعلية. على أن نموذج الحسين عليه السلام في ثقافتنا اليوم يحتاج إلى تحرير من الظلال الطائفية، وتجريد من الغواشي الطقوسية، ليكون نموذجا إسلاميا وإنسانيا يستلهمه الجميع.

• الإمام الحسين بصفته رصيداً معنويا فكريا و ثوريا لللأمة الإسلامية كيف يمكن أن يوحّد و يجمع شمل المسلمين في عصر الفتن الطائفية؟ و بعبارة أخرى كيف نتعامل مع الحسين و نستفيد من تاريخه لنجتمع و نتمستك بحبل الله ولانتفرق في الدين؟
o محمد الشنقيطي: لم يكن الإمام الحسين عليه السلام سنيا ولا شيعيا، بل كان حنيفيا مسلما، على ملة جده رسول الله صلى الله وسلم وجده إبراهيم عليه السلام. ولا يزال الحسين فوق كل تسنن وتشيع لمن يفهمه حق الفهم. فالرصيد المعنوي التي يوفره لنا ذكرى استشهاد الحسين عليه السلام يدعونا إلى التكاتف والتعاضد في ظلال الإسلام، كما يدعونا إلى التحرر من المصطلحات التاريخية المبتدعة، ومنها مصطلح "السنة" و"الشيعة"، والتمسك بالتسمية القرآنية الجامعة نصا وروحا: "هو سماكم المسلمين".
• إذا أردنا تحليل تاريخ الثورة الحسينية في رأيي أهم نقطة في ذلك هي استيعاب الظرف التاريخي والثقافي الذي بدأ الإمام فيه ثورته المباركة، وتبيان مدى حرف السلطة الإموية عن منهاج النبوة في إدارة وتثقيف المجتمع. نريد من سماحتكم إلقاء الضوء على عصرنا و البحث عن امتداد التفكير الذي خرج الإمام ضده ثائرا وشهيداً. وصراحة هل أنماط التفكير الأموي السائد في عصر الإمام الحسين استطاعت أن تؤصّل نفسها وتتقمص لباس الفكر الديني و تتجلى اليوم بيننا كإتجاه عقائدي ثقافي وفكري؟
o محمد الشنقيطي: يعتقد المفكر الجزائري مالك بن نبي أن الحضارة الإسلامية كانت "حضارة منحرفة" منذ حرب صفين، وهي حضارة "لم تنشأ عن مبادئ الإسلام ولكن المبادئ هي التي تكيفت مع سلطة زمنية قاهرة" حسب تعبيره. وهذا تشخيص دقيق من فيلسوف أدرك عمق الانحراف الذي بدأ منذ أن تحولت الخلافة الراشدة إلى ملك عضوض. والحل –كما يراه بن نبي- هو إعادة البناء على نموذج ما قبل صفين. ومن الواضح أن الإمام الحسين عليه السلام كان من أول من أدركوا عمق الانحراف الآتي فضحى بدمه لوقفه، بينما لم يدرك آخرون عمق الانحراف إلا بعد ذلك بمدة مديدة، وبعد أن انسدت أبواب الإصلاح، وطغى تيار الطغيان السياسي كالسيل الجارف.
• وكلمة أخيرة من القلب! كيف تخاطب الإمام الحسين في ذكر استشهاده؟
o محمد الشنقيطي:
فتى مات بين السيف والطعن مِيتة تقوم مقام النصر إذ فاته النصـرُ
وما مات حتى مات مضرب سيفه من الطعن واعتلت عليه القنا السُّمرُ
تردَّى ثياب الموت حُمرًا فما دجى لها الليل إلا وهْي من سندس خضرُ

ترجمه:

•مهمترین درسها و عبرتهایی که مسلمان معاصر(امروز) می تواند از انقلاب پدر آزادگان جهان (امام حسین (ع) بیاموزد چیست؟

○ محمد بن المختار الشنقیطی: من معتقدم که باید در انقلابهایی که در قرن نخست هجری قمری رخ داده بازنگری شود. انقلابهایی که برخی از کتابهای تاریخی از آنها صرفاَ بعنوان "فتنه ها" نام برده اند و میان ظالم و مظلوم فرقی نگذاشته اند و یا ارزش اخلاقی و انسانی آن را نادیده گرفته اند. در این میان نخستین انقلاب و والاترین آنها انقلاب امام حسین (ع) است. اما همزمان و همدوره با این انقلاب، انقلابهایی نظیر انقلاب "عبدالله بن الزبیر"، انقلاب اهل مدینه علیه یزید، قیام توابین پس از شهادت امام حسین (ع) و انقلاب فقهاء به رهبری "عبدالرحمن بن الاشعث" نیز صورت گرفت. هویت هر امتی نتیجه حافظه و حقیقت تاریخی آن است. لذا اگر حافظه تاریخی یک امت مخدوش باشد، هویت آن نیز از دوگانگی و ازهم گسیختگی رنج خواهد برد. از مهمترین درسهایی که مسلمان معاصر می تواند از قیام امام حسین (ع) بیاموزد ، شجاعت ایستادگی در مقابل ظلم سیاسی و [تقویت] روحیه فداکاری و ایثار برای اصول جاودانه اسلامی است. اصولی که فراتر از زندگی محدود ماست.

•چگونه می توانیم به مکتب پویای حسینی نزدیک شویم تا این کشور (دنیای) مرده را احیا کنیم؟

○ محمد الشنقیطی: میزان نزدیک شدن ما به مکتب و الگوی حسینی به میزان دورکردن این نمونه و اسوه ایثار از پوسته های طائفه ای و مذهبی محدود (دست و پاگیر) بستگی دارد. بدین ترتیب ما سطح ایثار و فداکاری وی ( امام حسین (ع)) را تا سطح حقیقی آن بالا خواهیم برد. فداکاری و ایثار برای امت اسلام با تمام شاخه ها و مذاهب موجود آن و نیز برای ملت اسلام با تمام خلود و جاودانگی ای که در طول زمان و مکان امتداد یافته است.
اما هنگامی که ما از انقلاب امام حسین (ع) تاویل و تفسیری مذهبی صرف، که مفهوم رنج، سختی و روحیه انتقام گیری ارائه می دهیم معنا و مفهوم معنوی و جاودانه آن را از بین می بریم.

•آیا شما معتقدید که عصر و زمان ما نیازمند عاشورا و مکانی که اکنون در آن هستیم مستلزم سیر بسوی کربلاست؟

○ محمد الشنقیطی: بی شک عصر ما که در آن مسلمانان در حالتی از ضعف ، سستی و شکاف و دودستگی بسر می برند و تحت سیطره استبداد و فساد قرار دارند به معانی و مفاهیم والایی که امام حسین (ع) خود را برای آنها فدا کرده، نیاز دارد.
نیروی معنوی عجیبی که امام حسین(ع) و ۷۰ تن از یاران و همراهان وی را در مقابل ارتش ۴ هزارنفره [دشمن] پابرجا و استوار نگاه داشت، درس و مفهوم عمیقی است که جوامع مسلمان معاصر که به نوعی دچار انفعال، پوچی و سطحی نگری شده اند بدان نیازمندند. الگوی امام حسین(ع) در فرهنگ امروز ما نیازمند دورشدن و رهائی از سایه های طائفه گری و پوسته های ظاهری است تا به یک الگوی اسلامی و انسانی مفید برای همه تبدیل شود.

•امام حسین(ع) بعنوان یک عنصر معنوی، فکری و انقلابی برای امت اسلام چگونه می تواند موجب اتحاد یکپارچگی مسلمانان در عصر فتنه های طائفه ای شود؟ به عبارت دیگر ما چگونه باید با امام حسین (ع) برخورد کنیم و از تاریخ آن برای اتحاد، یکپارچگی و چنگ زدن به ریسمان [مستحکم] الهی استفاده کنیم تا در دین دچار تفرقه و جدائی نشویم.

○ محمد الشنقیطی: امام حسین (ع) سنی یا شیعه نیست بلکه او یک مسلمان موحد از امت جدش رسول اکرم (ص) و ابراهیم (ع) بود و تاکنون نیز برای کسی که وی را به خوبی بشناسد و درک کند ، فراتر از تعاریف شیعی و سنی است . لذا اعتبار معنوی که یاد شهادت امام حسین (ع) فراهم می آورد ما را به همبستگی و یکپارچگی در سایه اسلام دعوت می کند. همان طور که ما را به رهایی از اصطلاحات ابداعی تاریخ از جمله اصطلاح شیعه و سنی فرا می خواند. امام حسین (ع) مصداق واقعی این آیه قرآن کریم است که می فرماید: "هو سماکم المسلمین" ( او شما را مسلمان خواند).

•اگر بخواهیم تاریخ انقلاب حسینی را تحلیل و بررسی کنیم ، به نظر من مهمترین نکته گنجایش ظرف تاریخی و فرهنگی و شرایطی است که امام در آن انقلاب مبارک خود را شروع کرد و میزان انحراف حکومت اموی را از شیوه و سنت نبوی در اداره سیاسی و فرهنگی جامعه تبیین کرد. از شما می خواهیم تا شرایط و مقتضیات عصر کنونی و رشد تفکر و ایده ای که امام حسین (ع) علیه آن قیام کرد و شهید شد، تا به امروز را بررسی کنید و به صراحت به ما بگوئید که آیا ایده و تفکر اموی که از زمان امام حسین (ع) ریشه دوانده بود، توانسته با تغییر چهره و برتن کردن جامه و لباس تفکر دینی تا به امروز در میان ما باقی مانده باشد و بعنوان یک دیدگاه عقیدتی، فرهنگی و فکری خود را به ما تحمیل کرده باشد؟

○ محمد الشنقیطی: "مالک بن نبی" متفکر الجزائری معتقد است که تمدن اسلامی از زمان جنگ صفین یک تمدن و فرهنگ منحرف بوده است. به اعتقاد وی این تمدن و فرهنگ از اصول اسلام نشات نمی گرفت اما با حکومت و قدرت غالب و مقتضیات آن زمان سازگار شد.
این یک تشخیص دقیق از یک فیلسوف است که عمق انحرافی را که پس از دوره خلفای راشدین بوجود آمد درک کرده است. به اعتقاد "بن نبی" راه حل مشکل بوجود آمده بازگشت به الگوی پیش از صفین است. این کاملا روشن است که امام حسین (ع) از اولین کسانی بود که عمق انحراف آینده را درک می کرد، لذا خون خود را برای توقف این روند رو به انحراف و جلوگیری از تداوم آن فدا کرد. اما دیگران عمق این انحراف را تنها پس از گذشت زمانی طولانی و بسته شدن راههای اصلاح درک کردند. اما زمانی متوجه این امر شدند که جریان طاغوت سیاسی مانند سیلی مخرب و شدید جاری شده بود.

•و اما کلام آخر! چگونه با امام حسین (ع) در سالروز شهادتش سخن می گوئید و چگونه ایشان را یاد می کنید؟
○ محمد الشنقیطی:
- جوانمردی با ضربه شمشیر و نیزه کشته شد؛ اگرچه او [ظاهرا] پیروزی را از دست داد اما [در حقیقت] به پیروزی دست یافت.
- وی زمانی مرد ( کشته شد) که شمشیرش بر اثر وارد آوردن ضربات متعدد کند شده بود و سرنیزه های خونین به اهتزاز درآمده و وی را محاصره کرده بودند.
- وی لباس مرگ را قرمز [خونین] بر تن کرد اما هنوز تاریکی شب فرا نرسیده بود که این لباسهای خونین جای خود را به لباسهای ابریشمی ظریف و سبز رنگ بهشتی دادند.