هنر نیوز - جای خالی تصنیف سازان احساس می شود

پیشینه موسیقی و بررسی موفقیت های فعالان این عرصه همواره یک چیز را به ما ثابت می کند و آن اهمیت تصنیف سازی در ساخت موسیقی است.

فضای حال موسیقی به سختی با کمبود و نبود شعر و ترانه مواجه است و اغلب برای ساخت و انتشار کارهای تازه از ترانه های قدیمی و اشعار شاعران نام آشنا استفاده می شود. حال اینکه کمتر می توان آثاری را یافت که شاعر و آهنگساز یکی باشند. آهنگسازان ما امروزه کمتر در سرودن شعر و ترانه مهارت دارند و همینطور عکس این موضوع نیست صادق است، یعنی کمتر شاعران و ترانه سرایان ما با آهنگسازی آشنا هستند.

درست است که تصنیف سازی به لحاظ شعر و آهنگ مجزا شده اما وقتی کارهای هنرمندانی که در این دو زمینه مهارت داشته اند بررسی می کنیم چیزی به غیر از موفقیت در کارنامه آنها نمی بینیم. حال امروز جای خالی این هنرمندان را در فقر تولیدات جدید و عصر گردآوری و بازآفرینی ملاحظه می کنیم.

«محمد على امیر جاهد» در آفریدن یک تصنیف، شعر و آهنگ مهارت داشت. محمد على، فرزند عباسقلى و اولین فرزند خانواده در سال ۱۳۱۳ ه.ق ( ۱۲۷۵ ه.ش ) دیده به جهان گشود. در ابتدا براى کسب تحصیلات ابتدایى به مکتب خانه شمس در گذر شیخ سیف الدین و مدرسه علمیه در خیابان شنی رفت و پس از آن تحصیلات تکمیلى را در دارالفنون آغاز نمود و در سال دوم تحصیل خود پدرش را از دست داد.

وى مدتى افسر پلیس بود و در ادامه ى خدمت در سال ۱۲۹۹ در مجلس شوراى ملى به فعالیت پرداخت و در سال ۱۳۰۵ نخستین شماره سالنامه ى پارس را با مطالب متنوع و سودمند از تاریخ سیاسى و اجتماعى ایران به چاپ رسانید؛ این سالنامه به مدت ۲۸ سال یعنى تا سال ۱۳۳۳ به فعالیت خود ادامه داد.
امیر جاهد در طول ۳۰ سال، ریاست اغلب اداره ها حتى چاپخانه ى مجلس را بر عهده داشت و در سال ۱۳۳۰ بازنشسته شد. از آن پس از طرف اداره کل هنرهای زیبا به سمت دبیر انجمن اشاعه و اعتلائ موسیقى منصوب شد.

امیر جاهد بیش از ۱۰۰ سرود و تصنیف با مضامین وطنى، اجتماعى، فلسفى، سیاسى، و عاشقانه آفریده است که در همه ى آثار او شور و ذوق فراوان آشکار است. وى در تصنیف هاى خود که هر یک مناسب براى یک زمان خاص است، گوشه هاى دستگاه هاى موسیقى ملى ایران را به کار مى برد و به گوش شنونده مى رسانید.
گفتنى است تعداد زیادى از این آثار که همه از دانستن موسیقى و درک اوزان و ذوق سرشار و طبع شعر سازنده ى آن حکایت مى کرد، با دارا بودن مضامین مناسب و وزن ها و اهنگ هاى مطبوع و حسن انتخاب لفظ و ترکیب بسیار مورد توجه اساتید قرار گرفت توسط خوانندگان مشهور زمان خوانده شده و در صفحه ى پولیفون ضبط شده است.
جلد اول آثار امیر جاهد با نام «دیوان امیر جاهد» در مهر ماه سال ۱۳۳۳ شمسى منتشر شد و در ادامه ى در مرداد ۱۳۴۹ جلد دوم نیز به چاپ رسید.

از کارهای ماندگار او تصنیف هایش با صدای قمرالملوك وزیری همراه با تار ارسلان درگاهی و مرتضی نی داود است که بر روی صفحات ۷۸ دور ضبط شد كه هر یك از این آثار ماندگار وی عبارتند از: تصنیفهایی دردشتی ((كشوردل)) شور ((جان من)) سه گاه ((امان از این دل)) ماهور ((به گردش فروردین)) به یاد درویش خان افشاری ((در بهار امید))، ((در ملك ایران)) ماهور چهار گاه ((هزار دستان به چمن)) ابو عطا ((امان ز هجر رخ یار)) بیات ترك ((بهار است و هنگام گشت)) شور((نرگس مست)).

به یادماندنی ترین اثر او تصنیف «هزاردستان» بود:

هزار دستان به چمن دوباره آمد به سخن
که ای خسته از رنج دی، ببین جشن گلهای من
بکن دل ز نقدینه جان، بنه در کف می فروش
کنار گل و لاله دو جامی بزن
بنوش و چشم از مهر و مه بپوش
مکش منت آسمان به دوش
مده دست با دست بی‌نمک
نمک جز لب بانمک
جزای کردار ستم پیشگان دهد نفخه صور
دوای درد دل دلدادگان بود شور نشور
بسوزد از شر بشر، یکسره خشک و تر
نماند آخر زین حیوان اثر
نیرزد این جهان بدین که بهر دل، دل شکنی
برون کنی پیرهنی از تنی
مکن این طنازی با ما
عبث به خود می‌نازی جانا
ازین بلندپروازی دانم
که آخر، شکار بازی جانم
همه شب سر بردن به یک دل، دو جا
نگران، کاین دوران نماند به جا
تو مشو مایه آوارگی
دست من و دامان تو
بنما چاره بیچارگی
ما و عهد و پیمان تو
ریشه، گر حاصلش این بار نیست
تو مده لاله، دگر خار چیست
یار ، این میکده را آب گرفت
کس در این معرکه هشیار نیست

سر انجام محمدعلى امیرجاهد در تاریخ شانزدهم اردیبهشت سال ۱۳۵۶ به سراى باقى شتافت، روانش شاد.

امیرحسین مکاریانی