مریم اطیابی - به گزارش هنرنیوز؛ مجموعه باستانی شوش در سالهای گذشته از مناقشه‌انگیزترین محوطه‌های باستانی ایران بوده و به دلیل ساخت و ساز روی عرصه و حریم آن آسیب‌های جدی دیده است. محوطه‌ای که ابتدا عرصه آن طی برنامه‌ای اضطراری و ضرب‌العجلی در سال‌های جنگ تحمیلی توسط استاد مهدی رهبر، کارشناس و باستان‌شناس پیشکسوت، مشخص شد و سپس در برنامه‌ای گسترده‌تر در سال ۱۳۸۷، هیأتی دیگر از سوی پژوهشکده باستان‌شناسی کشور عرصه آن را ۱۲۰۰ هکتار تعیین کردند که در نهایت عرصه مورد توافق مسئولان ذی‌ربط، به دلیل ساخت و سازها، ۸۰۰ هکتار اعلام شد.

آنچه بیش از همه موجب جنجال آفرینی محوطه باستانی شوش شد دستور اسفندیار رحیم مشایی برای مهمانسرا شدن قلعه شوش و سپس ساخت هتل بین‌المللی لاله در سال ۱۳۸۶ بود. به‌ویژه گودبرداری در عرصه باستانی شوش برای ساخت هتل بین‌المللی لاله، مخالفت گسترده کارشناسان، فعالان میراث فرهنگی و اهالی رسانه را برانگیخت. عملیات اجرایی برای ساخت هتل لاله شوش، در کنار جاده اصلی اندیمشک-اهواز، پس از پی کنی و آغاز عملیات حفاری «شرکت توسعه گردشگری» که منجر به آشکار شدن بقایای باستان‌شناختی گردید، با حضور کارشناسان در محل منتفی شد و نظر نهایی در مورد ساخت هتل را منوط به بررسی‌های بیشتر اعلام کردند.

در همان ایام محمدتقی عطایی، سرپرست برنامه تعیین حریم محوطه شوش، در نشست علمی هنر و باستان شناسی پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری شوش، که در شهریور ۱۳۸۷ برگزار شد، تأکید کرد که هتل لاله شوش در بیرون محدوده عرصه سال ۶۷ است اما کشفیات تازه نشان می‌دهد که این محل حاوی بقایای مهم باستانی است و در درون عرصه باستانی قرار دارد؛ به طوری که در گودبرداری‌های هتل لاله چندین خمره تدفینی از دوره اشکانی و بقایای متعدد اسکلت‌های اشکانی و ساسانی یافت شده و در جوار آن نیز چند کوره سفالگری قرون میانه دوره اسلامی وجود دارد.


از سویی، در روزهای اخیر به دنبال بازدید و حضور معاون میراث فرهنگی کشور در شوش، یک بار دیگر موضوع عرصه و حریم و ثبت جهانی آن مورد توجه قرار گرفت. دکتر محمدحسن طالبیان در این دیدار که افشین حیدری - مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان- نیز حضور داشت، علاوه بر ارزیابی وضعیت این مجموعه درباره‌ی مسائل منتظر دستور، تصمیم‌گیری کرده و گفته بود که «آبروی ایران در گروی ثبت جهانی شوش است» 

 

طالبیان یک روز پس از این بازدید در گفت و گو با هنرنیوز درباره ابلاغ عرصه و حریم شوش این طور توضیح می‌دهد: عرصه و حریم تصویب شده، اما از مساحت دقیق آن مطلع نیستم؛ البته فراموش کرده‌ام! در دو سال گذشته نقشه‌های این محوطه پس از امضای باستان‌شناسان استان و کارشناسان ثبت ملی به تصویب رسیده که به منزله رسمی بودن این عرصه و حریم است.

معاون میراث فرهنگی مهمترین اتفاق را وجود یک عزم ملی، بویژه در استان، برای ثبت جهانی شوش عنوان می‌کند؛چرا که ثبت جهانی شوش برای همه از استاندار و نمایندگان مجلس تا مردم عادی، به یک طلب اجتماعی تبدیل شده است.

حیدری - مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان – نیز در پاسخ به این پرسش که مشخصاً عرصه و حریم ابلاغی چقدر است، به خبرنگار هنرنیوز می‌گوید: عرصه بالغ بر ۴۰۰ هکتار است و چون همه جوانب را برای ورود مردم به این عرصه بررسی کردیم، توانسته‌ایم رابطه خوبی بین مردم و آثار برقرار کنیم، البته محوطه باستانی شوش دارای سه حریم درجه یک، دو و سه نیز هست.

به اعتقاد این مقام مسئول استانی رسانه نباید روی عرصه و حریم پافشاری کند چرا که هر چقدر روی این موضوع بیشتر متمرکز شود حساسیت‌های شهرستانی و استانی بیشتر می‌شود! او مهمترین اقدام برای شوش را به کار گرفتن عزم و اراده ملت مخصوصاً مردم استان برای نجات شوش می‌داند.

مدیر کل اداره ثبت آثار تاریخی هم با اعلام این که هنوز عرصه و حریم شوش ابلاغ نشده است، به خبرنگار هنرنیوز می‌گوید: قرار است استان نقشه‌ها را به اداره کل ثبت آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی ارسال کند تا در اسرع وقت ابلاغ شود.

فرهاد نظری توضیح می‌دهد: این پرونده یکی دو بار به دفتر مرکزی ثبت آثار تاریخی ارسال و نظرات ما هم بر روی آن اعمال شده است. اکنون نیز مشکل فنی برطرف شده و قرار است آخرین نقشه برای ما ارسال شود تا در نهایت نقشه مورد نظر تصویب و ابلاغ شود.

 

از سویی مدیر پروژه ثبت جهانی محوطه تاریخی شهر شوش محمدحسین ارسطوزاده است. او که پیش از این، مدیر سازه‌های آبی شوشتر بوده است،در پاسخ به این پرسش که آیا در نهایت عرصه و حریم شوش ابلاغ شده است، اظهار می‌کند: مساحت عرصه در حدود ۴۰۰ هکتار است که از ابتدا مشخص بوده است چرا که در صورت عدم ذکر مقدار عرصه در پرونده ثبت جهانی، اصلاً پرونده پذیرفته نخواهد شد. اما حریم خیلی گسترده است.

ارسطو زاده پس از اصرار خبرنگار هنرنیوز مبنی بر اعلام حریم مورد نظر می‌گوید:« ما دو حریم فنی و منظری داریم که حقیقتاً مقدار آن را نمی‌توان بیان کرد چون حوزه وسیعی را در برمی‌گیرد!»

به گزارش هنرنیوز، در حالی مسئولان میراث فرهنگی از اعلام دقیق عرصه و حریم سر باز می‌زنند که پیش از این بارها در دولتهای گذشته و به فراخور اتفاقات ناخوشایندی که برای این محوطه باستانی می‌افتاد میرعابدین کابلی و مهدی رهبر دو پیشکسوت باستان‌شناسی و متخصص کاوش‌های شوش تصریح کرده‌اند که نباید از عرصه ۴۰۰ هکتاری شوش سخن گفت. مهدی رهبر خود مدتی مدیر پایگاه پژوهشی مجموعه باستانی شوش بود و مرمت و بازسازی قلعه شوش که در جنگ تحمیلی آسیب جدی دیده بود در دوره مدیریت وی انجام شد. کابلی هم سرپرست تنها هیأت ایرانی کاوش در شوش بوده و خلأ هیأت فرانسوی را که پس از انقلاب دیگر در شوش کاوش نکردند را به بهترین شکل پر کرد تا آنجا که کاوشهای وی یازده فصل (تا سال ۱۳۸۵) در شوش ادامه یافت.

رهبر هنگام ساخت هتل امیر زرگر در محوطه باستانی شوش آن هم تنها در ۳۰ متری کاخ آپادانای داریوش هخامنشی اعلام کرده بود که عرصه شهر باستانی شوش پس از پایان جنگ و به طور اضطراری میان تقاطع چند خیابانی که این تپه‌ها را محصور کرده بودند با مقیاسی نزدیک به ۴۰۰ هکتار مشخص و مصوب شد. اما این محدوده تمام شهر باستانی شوش نبود و تپه‌های مجاور این محدوده به خوبی قابل رویت بودند.

 

او «تپه پمپ بنزین» مربوط به دوره ایلامی تا اشکانی را یکی از تپه‌های باستانی دانسته بود که بیرون این عرصه واقع شده و در همان سال‌های اواخر دهه ۶۰ پس از کاوش، با عرصه مصوب به ثبت رسیده است. گمانه‌زنی‌های باستان شناسان نشان داده که این تپه باستانی به تپه‌های شوش وصل بوده و لایه‌های متصل و مرتبط به هم دارند. همچنین «تپه بیمارستان» با لایه‌های مربوط به دوره اشکانیان و ساسانیان روبروی بیمارستان نظام مافی یکی دیگر از تپه‌های بیرون از محدوده ۴۰۰ هکتاری است. همچنین «گورستان هخامنشی حسین آباد» نیز بیرون از محدوده ۴۰۰ هکتاری واقع شده است. «تپه‌های ورزشگاه» متعلق به دوره اشکانی و ساسانی نیز به گفته مدیر اسبق پایگاه پژوهشی شوش از دیگر آثار بیرون از این محدوده سال ۱۳۶۷ است. رهبر تصریح می کند که همه این محوطه ها جزء عرصه باستانی شوش است و از آن جدا نیستند.


از سویی به اعتقادمیر عابدین کابلی هم اطراف آپادانا پر از تپه‌های کوچک باستانی است که احتمالا کاخ‌های کوچک دوره هخامنشی بوده‌اند. وی نیز در سال ۸۷ و در هنگامه تعرض به عرصه شوش به بهانه ساخت هتل اظهار کرده بود که در سال ۱۳۵۶ پشت مقبره «دعبل خزایی»  پلکانی سنگی متعلق به دوره هخامنشی کشف شد که نمی‌شود گفت این پلکان به خودی خود آنجا بوده، بلکه این پلکان احتمالا به کاخی کوچک از دوره هخامنشی تعلق دارد. 

او هم محدوده ۴۰۰ هکتاری برای شوش را ناچیز دانسته؛ چرا که به اعتقاد سرپرست کاوش‌های شوش، شوش عظمتی بیش از این دارد.

به گزارش هنرنیوز، حال این پرسش مطرح می‌شود که چرا عرصه شوش همچنان همان عرصه اضطراری تعیین شده توسط مهدی رهبر در سال ۶۷ است؛ در حالی که خود رهبر بعداً در این محدوده تجدید نظر کرد و آن را محصول شرایط اضطراری جنگ می‌داند. چرا همچنان عرصه جدید با توجه به اتفاقات رخ داده طی ده سال گذشته، باز هم برای مسئولان قابل دفاع نیست؟ مگر نه این که معاون میراث فرهنگی تأکید می‌کند: «همین که عزم و اراده‌ای باشد تا شوش را از گرفتاری‌ها موجود ناشی از عدم توجه در طی این سالیان نجات دهد و بسامان برساند، بسیار ارزشمند است.» آیا باید این سخنان را این گونه استنباط کرد که قرار است عرصه ۴۰۰ هکتار و حریم هم در بهترین حالت ۸۰۰ هکتار به حساب آید تا سازمان میراث فرهنگی بخشی از عرصه را در جامه حریم به تصویب برساند و در واقع بخش مهمی از عرصه باستانی شوش را به رسمیت نشناسد؟ یا نه، باید به گفته ارسطوزاده امیدوار بود که حریم حوزه وسیعی را در برمی‌گیرد؟ اما «حوزه وسیع» تعریف روشنی نیست و بخصوص در زمانی که صحبت از آبروی ایران و ثبت جهانی به میان آمده می‌بایست اطلاعات دقیق ارائه شود. به کار بردن تعابیر مبهم و کلی‌گویی نه تنها حکایت از عدم اشراف مسؤولان دارد، بلکه نشانه سهل‌انگاری و بی‌توجهی آنها در قبال افکار عمومی است.

 در پایان این که طالبیان خود خوزستانی است و قطعاً احساس وی نسبت به ثبت جهانی شوش احساسی متفاوت است؛ آیا او هم خواهان تصویب عرصه ۱۲۰۰ هکتاری است، اما استاندار، شهردار، اداره برق، مخابرات و نهادهای دیگر هستند که چنان عرصه را بر وی تنگ کرده‌اند که از عرصه‌ی باستانی شوش می‌کاهد؟ آیا بهتر نیست مسئولان شهر شوش یک بار هم که شده «عزم ملی» یا بهتر بگوییم «عزم استانی» و «عزم مدیریتی» به خرج دهند و اجازه دهند عرصه و حریم شوش به درستی تصویب شود تا بار دیگر کسی هوس احداث هتل و شهربازی و گاراژ و... به دلش نیفتد و کلنگش بر سر مجموعه منحصربه فردی چون شوش فرود نیاید.

هنر نیوز