هنر نیوز - تلویزیون و چالش «سیل نوروزی»

واکنش مناسب به بحران سیل که در ایام نوروز ۹۸ چندین استان کشور را درگیر خود کرده، انتظاری است که رسانه ملی در تلاش برای پاسخ درخور به آن است؛ این تلاش چقدر با توفیق همراه بوده است؟

به گزارش هنرنیوز ، مردم مناطق مختلف کشور این روزها درگیر سیل و خسارات ناشی از این رویداد طبیعی هستند، خسارات جانی و مالی که باعث شد بخشی از مردم کشور در نوروز داغدار شوند و تعدادی از هموطنان در تعطیلات آغاز سال، بخشی از سرمایه و آرامش خود را از دست بدهند. این اولین بار نیست که بلایای طبیعی همچون سیل و زلزله فضای رسانه‌ای کشور را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد و عملکرد صداوسیما با گسترده‌ترین دامنه تأثیرگذاری و پوشش رسانه‌ای رسمی در کشور به‌صورت ویژه‌تر زیر ذره‌بین قرار می‌گیرد. سلسله حوادث تلخ نوروز ۹۸ با سیل در استان گلستان کلید خورد و پس از حادثه تلخ شیراز و گسترده‌تر شدن دامنه استان‌های در معرض تهدید، سایه سنگین خود را بر فضای رسانه‌ای کشور تحمیل کرد. کارنامه تلویزیون در پوشش این حوادث از چند منظر قابل ارزیابی و بررسی است؛ اطلاع‌رسانی؛ عبور از شوک اولیه سیل در استان گلستان، هرچند در ابتدا تنها یک «خبر» پنداشته شد و تلویزیون هم به قاعده کاری خود، تنها به مخابره آن بسنده کرد، اما حوادث روزهای بعد نشان داد که بیشتر از جنس «هشدار» و «زنگ خطر» بوده و باید طور دیگر به آن پرداخته می‌شد. آنچه در روزهای نخست فروردین آرام‌آرام بخش گسترده‌ای از کشور را در برگرفت، حاصل سلسله حوادث غیرمترقبه‌ای بود که واکنش فوری نسبت به آن نیازمند یک نقشه‌راه رسانه‌ای کلان بود. در ساعات اولیه وقوع سیل، بازهم این شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های خبری فضای مجازی بودند که گوی سبقت را از رقبا ربودند و صداوسیما در زمینه اطلاع‌رسانی گویی در بهت شوک اولیه مانده بود اما این بار برخلاف تجربه‌های قبل خیلی زود شرایط تغییر کرد و با اقدام به‌موقع شبکه خبر در اختصاص باکس‌های گزارشی ویژه برای پوشش تحولات توانست فرمان اصلی را مجدد از آن خود کند. شبکه خبر تقریباً به صورت ۲۴ ساعته پوشش اخبار مربوط به وضعیت آب و هوایی کشور را در دستور کار قرار داد و توانست مرجعیت اطلاع‌رسانی درباره آنچه در استان‌های مختلف در حال وقوع بود را پیدا کند. این حرکت با همراهی شبکه‌های مختلف سیما جهت درج زیرنویس‌های «اطلاع‌رسانی فوری» به بهترین شکل تکمیل شد و شاهد یکی از بهترین تجربه‌های سیما در سال‌های اخیر در پوشش خبری و اطلاع‌رسانی به‌موقع درباره یک حادثه غیرمترقبه بودیم. صداوسیما به این اندازه از اطلاع‌رسانی هم بسنده نکرد و تلاش کرد با رصد به‌موقع اخبار جعلی فراگیر شده در فضای مجازی و واکنش به موقع بخشی از التهابات حاصل از اطلاع‌رسانی نادرست در فضای شبکه‌های اجتماعی را نیز مدیریت کند. آموزش؛ اصل فراموش‌شده «پیش‌گیری» فراخوان‌های مجعول، سوءاستفاده‌های کلان، کیفیت واکنش فوری مردم در مقام شهروند-خبرنگار و مسائلی دیگر از این دست، معمولاً در حاشیه حوادث طبیعی، دامن‌گیر فضای رسانه‌ای می‌شود و طبیعتاً تضمین سلامت این فضا، در گرو «آموزش» است. صداوسیما در روزهای اخیر در کنار پوشش رسانه‌ای متن و حاشیه بحران فراگیر سیل در استان‌های مختلف، بخشی از تولیدات خود را به ارائه آموزش جهت کیفیت مواجهه با «بحران» و مهمتر از آن «سوءاستفاده از بحران» اختصاص داده است. سهمی که البته هنوز ناچیز است و نمی‌تواند موجب جبران خلأ برنامه‌های آموزشی‌ای که می‌توانست از منظر «پیش‌گیری» بخش زیادی از بحران امروز را تعدیل کند، شود. تهیه گزارش درباره صفحات جعلی سوءاستفاده‌گران در راستای جمع‌آوری کمک‌های مردمی و مهمتر از آن آموزش جهت تشخیص اخبار واقعی از شایعات هرچند همین امروز و در قالب بخش‌های مختلف خبری هم می‌تواند تأثیرگذار باشد اما شایسته‌تر آن است که از تجربیات فضای رسانه‌ای امروز جهت برنامه‌ریزی بلندمدت در ارائه آموزش‌هایی از این دست بهره‌گیری شود تا شاید پیش‌گیری از تکرار بخشی از تجربه‌های تلخ امروز در آینده باشیم. آموزش مواجهه با «سیل» و فوری‌ترین اقدامات برای کاهش تلفات هم از دیگر اولویت‌هایی است که در مقاطعی از این دست می‌تواند در دستور کار رسانه‌ها و به‌ویژه رسانه ملی قرار بگیرد که در این زمینه هم هرچند شاهد تلاش‌هایی هستیم اما هنوز تا رسیدن به نقطه ایده‌آل فاصله داریم. هم‌دردی؛ راه التیام چیست؟ همزمانی حادثه تلخ سیل در برخی نقاط کشور با ایام نوروز و طراحی ویژه تلویزیون برای شادی مخاطبان، باردیگر رسانه ملی را با یک چالش قدیمی مواجه کرده است؛ راه التیام دردها حذف برنامه‌های شاد با هدف هم‌دردی با داغ‌دیدگان است و یا تلاش برای ترمیم روحیه آسیب‌دیدگان؟ احتمالاً در راستای همین چالش هم بخشی از مخاطبان ویژه‌برنامه‌های نوروزی سیما استمرار پخش این برنامه‌های «شاد» را مورد انتقاد قرار می‌دهند. رامبد جوان که هرشب برنامه «خندوانه» را روی آنتن دارد، در واکنش به این انتقادات بر لزوم افزایش «روحیه» تأکید دارد و همزمان مخاطبان این برنامه را به کمک‌رسانی فرا می‌خواند. با این حال بخشی از هنرمندان و برنامه‌سازان و عوامل سریال‌های تلویزیونی به صورت خودجوش در پی همدردی با مصیبت‌زدگان بر آمده‌اند که از این میان می‌توان به عوامل پروژه‌های سه سریال تلویزیونی «نون.خ»، «بر سر دوراهی» و «زوج یا فرد» اشاره کرد. مهدی فرجی تهیه‌کننده سریال «نون.خ» که این شب‌ها از شبکه یک سیما روی آنتن می‌رود در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به همراهی عوامل این سریال برای همدردی با مردم سیل زده در مناطق مختلف کشور بیان کرد: من اظهار تأسف خود و عوامل پروژه را برای چنین مصیبتی اعلام می‌کنم و به خانواده‌های داغدار تسلیت عرض می‌کنم. وی با اشاره به همدردی تیم این سریال نوروزی که به کارگردانی سعید آقاخانی ساخته شده است، گفت: بنای ما این است که یک روز دستمزد عوامل را برای کمک به خانواده‌های سیل زده اختصاص دهیم که به حساب هلال احمر واریز خواهد شد. کنداکتور نوروزی تلویزیون متأثر از حوادث رخ داده در روزهای اخیر، تغییری نداشته و این مسئله حتی به‌فرض پذیرش استدلال لزوم روحیه‌بخشی به مردم آسیب‌دیده، بازهم محل انتقاد است فرجی همچنین با اشاره به هشدارهای مسئولان عنوان کرد: از همه مردم عزیزی که در سفر به سر می‌برند به ویژه استان‌هایی که از طرف کارشناسان اعلام شده است خطر بارندگی و سیل بیشتر تهدید می‌کند درخواست دارم مراقبت کنند. همچنین از آنها که در شهرستان‌های سیل زده هستند تقاضا داریم به هر روش ممکن از طریق هلال احمر و یا اهدای اجناس در کنار خانواده‌های سیل زده باشند. عوامل سریال «بر سر دوراهی» نیز اعلام کرده‌اند که قرار است بخشی از دستمزدها را به سیل‌زده‌ها اختصاص دهند. مهران مهام تهیه‌کننده سریال «زوج یا فرد» نیز که از شبکه سه سیما روی آنتن می‌رود به همراهی عوامل این مجموعه با سیل زده‌ها اشاره و در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: پنجم فروردین اولین کاری که به ذهنمان رسید این بود که با یک پیام تصویری با مردم این همدردی را ابراز کنیم و حالا باید تصویربرداری کار به پایان برسد تا به یک تصمیم جمعی برسیم که ببینیم چه کاری می‌توان انجام داد و شاید با عوامل به سمت این مناطق برویم. در کنار سریال‌های نوروزی، عوامل برخی دیگر از ویژه‌برنامه‌های نوروزی تلویزیون مانند مسابقه «عصر جدید» و یا برنامه «قند پهلو» نیز با حضور در میان آسیب‌دیدگان از حوادث اخیر تلاش کرده‌اند بخشی از آلام آنان را بهبود بخشند. باوجود این همدردی‌ها، آنچه در مجموع مشهود است، کنداکتور نوروزی تلویزیون متأثر از حوادث رخ داده در روزهای اخیر، تغییری نداشته و این مسئله حتی به‌فرض پذیرش استدلال لزوم روحیه‌بخشی به مردم آسیب‌دیده، بازهم محل انتقاد است. چالش تولید؛ تلاش برای رسیدن به آنتن فارغ از شرایط حاکم بر ویترین سیما اما برخی از مجموعه‌های نوروزی سیما همچنان درگیر فرآیند تولید هستند و این مسئله چالش تازه‌ای را برای برنامه‌سازان فراهم آورده است. عوامل تولید سریال «بر سر دوراهی» روز گذشته خبر از تأثیر شرایط نامساعد جوی برای ادامه فیلمبرداری این سریال نوروزی دادند. مهران مهام تهیه‌کننده «زوج و فرد» هم در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: ما این روزها آخرین صحنه‌های سریال را می‌گیریم اما اتفاقات اخیر روی حس و حال عوامل پروژه هم تأثیر گذاشته است و حال بچه‌ها بد است. وی ادامه داد: اتفاقات بدی که در چند روز اخیر رخ داد روی سکانس‌های پایانی ما تأثیر گذاشت و بچه‌ها از تصاویری که از مردم دیدند متأثر شده‌اند با این حال وظیفه ما در قبال مردم این است که بدون هیچ عذر و بهانه‌ای سریال را به آنتن برسانیم. تصاویری که این روزها از شبکه خبر پخش می‌شود و یا در فضای مجازی منتشر شده است بسیار ناراحت‌کننده است و عوامل سریال همدردی خود را با مردم مصیبت‌زده ابراز می‌کنند. برنامه‌سازی برای باکس‌های مناسبتی سیما در دقیقه نود یکی از انتقاداتی است که همواره نسبت به فرآیند سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در تلویزیون وارد بوده و چالش اخیر تنها یکی از عوارض این سبک برنامه‌ریزی در رسانه ملی است.