«آداب المضيفين و زادالآکلين»، رساله‌اي در آداب مهمانداري
9 مرداد 1389 ساعت 15:52
«آداب المضيفين و زادالآکلين» با تصحيح ايرج افشار به كوشش نشر ميراث مكتوب منتشر شد. اين اثر در اخلاق و آداب مهمانداري است و نويسنده کوشيده نگاشته‌هاي خود را بر پايه مباني و معيارهاي مذکور در کتاب‌هاي حديثي و متون فقهي به رشته تحرير درآورد.
به گزارش هنرنيوز به نقل از ايبنا، «آداب المضيفين و زادالآكلين» رساله‌اي است از نويسنده‌اي ناشناخته كه خود را سلطان محمود بن محمد بن محمود معرفي مي‌كند. وي اين رساله را به نام خواجه جمال‌الدين عطاء‌اللّه پرداخته و چنين برمي‌آيد كه وي پيرو يكي از سلسله‌هاي متصوفه بوده است.
اين اثر در اخلاق، آداب خوردن، مهماني رفتن و مهماني كردن است و نويسنده كوشيده مطالب و نگاشته‌هاي خود را بر پايه مباني و معيارهاي مذكور در كتاب‌هاي حديثي، متون فقهي، ديني و نيز با تكيه بر منابع متصوفه، به رشته تحرير درآورد.
ايرج افشار، مصحح كتاب، در مقدمه خود، نخست اشاره مي‌كند كه به گمان بسيار نويسنده «آداب المضيفين» در محيط فرهنگي ماوراء‌النهر پرورش يافته است. اين را از ارجاع‌هايي مي‌توان دريافت كه او به متون رايج در آن‌جا مي‌دهد.
كتاب نيز به شخصي به نام «خواجه جمال‌الدين عطاءالله» تقديم شده است. مصحح او را از پيران يكي از سلسله‌هاي متصوفه شناسانده است. اما اين كه رساله «آداب المضيفين» در چه تاريخي نوشته شده است؟ حدس ايرج افشار آن است كه تاليف اثر را بايد مربوط به نيمه دوم سده نهم دانست.
آداب المضيفين از آن‌جا که متني است در زمينه آداب خوردن و آشاميدن، از نظر مطالعه تاريخ اجتماعي و پي بردن به گونه‌هاي زندگي روزانه نيز مي‌تواند حائز اهميت باشد.
كتاب همان گونه كه از نام آن برمي‌آيد، در اخلاق، آداب خوردن، مهماني رفتن و مهماني كردن است. از اين رساله، تنها يك نسخه خطي شناخته شده است و مصحح نيز بر پايه همان دست‌نويس، ويرايش كنوني را به دست داده است.
افشار درباره ضرورت چاپ و انتشار چنين متن‌هايي مي‌نويسد «چون در زمينه آداب خوردن و نوشيدن از نظر مطالعه تاريخ اجتماعي و پي بردن به گونه‌هاي زندگي روزانه، ضرورت به بررسي و سنجش در متون مشهود است، چاپ كردن هر چه از اين گونه نوشته‌ها به دست آيد، به هر صورت و از آن هر گروه و تيره‌اي كه باشد، مفيد تواند بود»
افشار آنگاه شرحي درباره مندرجات رساله مي‌آورد و مي‌نويسد كه اشاره مولف به اين كه بايد نام غذاها را براي اطلاع مهمان، بر روي كاغذ نوشت، باعث شگفتي است، «زيرا يادآور رسوم درباري و اعياني فرنگ است».
همين نكته نشان مي‌دهد كه در نزد گذشتگان، دقت در آداب و آيين غذا خوردن، تا چه اندازه باريك‌بينانه بوده است. همه اين موضوعات نيز به قلمرو فرهنگ عامه بازمي‌گردد.
آنگاه مصحح به چند متن شناخته شده مي‌پردازد كه پيشينيان درباره آداب خوردن نوشته ند. ياد كرد مصحح از قصيده‌اي در آداب ميزباني و مهماني، بر سودمندي مقدمه پُر اطلاع او افزوده است.
اين قصيده از شاعري است كه در اواخر سده هشتم در هندوستان مي‌زيسته است. شاعر در اين قصيده پنجاه و سه بيتي، چهل و دو عيب رفتاري مهمان و سيزده عيب كرداري ميزبان را بيان كرده است. اما مصحح تنها به نقل ابياتي از آن قصيده پرداخته است كه «درست مي‌نمايد، يا كمتر عيب دارد»
بخش ديگري از مقدمه مصحح به «معرفي كوتاه مآخذ مولف» اختصاص يافته است. اين بخش دربردارنده اطلاعات كتاب‌شناسي درخور توجهي است. در پايان نيزعكس صفحه اول و صفحه آخر نسخه خطي «آداب المضيفين» درج شده است.
پس از «گزارش» مصحح، متن رساله هفتاد و هشت صفحه‌اي «آداب المضيفين» آمده است. اين رساله شامل يك ديباچه و پنج باب است. نثر كتاب، روشن و رسا و ساده است. مصحح عبارات و اشعار عربي را اعراب‌گزاري كرده و از علائم نشانه‌گزاري، براي آسان‌تر خواندن متن، استفاده كرده است. ضبط درست اغلاط متن و صورت اصلي واژه‌ها و اصطلاحات نادرست نيز در پايين صفحات آورده شده است.
نمايه‌هاي متعدد، پايان‌بخش كتاب است. اين نمايه‌ها شامل آيات، احاديث و روايات، عبارت‌هاي دعايي و سخنان بزرگان، اشعار فارسي و عربي، اشخاص، كتاب‌ها، مكان‌ها و طايفه‌هاست و نيز خوردني‌ها، ابزار سفر و واژه‌هاي مهجور.
رساله «آداب المُضيفين و زادالآكلين»، تاليف سلطان محمود بن محمد بن محمود را استاد ايرج افشار تصحيح و نشر ميراث مكتوب در 1500 نسخه و با بهاي 2800 تومان منتشر كرده است.
کد خبر: 14233
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcc1iqs.2bq018laa2.html