هنر نیوز - «میراث پهلوانی» پژوهشی در مردم شناسی معاصر

چاپ دوم کتاب «میراث پهلوانی»، نوشته ابراهیم مختاری و پژوهشگری هدی صابر توسط نشر چشمه منتشر شد.

به گزارش هنرنیوز، مختاری در این پژوهش ابتدا تاریخچه‌ای از سنت پهلوانی را بر اساس مستندات تاریخی و نقل آخرین بازماندگان سنت پهلوانی و مشاهدات آنان تشریح نموده، سپس به تحلیل محتوا و مفهوم پهلوانی در سه دوره و با سرآمدی سه پهلوان تاریخی ایران، یعنی دوران حماسی با رستم دستان، دوران میانی با پوریای ولی و دوران جدید با غلامرضا تختی پرداخته است. وی در ادامه علل از هم گسیختگی شکل سنت پهلوانی در سده اخیر و تأثیر آن بر پهلوانی، مرشدی و نظام زورخانه‌داری را بررسی می‌نماید. شرح حال پهلوانان، مرشدان و زورخانه‌داران در قید حیات یا مرحوم بر اساس خاطرات پیشکسوت‌ها و مشاهدات شاهدان زنده نیز از دیگر مطالب این پژوهش است.
در بخش نخست کتاب، ضمن اشاره به قدمت سه هزار ساله، تاریخ پهلوانی ایران به دو بخش حماسی و تاریخی تقسیم شده است. دوره تاریخی که تا امروز هم ادامه دارد خود به دو دوره تقسیم می‌‌شود: دوره سنتی که پس از دوره حماسی آغاز می‌شود و تا پایان دوره قاجار ادامه می‌یابد و دوره جدید که با حکومت پهلوی اول آغاز می‌شود و به امروز می‌رسد.
مؤلف در این بخش به شرح چند رویداد مهم که سبب دگرگونی شکل سنت پهلوانی در دوره جدید بودند، پرداخته و مهم‌ترین عوامل را کوشش حکومت پهلوی برای تغییر ساختار سنتی جامعه در عرصه ورزش و جداسازی کشتی پهلوانی از زورخانه در دهه ۲۰ بیان می‌کند. در قسمتی از این بخش می‌خوانیم: «در نبود دولت مقتدر قانونی، قلدری جای قانون را گرفت و گردن کلفتی و چاقوکشی در جامعه رواج یافت و به زورخانه‌ها کشیده شد. در زورخانه‌ها دعوا و چاقوکشی به بهانه کشتی روی می‌داد. در چنین وضعی سیاست‌گذاران ورزشی کشور، کشتی را نشانه گرفتند و آن را از محیط زورخانه بیرون کشیدند. سازمان تربیت‌بدنی با این کار سنت پهلوانی را و پاره کرد و از این دو پاره، کشتی را برداشت و زورخانه را به حال خود واگذاشت.»
فصل دوم این بخش به پهلوانان آرمانی و سنتی اختصاص دارد. سه پهلوان که هر کدام در دوره خود یکتا بوده‌اند. مولف میراث پهلوانی در این فصل به شرح مختصر زندگی و جوهره پهلوانی رستم دستان(پهلوان حماسی)، پوریای ولی(پهلوان سنتی)و غلامرضا تختی(پهلوان معاصر) پرداخته است. همچنین از پهلوان «حاج سید حسن رزاز» و پهلوان «حاج محمد(مم) صادق بلورفروش» به عنوان آخرین پهلوانان اصیل سنت پهلوانی سخن به میان آمده و «حاج محمدصادق» بزرگترین پهلوان دینی عصر خود معرفی شده است.
بخش دوم کتاب که شاید جذاب‌ترین قسمت کتاب باشد شرح حال چند تن از پهلوانان و پیشکسوتان از زبان مردان سال‌خورده ای است که خود بازمانده این سنت هستند. نقل گودگیری ها، دعواها، نوچه ها و... با لحن و شیوه لوطی گری، پهلوانی و چاپ عکس‌هایی از پهلوان در کنار نقل‌ها از ویژیگیهای این بخش به شمار می‌رود. «این بخش با دورترین پهلوان زورخانه‌ای زنده‌ دریاد، آقاسیدمحمدعلی مسجدحوضی، صاحب کسوت پهلوانی و دارای زورخانه پاتوق شروع می‌شود که در دهه اول ۱۳۰۰ خورشیدی فوت کرد، و با بلور به پایان می‌رسد، که از گود به تشک می‌آید و در میان‌سالی مربی تیم ملی کشتی ایران می‌شود.»
در یکی از نقل‌ها درباره آقاسیدمحمدعلی مسجدحوضی میخوانیم: «آقاسیدممدعلی رو من دیدم. کاشی‌پزها زورخونه داشت. حاجی خرده‌فروش، حاج سیدحسن و حاج مم صادق همه می‌رفتنند زورخونه کاشی‌پزی زیردست آسیدممدعلی کسی نمی‌تونست حرف بزنه، چون صاحب نَفَس بود.»
درباره حاج سیدحین رزاز هم آمده است: «یه روز از بابام [علی تِک‌تِک] پرسیدم آقا جون، حاج مم صادق بالاتر بود یا حاج سیدحسن؟گفت بابا، حاج مم‌صادق هر چی بگم خوب بود، ولی حاج‌سیدحسن از پهلوانی چیزی کم نداشت. اقام نوچه حاج‌مم‌صادق بود، عاشق حاج‌مم‌صادق بود ولی پای حقیقت که اومد این جوری جواب داد.»
بخش سوم کتاب نیز در فصل چهارم به آداب زورخانه‌ همراه با مراسم و مراحل ورزش، انواع کشتی زورخانه، لنگ انداختن،مشت‌و‌مال، زنگ و … پرداخته است. فصل پنجم و ششم درباره‌ی مرشدی و معرفی چند تن از مرشدان است. میرزاعلی جان‌دنگی، حسین سیاه،محمد دختی از جمله مرشدانی هستند که در این فصل معرفی می‌شوند.
فصل هفتم به زورخانه‌داری، فصل هشتم به شرح‌حال چند تن از زورخانه‌داران و فصل نهم به معرفی چند تن از اسباب‌سازان ورزش زورخانه همراه با گفته‌های پیشکسوتاناین عرصه اختصاص یافته است.
چاپ دوم کتاب «میراث پهلوانی»، نوشته ابراهیم مختاری و پژوهشگری هدی صابر در ۴۷۰ صفحه و شمارگان ۱۲۰۰ نسخه توسط نشر چشمه منتشر شده است.