توسعه اقتصادی و اجتماعی در پرتو توسعه فرهنگی و آموزشی صورت می‌پذیرد و تحقق این امر بوسیله توسعه و پیشرفت در ذهنیت و افکار مردم جامعه حاصل می گردد و تا زمانی که در جامعه ای توسعه علمی و فکری حاصل نگردد هر نوع پیشرفتی در اجتماع ، سطحی بوده ، درون زا نخواهد بود و در نهایت باعث عدم پیشرفت واقعی و ایجاد وابستگی به دیگر جوامع خواهد شد.
به صراحت می توان گفت که بهبود روابط فرهنگی انسان ها و دست یابی به شکوفایی فرهنگی و همچنین همگام شدن با سرعت بسیار زیاد پیدایش و کشف علوم و فنون جدید ، درسایه تقویت و ترویج فرهنگ کتاب خوانی بدست می آید.

فرهنگ مطالعه و کتاب‏خوانی به عنوان یک ارزش پایدار و زیربنایی، باید در جامعه نهادینه شود. در حقیقت مطالعه و کتاب خوانی که امری کاملا اکتسابی است را می بایست آموخت و آموزش داد و هرنوع آموزشی اگر از دوران کودکی و خردسالی در جامعه ای پایه ریزی گردد به یقین نهادینه خواهد شد.

از این رو به منظور احیا و گسترش فرهنگ مطالعه و کتاب خوانی ، پرداختن به برنامه ریزی و تبیین کارشناسانه ی جایگاه و نقش کتاب و مطالعه در نظام آموزشی ضرورت دارد.

همچنین با توجه به سرعت روز افزون پیشرفت علم و فنون در عصر حاضر و نیز با توجه به گستردگی ابعاد علم و فن در جهان ، انتقال و آموزش دستاوردهای علمی و فنی در کنار ترویج و شکوفایی فرهنگی از طریق کتب درسی و روش های کلاسیک آموزشی در مدارس به دانش آموزان امکان پذیر نخواهد بود و این جاست که توجه به مطالعات غیر درسی در نظام آموزشی کشور ضرورت می یابد.

کتاب های غیر درسی شامل کتاب هایی هستند که به منظور ایجاد انگیزه برای یادگیری و مطالعه ، افزایش دانش و سواد علمی و اطلاعاتی ، پرورش و تقویت مهارت های ذهنی و علمی و رشد روابط اجتماعی بر اساس اهداف و برنامه های خاصی تهیه می شوند و صرفا وابسته به برنامه های درسی دوران تحصیلی نیستند.

با توجه به اندک بودن سرانه ی مطالعه در جامعه و نیز به منظور فرهنگ سازی کاربردی و صحیح کتاب خوانی در کشور ، کتاب ها و کتاب خوانی غیر درسی باید در درون نظام آموزشی ما به عنوان یک نیاز اساسی تلقی شده و متولیان امور باید ایجاد زیرساخت‌ها و بسترهای مناسب در راستای تقویت و توسعه کتاب و کتابخوانی را به صورتی کاربردی و کارشناسانه در دستور کار خود قرار دهند.

در حقیقت می توان گفت که گسترش و ایجاد فرهنگ مطالعه ی غیر درسی در میان کودکان و نوجوانان بدون حمایت و همکاری همه جانبه آموزش و پرورش به نتیجه نخواهد رسید.

امروزه متاسفانه بسیاری از والدین دانش آموزان را به دلیل عدم آگاهی از فواید آن از مطالعه ی غیر درسی باز می دارند و در مدارس نیز کتاب های غیر درسی نقش و تاثیری در روند آموزشی دانش آموزان و موفقیت و قبولی آن ها ندارند و با وجود غنی بودن فرهنگ ما از گنجینه های علم و معرفت و داستان ها و اشعار و افسانه های پربار و آموزنده گروهی از والدین و مربیان بیشترین زمان دانش آموزان را برای آموزش کتاب های درسی در نظر می گیرند و بسیاری از دانش آموزان هم در خانه و هم در مدرسه زمان خود را صرف یادگیری مسائل آموزشی و به حافظه سپردن مواردی می کنند که گاهی بسیار ناکارآمد هستند و نیز با این وجود دائما در معرض اضطراب و نگرانی های آسیب رسان ناشی از امتحانات و گرفتن نمره بیست قرار دارند.

لزوم و ضرورت مطالعه ی کتب درسی اگرچه برای آموزگاران امری واضح و مبرهن است اما به دلیل سیستم کلاسیک و سنتی آموزش در مدارس کشور بسیاری از معلمان حتی در به پایان رساندن کتاب های درسی دانش آموزان در مدت زمان تحصیل با کمبود وقت مواجه شده و مشکل دارند و به همین دلیل زمانی برای پرداختن به کتاب خوانی غیر درسی در میان دانش آموزان باقی نمی ماند و حتی در بسیاری مواقع دانش آموزان نیز فرصت و زمان کافی برای انجام دادن تکالیف درسی خود نداشته و حجم بالای کتب و منابع درسی مجال مطالعه ی کتاب های غیر درسی را از آنان می گیرد.

این در حالی است که با توجه به فواید بی شماری که از مطالعه ی آزاد نصیب افراد و جامعه می شود دیگر وقت آن رسیده است که در سیستم آموزشی مدارس ، تغییرات و تحولات مطلوبی در راستای توسعه و ترویج فرهنگ مطالعه ی غیر درسی ایجاد گشته و از تک بعدی بودن این سیستم کاسته شود.

آموزگاران و معلمان باید توجه داشته باشند که تنها با انجام تکالیف و گرفتن نمره بیست و موفقیت های کامل در تمام دروس ، ذهن و تفکرات دانش آموزان امروز که در حقیقت آینده سازان کشور محسوب می شوند رشد و پرورش نمی یابد و آنان تنها از طریق موفقیت در درس ها ی مدرسه توانایی لازم برای حضور موفق در اجتماع و برخورد با مشکلات گوناگون و پیچیده ی زندگی کسب نخواهند کرد.

کتاب به عنوان ابزاری برای پرورش و رشد ذهنی و فکری و همچنین علمی کودکان و نوجوانان و نیز به عنوان وسیله ای برای سرگرمی آن ها در اوقات فراغت و بیکاری از مزایای ویژه ای برخوردار است.

از آنجا که افراد در سنین نوجوانی دچار تغییرات فیزیولوژیکی و روانی خاصی شده و ذهن آن ها درگیر بسیاری مسائل حاشیه ای می گردد ، در مواجه با تنش های ذهنی و روانی ، واکنش ها و حالاتی نظیر بی قراری ، اضطراب ، افسردگی ، انحراف ، تمایل به مواد مخدر و غیره در آن ها بروز پیدا می کند. به همین جهت خوب است که از کودکی مطالعه و انس با کتاب را به کودک آموزش داد تا در دوران نوجوانی و هنگام مواجه با مشکلات بتواند از کتاب و کتاب خوانی کمک بگیرد.

کتاب ها کودکان را در حل مسائل و مشکلات در جهات مختلف یاری می دهند و اطلاعات و آگاهی کودکان را درباره ی مسائل مختلف افزایش داده و ساعات بیکاری و فراغت و حتی آموزشی آن ها را پربارتر و سودبخش تر می کنند. مطالعات غیر درسی در کودکان و نوجوانان به صورت ناخودآگاه موجب سازگاری اجتماعی و عاطفی آنان شده و مفاهیم علمی ، دینی ، فرهنگی و حقیقت هایی از زندگی را به آن ها می آموزد.

کتاب ها همچنین موجب بالا رفتن سطح فكر و فعال شدن ذهن كودكان و نوجوانان شده و باعث رشد و تقویت قوه ی خلاقیت در آنان می گردد و به آن ها توانایی ابداع و ابتکار بخشیده و ذهن و روان کودکان و نوجوانان را برای فراگیری مفاهیم درسی و علمی فعال تر می کند و نیز دنیای واژگانی کودکی را تا حد مطلوبی گسترش می دهد.

كتابخواني يك فعاليت مفيد براي درك كردن، اطلاع يافتن و آگاه شدن است که انسان را در درك خود و جامعه‌اش یاری می دهد.کودکان و نوجوانان با خواندن کتاب های متنوع و مفید می توانند امیال ، افکار و اعتقاداتی را خود پی ریزی کنند و بینش و تسلط خود را بر دنیای اطرافشان افزایش دهند.

مطالعات غیر درسی در مدارس می تواند بر اساس درون مایه ی درسی برای تعمیق یادگیری در زمینه های آموزش و برای جبران کاستی ها وکمبودهای کتاب های درسی و مکمل برنامه های درسی و آموزشی و نیز آشنا نمودن دانش آموزان با کتاب های مفید و ارزشمند صورت بگیرد.
مدیران و معلمان می توانند با مدیریت صحیح زمان و منابع ، فرصت مطالعه را مطابق با نیازهای خاص هر دوره سنی برای دانش آموزان فراهم کنند.

اضافه شدن یک زنگ به نام «زنگ مطالعه» در کنار زنگ ورزش و هنر و ... و همچنین پیوند دادن و تشویق به استفاده ی دانش آموزان از کتابخانه های مدارس و تهیه و معرفی کتاب های غنی و ارزشمند به آنان می تواند از جمله اقدامات کاربردی مدیران و معلمان در جهت ترویج مطالعات غیر درسی در میان دانش آموزان باشد.

کتاب های درسی هر چقدر هم که جامع و کامل باشند باز هم نمی توانند پاسخگوی نیازهای ذهنی و علمی کودکان و نوجوانان باشند و ترویج مطالعات غیر درسی در مدارس در حقیقت موجب رشد فکری و فرهنگی و علمی و نیز شکوفایی استعدادهای دانش آموزان می گردد.

با توجه به اینکه امروزه با رشد و پشرفت گسترده علم و تکنولوژی هر فردی در هر نقطه ، تنها با زدن چند کلید می‌تواند به دنیای وسیعی از اطلاعات در چند ثانیه دسترسی پیدا کند ، لزوم رسیدگی و مدیریت مطالعه و آموزش صحیح در میان کودکان و نوجوانان بیش از پیش احساس می‌شود .

حدیثه سوختانلو

هنر نیوز