هنر نیوز - خرده‌فرهنگ‌های شهری در جامعه‌ی امروز

گزارش جلسه نقد و بررسی مستندهای «ماهان خمامی‌پور» در سالن سینماحقیقت

بعدازظهر روز گذشته دو مستند از ساخته‌های ماهان خمامی‌پور به‌نام‌های«روی زیرزمین» و «بهتر از زندگی» در سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به نمایش درآمد و سپس این فیلم‌ها با حضور پوریا جهانشاد مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
به گزارش هنرنیوز، در ابتدای این جلسه، ناصر صفاریان مسئول جلسه‌های نمایش فیلم و مجری برنامه با اشاره به پتانسیل قابل توجه فیلم‌های به نمایش درآمده برای جذب مخاطب، فعالیت جمعی از دوستان قدیمی که در ساخت این دو مستند نقش داشته‌اند را یکی از ویژگی‌های این آثار دانست و گفت: «فعالیت این افراد، جدا از شباهت‌های محتوایی و مضمونی، تولید فیلم‌های قابل توجهی را رقم زده که نشان از سلیقه‌ و البته دیدگاه نسبتاً نزدیک این افراد به هم دارد.»
وی سپس از ماهان خمامی‌پور خواست تا کمی درباره‌ی خود توضیح بدهد. او گفت: «قبل از این که فیلم «روی زیرزمین» را بسازم محصل بودم و در هنرستان درس می‌خواندم اما علاقه‌ام به فیلم‌سازی باعث شد تحصیلم را نیمه‌کاره رها کنم و با ساخت این مستند وارد عرصه‌ی تولید فیلم شوم.»
خمامی‌پور افزود: «خوش‌بختانه ساخت فیلم دومم (بهتر از زندگی) که موضوع آن در ارتباط با یک طراح بازی‌های کامپیوتری است، تجربه‌ی خوب و راضی‌کننده‌ای بود اما اگر قدرت عمل بیش‌تری داشتم شاید از بازی‌های کامپیوتری دیگری استفاده می‌کردم؛ بازی‌هایی که شاید به ظاهر کمی خشن بودند اما در مجموع می‌توانستند به هر چه جذاب‌تر شدن فیلم کمک کنند.»
صحبت‌های پوریا جهانشاد، بخش دیگری از جلسه‌ی روز گذشته بود. این منتقد در ابتدای صحبت‌های خود با اشاره به شناخت خوب سازنده‌ی این فیلم‌ها از گروه‌ها و خرده‌فرهنگ‌هایی که در فیلم‌های خود به تصویر آورده گفت: «فیلم «روی زیرزمین» تماشاگران را با نوعی از یک خرده‌فرهنگ شهری روبه‌رو می‌کند که در این مورد به‌خصوص، از ابعاد اجتماعی و سیاسی کم‌تری برخوردار است، اما از آن‌جا که سازنده‌ی فیلم نسبت به آن شناخت کامل و خوبی داشته تماشاگر نیز موفق می‌شود این ابعاد را در آن شناسایی کند.»
وی هم‌چنین گفت: «وقتی از خرده‌فرهنگ‌ها حرف می‌زنیم در حقیقت از یک نظام فکری و ارزشی صحبت می‌کنیم که متعلق به یک گروه خاص اجتماعی است؛ گروهی مبتنی بر یک ارزشی که حتی ممکن است پوشش خاصی برای خود انتخاب کرده یا به موسیقی خاصی گوش بدهند، اما عموماً به طبقه‌ی متوسط و رو به پایین جامعه تعلق دارند.»
جهانشاد افزود: «در چنین وضعیتی نکته‌ای که اهمیت پیدا می‌کند این است که خرده‌فرهنگ‌ها معمولاً به واسطه‌ی حوزه‌ی خاصی که به آن تعلق دارند، در تقابل با گفتمان مستقر در جوامع و به تعبیری در برابر فرهنگ مسلط قرار می‌گیرند. در فیلم مورد بحث، ضمن نمایش خرده‌فرهنگ‌های موجود در جامعه‌ی ما، تعارضات موجود میان آدم‌ها و جامعه‌ نیز به نمایش گذاشته شده است.»
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود ضمن اشاره به بحث‌های تازه‌ای که در سال‌های اخیر و در این حوزه مطرح شده گفت: «در این بحث‌ها عمدتاً به مقاومت یا ضدیت خرده‌فرهنگ‌ها با فرهنگ غالب اشاره می‌شود. البته با وجود ساز و کارهایی که سرمایه‌داری در تصاحب این خرده‌فرهنگ‌ها و تبدیل آن‌ها به بازار مصرف پیدا کرده، باید اشاره کرد این نکته‌ها در سال‌های اخیر کمی تعدیل شده است.»
جهانشاد سپس با اشاره‌ی تلویحی فیلم به بخشی از این بازار مصرف گفت: «از نگاه من شاید اگر این نکته در فیلم کمی بیش‌تر مورد بررسی قرار گرفته بود به جذاب‌تر شدن آن نیز کمک می‌کرد. چنان که در مستند «روی زیرزمین» درمی‌یابیم فعالیت‌های ورزشی و البته انفرادی برخی جوان‌ها توسط یکی از شرکت‌های شناخته شده‌ی نوشابه‌سازی به یک مسابقه‌ی جهانی تبدیل شده است. در حقیقت تماشاگر فیلم به راحتی تشخیص می‌دهد که در برگزاری این مسابقه‌ها منفعت اصلی، نصیب شرکت مورد بحث می‌شود که موفق شده یک خرده‌فرهنگ خاص را به سوی بازار مصرف هدایت کند.»
صحبت‌های ماهان خمامی‌پور بخش دیگری از جلسه‌ی روز گذشته بود. وی در پاسخ به یکی از تماشاگران حاضر در سالن که درباره‌ی نحوه‌ی نگارش فیلم‌نامه در مستند «روی زیرزمین» پرسیده بود گفت: «قبل از این که شخصیت‌های اصلی فیلمم را انتخاب کنم درباره‌ی آن‌ها به صورت دقیق تحقیق کرده بودم و مثلاً می‌دانستم که یکی از آن‌ها سال قبل از تولید فیلم به عنوان قهرمان انتخاب شده است.»
خمامی‌پور با اشاره به اهمیت انتخاب شخصیت یا شخصیت‌ها در مرحله‌ی تحقیق برای ساخت فیلم و نگارش داستان برای آن‌ها گفت: «بی‌شک همه‌ی آدم‌ها داستان‌های جداگانه‌ی خود را دارند و می‌توانند روایت خود را از زندگی‌ ارائه کنند اما وظیفه‌ی من به عنوان فیلم‌ساز این است که برای نمایش زندگی آن‌ها یک شروع مناسب طراحی کنم، به تقویت فراز و فرودشان کمک کنم و ضمن محاسبه‌ی احتمالات، کشمکش و درگیری‌های آن‌ها را به نمایش بگذارم.»
وی افزود: «نکته‌ای که برای خودم خیلی مهم است این است که درباره‌ی موضوع فیلم نمی‌سازم؛ درباره‌ی فرد یا افرادی فیلم می‌سازم که با آن موضوع درگیر هستند. در حقیقت وقتی این‌‌گونه به سراغ داستان زندگی آدم‌ها حرکت کنید جذابیت آدم‌ها باعث می‌شود فیلم نهایی هم جذاب‌تر از کار در آمده و تماشاگران بیش‌تری را به خود جذب کند.»
خمامی‌پور در بخش دیگری از این جلسه در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان در باره‌ی نحوه‌ی آشنایی با شخصیت‌های فیلم‌های خود گفت: «این آشنایی از یک سری قوانین ساده‌ برخوردار است. یکی از آن‌ها صحبت کردن به زبان و با شیوه‌ی خود آن‌هاست و دیگری لباس پوشیدن به سبک آن‌ها که باعث می‌شود اعتماد این‌گونه افراد جلب شده و فیلم‌ساز به یک نقطه‌ی خوب دست پیدا کند.»
پوریا جهانشاد در بخش پایانی نشست، با اشاره به جذابیت موجود در مستند «روی زیرزمین» گفت: «اتفاقاً این فیلم نشان می‌دهد آدم‌هایی که روی زمین یا زیر زمین فعالیت دل‌خواه خود را انجام می‌دهند از هم جدا نیستند؛ و چه بسا تاثیرگذاری آدم‌های زیر زمین بر آدم‌های روی زمین بیش‌تر باشد. در حقیقت، جذابیت فیلم از نظر نگاه انتقادی و جامعه‌شناسی، در جایی رقم می‌خورد که زیر زمین به روی زمین وصل می‌شود و این دو مقوله به هم گره می‌خورد.»
وی اشاره‌ی تلویحی این مستند به ایرانی بودن شخصیت‌های محوری‌اش را یکی دیگر از جذابیت‌های آن برشمرد و گفت: «این افراد برخلاف چیزهایی که در عرف جامعه درباره‌شان گفته می‌شود اتفاقاً خیلی ایرانی هستند و سردرگمی فرهنگیِ یکی از شخصیت‌ها در نحوه‌ی برخورد با استادی که از اروپا به ایران آمده، این نکته را به خوبی تایید می‌کند.»
صحبت‌های ماهان خمامی‌پور، پایان‌بخش جلسه‌ی روز گذشته بود. این مستندساز با اشاره به احتمال گسترش خرده‌فرهنگ‌ها در سال‌های آینده گفت: «برخلاف تصور، آدم‌های این حیطه اصلاً کم نیستند و افراد بی‌شماری را در بر می‌گیرند.»
وی افزود: «وقتی به حجم دانلودهای برخی مستندهای خاص یا مثلاً بازی‌های کامپیوتری نگاه کنید، تعداد نسبی این آدم‌ها را درخواهید یافت و تازه این تعداد را احتمالاً باید ضرب در سه کرد، چون معمولاً این موارد بین دو سه نفر دیگر به اشتراک گذاشته می‌شود؛ بنابراین باید برای تغذیه‌ی فکری این افراد فکری کرد، نه این که با آن‌ها به مخالفت برخواست.»