ماندانا خرم- میدان نقش جهان اصفهان، تخت جمشید، بافت تاريخي يزد، ارگ بم، روستای ماسوله و.....هزار بنای بی‌نظیر دیگر از یک سو. زندگی مردمان ترکمن، قشقایی، لر، کرد، بلوچ و سایر اقوام ایرانی از سوی دیگر همه و همه نشانگر جایگاه بالای کشور «ایران» به جهت تنوع فرهنگی در جهان است. جایگاهی که می‌تواند سالانه تعداد زیادی گردشگر را جذب این کشور کند اما با این همه سهم ما از جذب گردشگر در این بخش چیست؟ و هرچند دولت یازدهم علاقه زیادی به رفع چالش‌ها و توسعه در حوزه گردشگری «فرهنگی» دارد اما وضعیت کنونی این بخش از گردشگری چگونه است و چه کارهایی می‌توان برای توسعه آن انجام داد؟
پرسشی است که با «سید محسن حاجی سعید» نائب رييس كانون سراسري راهنمايان ايران در میان گذاشتیم.

هنرنیوز: منظور از گردشگری فرهنگی چیست؟

هر فردي که به منظور بازدید از جاذبه های تاریخی و فرهنگی یک کشور مانند:موزها،بناهای تاریخی،نمایشگاه‌ها و هر رویداد فرهنگی و آداب و رسوم مردم در آن کشور قصد سفر می‌کند را «گردشگر فرهنگی» و عمل آن را «گردشگری فرهنگی»می‌گویند.
در اینجا لازم است بگویم: ما سه نوع گردشگر داریم.گردشگری که از داخل یک کشور به خارج سفر می‌کند. گردشگری که از خارج وارد آن کشور می شود و گردشگری که در داخل کشور خودش سفر می‌کند.
هر گردشگر می‌تواند در سال چندین بار سفر کند و هر بار به یک منظورمثلا یکبار به عنوان گردشگر فرهنگی و بار دیگر به عنوان گردشگر مذهبی

هنرنیوز: کشور ما چقدر پتانسیل جذب «گردشگر فرهنگی» را دارد؟ 

با توجه به قدمت تاریخی کشور ایران جاذبه‌های فرهنگی گوناگونی مانند:میدان نقش جهان،تخت جمشید، بافت تاريخي يزد، ارگ بم ،باغ‌هاي ايراني و... سایر بناهای دیگر هستند که بیش از ۱۶ اثر از آنها به ثبت جهانی «یونسکو» هم رسیده‌اند و تقریبا برای بیشتر افراد چه در داخل و چه در خارج از ایران شناخته شده است. اما آن بخش از جاذبه‌های فرهنگی که در کشور ما روی آن کار نشده و درست معرفی نشده است جاذبه‌های مردم شناسی است که اتفاقا از تنوع و پتانسیل بالایی هم برخوردار است.
بهتربگویم: در سرتا سر ایران اقوام مختلفی زندگی می‌کنند که هریک فرهنگ، زبان، پوشاک، آداب و رسوم خود را دارند که با دیگری متفاوت است وموضوع جذابی است که می‌تواند گردشگری که به قصد شناخت فرهنگ‌های گوناگون قصد سفر می‌کند به سمت ایران جذب شود.
البته در این بخش از گردشگری فرهنگی کارهایی روی گردشگر داخلی انجام شده است و این دسته از گردشگران با این موضوع تاحدودی آشنا هستند. اما گردشگر خارجی همچنان با آن بیگانه است. کارهای انجام شده برای شناخت گردشگران خارجی از این بخش ناکافی و ناکارآمد و گاهی گراه کننده بوده است.
و در یک ارزیابی کلی ما با تعریف گردشگری فرهنگی آشنا هستیم اما نتوانستیم پتانسيل‌هاي فرهنگي ايران را درست معرفی کنیم و در دسته بندی‌هایي فراتر از بازدید موزها و بناها قرار دهیم.

هنرنیوز:اشاره کردید ایرانی ها تا حدی با گردشگر فرهنگی در کشور خودشان آشنا شدند.این آشنایی و اگاهی نسبت به سال های گذشته چه مقدار بوده است و چه قدر هنوز جای کار داریم؟

در کل گردشگری، صنعتی رو به پیشرفت در جهان است. طبق آماری که اعلام شده، سال گذشته تعداد گردشگران در جهان از یک میلیارد هم گذشته است. طبیعتا در ایران مردم ما هم پیشرفت داشته‌اند و نسبت به گذشته از سفرهای سنتی فاصله گرفته‌اند. منظورم از سفرهای سنتی این است که در گذشته به محض اینکه یک تعطیلات رخ می‌داد مردم هر شهر به مکان‌های نزدیک خود سفر می‌کردند مثلا مقصد بیشتر تهرانی‌ها استان‌های شمال کشور بوده اما در سالهای گذشته شاهد هستیم که مقاصد جدیدی براي گردشگران داخلي ما اضافه شده است اما هنوز جای کار فراوان داریم. من خیلی از ایرانی‌ها را می‌بینم که چند شهر ایران مانند «اصفهان»،«شیراز» و یا «کیش» را دیده‌اند و تصور می‌کنند ایران یعنی همین پس حالا بهتر است به سوی کشورهای خارجی بروند. اما به واقع چند درصد از ايراني‌ها براي آشنايي با موسيقي، رقص، جشن و غذاهاي محلي به يك منطقه از كشور سفر كرده‌اند؟ به چه اندازه با مراسم‌هاي آييني مناطق مختلف ايران آشنايي دارند؟ چند بسته سفر براي معرفي نخل‌برداري يزد، ذکر خنجر اقوام ترکمن، رقص چوب و شمشیر سیستان و بلوچستان ،رقص شمشیر عرب‌هاي ايران در خوزستان، جشن سده در يزد و كرمان وجود دارد؟

هنرنیوز: آيا تورهاي تخصصي شناخت غذاهاي محلي مناطق مختلف ايران وجود دارد تا گردشگر يك روز يا كل سفر خود را مشغول آشپزي غذاهاي خاص مقصد سفر شود؟ 

مشکل اینجا است هنوز آژانس‌های مسافرتی ما دنبال نوآوري نیستند تا آنها را در قالب یک بسته سفر به مشتریان خود ارائه دهند. جز معدود آژانس‌هایی که به دنبال مقاصد و جاذبه‌هاي جدید هستند و در این راه دست به خلاقیت می‌زنند سایر آنها بسته سفر را از روی دست یک دیگر کپی‌برداری می‌کنند.همچنین فرهنگ سفر هنوز برای ما درست جا نیافتاده است؟
به عقیده شما چالش فرهنگ‌سازی در حوزه گردشگری کجا است؟
از ابتدا درست آغاز نکردیم.در كتاب‌هاي درسي مان از ابتدايي تا دانشگاه چه اندازه در ارتباط با اقوام ایرانی، مراسم‌هاي آييني و ميراث معنوي خواندیم؟ بیشتر مباحث کتاب‌های تاریخ ما بحث پادشاهان بود تاریخ سیاسی و اقدامات مهم فلان پادشاه.
دوم اینکه خود سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در كجاهای ایران نمایشگاه‌های فعال در حوزه گردشگری و ميراث برگزار کرده است؟ بیشتر نمایشگاه‌ها یا در تهران بوده یا در کیش و یا در يك شهر خاص. آیا توانسته‌ایم به شکل فعال در تک تک شهرهای ایران نمایشگاه برگزار کنیم و جاذبه فرهنگی سایر شهرها را در آنها معرفی کنیم؟ نه!

هنرنیوز: استقبال گردشگر خارجی از جاذبه‌های فرهنگی ما چگونه است؟ 

در حال حاضر بیشتر گردشگران خارجی ما مردم کشورهای عربي همسايه هستند که بیشتر هم به قصد گردشگری مذهبی وارد کشور ما می‌شود و به جز معدود مواردی ارزآوری خاصی هم برای ما ندارند. سایر کشور هم خیلی با گردشگری فرهنگی ما آشنا نیستند.

هنرنیوز:کشورهای دیگر برای معرفی گردشگری خود چه کارهایی انجام دادند؟
یکی از کارهایی که کشورهای دیگر انجام داده‌اند و ما در آن دچار کم کاری هستیم شرکت مستمر و فعال در نمایشگاه‌های گردشگری بین المللی است. متاسفانه ما در این نمایشگاه یا کم شرکت می‌کنیم و یا وقتی شرکت می‌کنیم کم کار هستیم.
یک بار یک تور لیدر اسپانیایی که به ایران تور می‌آورد به من گفت: در بیشتر نمایشگاه‌های گردشگری بین‌اللملی غرفه ایران در انتهای سالن نمایشگاه است و مسئولین آن هم «پسته خور» هستند یعنی یک ظرف پسته را در نمایشگاه قرار داده‌اند و با آن از بازدید‌کنندگان استقبال می‌کنند. در حالی که سایر کشورها برای جاذبه‌های فرهنگی خود دست به خلاقیت می‌زنند. مثلا رقص محلی خود را اجرا می‌کنند یا مثلاً در نمايشگاه فيتور یک خانم آفريقايي با لباس محلي یک سبد پر از میوه را روی سر خود گذاشته بود و در نمایشگاه راه می‌رفت و از این طریق فرهنگ مردم خود را معرفی می‌کردیا تایلندی‌ها از ماساژ خود برای جذب گردشگر استفاده می‌کنند اما ما هیچ برنامه‌اي براي جذب نگاه بازديد كنندگان نداريم .

هنرنیوز: اشاره کردید به ماساژ تالیندی، کشورترکیه هم این روزها از «حمام ترکی» خود گردشگر زیادی را جذب کرده است. ما هم در ایران حمام های سنتی فراوانی داریم که یا در حال نابودی هستند و یا پس از مرمت تبدیل به رستوران شده‌اند ما چرا نمی‌توانیم «حمام ایرانی» را فعال کرده و از آن به عنوان یک جاذبه گردشگری استفاده کنیم؟

اگر دولت نگاه خود را از مالك به ناظر تغيير دهد نه تنها حمام‌هاي تاريخي بلكه ديگر بناهاي تاريخي نيز از اين وضعيت نابسامان رها مي‌شوند. در هر کشوری بناهای فاخر و نفیس زیر نظر مستقیم آن کشور است اما سرمایه‌گذاری در سایر بناها زیر نظر سازمان میراث چه اشکالی دارد.
دولت نيازمند سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است ولي یک سری قوانین دست و پا گیر داریم که باعث می‌شود بخش خصوصی از ورود به آن صرف نظر کند. مثلا اجاره یک ساله يا نهايتا ٥ ساله یک بنای تاريخی همچون حمام‌های مخروبه و متروكه.
طبیعی است فردی که می‌خواهد در یک حمام تاریخی سرمایه گذاری کند انتظار دارد برای دستکم ٣٠ سال آن حمام را در اختیار داشته باشد تا به سوددهی برسد.
همچنین ورود کمتر گردشگر خارجی به ایران طی چندین سال گذشته بخش خصوصی را از سرمایه گذاری در این حوزه منصرف کرده است.اگر گردشگر بیاید و هم زمان دولت به سرمايه گذار اين صنعت مشوق بدهد، طبیعتا بخش خصوصی هم به فکر می‌افتد تا در زمینه گردشگری سرمایه گذاری کند.

هنر نیوز