آیین های عاشورایی در سراسرکشور/4
«شاخسی – واخسی» از کهن‌ترین صورتهای مراسم عزاداری محرم
5 آذر 1391 ساعت 11:04
مراسم زار خاک در روستای قورتان در دهه اول محرم انجام می‌شود و از روز اول شروع و تا روز دوازدهم محرم ادامه دارد.
به گزارش هنرنیوز، عاشورا خلق حماسه ای بزرگ بود که امام حسین (ع) و ۷۲ تن از همراهانش نقش آفرینان آن بودند و از آن روایتی ساختند به عظمت و بزرگی یک حرکت جهانی و به وسعت آمال همه انسانهای تاریخ که مبارزه شجاعانه علیه ستم ستیزی هدف نهایی شان بود و به پشتوانه و عقبه استحکام کربلا راه حق را پیمودند.
شاخسی واخسی رزم‌آوردی آیینی:
از کهن‌ترین صورتهای مراسم عزاداری محرم و شاید یکی از منحصر به فردترین آنها در آذربایجان مراسم «شاخسی – واخسی» است. ریشه لغوی شاخسی – واخسی چندان معلوم نیست، اما برخی آنرا مخفف شاه حسین – وای حسین می‌دانند. دسته‌های « شاخسی – واخسی » بنابر سنت دیرینه همه ساله از دهه آخر ماه ذیحجه فعالیت خود را شروع می‌کنند. اوج مراسم در ظهر عاشورا و پس از اتمام تعزیه خوانی ظهر عاشورا است که دسته‌های عزادار « شاخسی –واخسی » گویان پس از طی مسیری خود را به خیمه‌های به آتش کشیده رسانده و به سوگ واقعه در عزای امام حسین (ع ) و یاران با وفایش می‌نشستند.
در گذشته در هر کوی و برزن پیش کسوتان مشعل آهنی بزرگ آماده می‌کردند. سپس آن را بر سر چوب قطور و بلندی در مرکز محله نصب می‌کردند. هر مشعل مامور و خدمه به خصوصی داشت و هم او بود که قبل از غروب آفتاب مشعل‌ها را با پارچه‌های کهنه و گاهی نیز با چوب و هیزم پر کرده و آماده می‌ساخت. چون غروب می‌شد جوانان و مردان محله در آن میدان حاضر می‌شدند و هر یک چوب دستی بلند و محکمی همراه می‌آوردند.
پس از انجام یک سلسله کارهای مقدماتی دیگر و تقریباً یک ساعت گذشته از شب با هماهنگی رییس محله شاه حسینی‌ها صف می‌بستند و در حالی که حاضران چوبدستی را مثل شمشیر در دست راست می‌گرفتند، دست چپ را از پشت بر کمر نفر سمت چپ خود قرار می‌دادند و بدین طریق صف فشرده و مرتبی به وجود می‌آوردند. این کار موقعی صورت می‌گرفت که به مشعل هم مقداری نفت ریخته و آتش می‌زدند. شعله‌های آتش اطراف را روشن می‌کرد و در پرتو نور آن صف مردان به صورت محیط دایره بزرگی درآمده به دور مشعل می‌گشتند و در جواب اشعار و ابیاتی که سر دسته (دسته باشی ) با آهنگ ترغیب کننده‌ای می‌خواند. همه با هم ذکر شاخسی (شاه حسین .وای حسین ) سر می‌دادند. تفاوت شاخسی با دیگر مراسم عزاداری در اعلان جنگ کردن بر علیه ظالم است. جدای از در سوگ نشستن و عزاداری کردن.
حرفه مقدس علامت‌سازی:
علامت‌سازی هنری است که از گذشته‌های دور تا امروز وجود داشته است. قلب شلوغ تهران همچنان علامت‌سازانی هستند که با باور و اعتقاد قلبی، هنر و صنعت، با ترکیب شیوه قدیم در نخستین دهه محرم و دهه پایانی صفر به ویژه در روز اربیعین حسینی (۲۰ صفر ) و در برخی شهرها در روز رحلت حضرت رسول (ص ) و شهادت امام حسن مجتبی (ع ) (۲۸ صفر ) و روز قتل امام علی (ع ) (۲۱ رمضان ) دسته‌های عزادار سینه‌زن و زنجیرزن راه می‌افتند و بنابر سنت فرهنگی شهر و دیار خود نشانهای مذهبی مانند بیرق، علم و علامت، توغ، کتل، گهواره‌های کوچک نذری و شمع و چراغ را حمل می‌کنند.
دسته‌ها هر کدام نشانه محله و تکیه‌ای هستند و نام و نشان‌شان بر بیرق‌هایی که پیشاپیش آنها حرکت می‌کند نقش بسته است. در ساخت علامت تهران، اصفهان، شیراز و کرمان شهرهایی هستند که بازماندگان هنرمندان و صنعت کاران دیروز همچنان به ساخت علامت مشغول‌اند. طاووس، کبوتر، براق، خروس، گنجشک، شیر، تیغه‌های فلزی، سپر، شمشیر و... تکه‌هایی ازعلامت است که هر کدام نماد و نشانهای بشمار آمده و معنایی خاص دارد. با نزدیک شدن محرم کارگاه‌ها با سرعت علامت‌ها را با توجه به شکل و اندازه‌ای که سفارش دارند، آماده می‌کنند. صدای فرز و برق جوشکاری و بوی تند اسید در این کارگاه درهم می‌پیچد.
زارخاک درمنطقه گاوخونی:
روستای قورتان مرکز دهستان گاو خونی در فاصله حدود ۱۲۰ کیلومتری شرق اصفهان است. مراسم زار خاک در روستای قورتان در دهه اول محرم انجام می‌شود و از روز اول شروع و تا روز دوازدهم محرم ادامه دارد. در این مراسم از کوچک و بزرگ شرکت می‌کنند. اهالی روستا به دو دسته تقسیم می‌شوند، یکی دسته سادات و دیگری عموم مردم. سادات شال سبز یا مشکی (البته بیشتر سبز رنگ ) به گردن می‌آویزند و عام‌ها هم از شال‌هایی به رنگ‌های دیگر استفاده می‌کنند. در هنگام شروع مراسم با گفتن ذکر و نوحه شالها را می گردانند که در اصطلاح محلی به آن « شال گردانی » گویند.
عصر روز تاسوعا کمی زودتر از روزهای دیگر زار معمول و همیشگی را برگزار می‌کنند. چون در این روز باید جدای از زار معمولی« زار خاک » هم بگیرند پس از اتمام زاری و « حسن و حسین » گفتن کلیه اهالی روستا برای مراسم زار خاک آماده می‌شوند. در مسیر حرکت دسته‌ها ( بعد از اتمام زار معمول و قبل از شروع زار خاک ) کاه می‌ریزند. در این زار نخل را در جلو کاروان و دسته‌ها حرکت می‌دهند و طول مسیر زار را نخل‌گردانی می‌کنند.
بعد از نخل دسته سادات به همراه گروهی از طبل‌زن‌ها و سنجیان و بعد از دسته سادات عموم مردم قرار می‌گیرند و همه اینها سر و پا برهنه شده و به خاک می‌افتند. پس از شروع مراسم توسط عام‌ها دسته سادات ذکر اول را می‌گوید. پس از اتمام این ذکر در حین اینکه نخل به حرکت در می‌آید مردم بر سر و سینه زده و یا حسین و شاه حسین گویان به سوگواری می‌پردازند. و دسته عام‌ها نیز به آنها جواب می‌دهند. دسته سادات ذکر بعدی را که می‌خواهد شروع کند دسته زار خاک به خاک می‌افتد و سپس دسته زار خاک به خاک می‌افتد و سپس دسته سادات ذکر بعدی را می‌گوید. ذکر دسته زار خاک در طول مراسم ثابت است، اما ذکر دسته سادات تغییر کرده و در هر منزل عوض می‌شود.
کد خبر: 50017
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdccmxqp.2bqxs8laa2.html