هنر نیوز - نقاشی ‌خط پیشینه‌ ۱۵۰۰ ساله در هنر ایران دارد

نقاشی ‌خط پیشینه‌ ۱۵۰۰ ساله در هنر ایران دارد

جواد بختیاری هنرمند نقاش و خوشنویس معتقد است که هنر نقاشی‌خط پیشینه‌ای ۱۵۰۰ ساله در فرهنگ و هنر ایران دارد و نقاشی‌خط نمایشگاهی معاصر نیز بیش از ۴۰ سال سابقه دارد.
به گزارش هنرنیوزبه نقل از فارس،جواد بختیاری هنرمند نقاش و خوشنویس مدتی است که نمایشگاهی از تازه‌ترین آثارش را در گالری مؤسسه فرهنگی اکو برپا کرده است.
او در این نمایشگاه 43 تابلوی خوشنویسی و نقاشی‌خط را به نمایش گذاشته است که تاکنون ۵ تابلو از این آثار شامل ۲ تابلو خوشنویسی و ۳ تابلو نقاشی خط به فروش رسیده است.
جواد بختیاری متولد 1335 و دارای رتبه استادی خط ایرانی (نستعلیق) و نشان درجه یک هنر (نقاشی خط) است. آثار این هنرمند تا به حال در بسیاری از موزه‌ها و گالری‌های ایران، آمریکا، آلمان، فرانسه، انگلستان، استرالیا، ترکیه، هندوستان، اسپانیا و ... به نمایش درآمده‌ است.
به بهانه برگزاری تازه‌ترین نمایشگاه آثار این هنرمند با او گفت‌وگو کرده‌ایم:
- آقای بختیاری به نظر می‌رسد که هنر نقاشی‌خط بیشتر از خوشنویسی توانسته توجه مخاطبان را به خود جلب کند تا جایی که به نظر برخی هنر خوشنویسی را به حاشیه رانده است این طور نیست؟
هر هنری در هر رشته‌ای ارزش خود را دارد، گاهی موجی می‌آید و فضایی برای توجه بیشتر به یک هنر فراهم می‌شود اما بنیاد خوشنویسی ما آن‌قدر قوی است که با این امواج زودگذر به حاشیه رانده نخواهد شد.
من هم نقاشم و هم خوشنویس بنابراین برای دفاع از این حوزه نمی‌گویم،‌بلکه معتقدم که روند هر کاری یک حرکت صعودی و نزولی از نظر تبلیغات دارد و این به معنی این نیست که دچار افت کیفی شده باشد. مگر غزل با آمدن شعر نو دچار افت شده است؟ خوشنویسی ارزش و جایگاه خود را دارد، ممکن است نقاشی خط عرصه بیشتری برای تبلیغات داشته باشد که البته این را به فال نیک می‌گیرم اما همچنان به اصول و اساس زیبایی‌شناسی خوشنویسی معتقدم.
- به هر حال نقاشی خط توانسته در داخل و خارج از کشور و حتی در حراجی‌های بین‌المللی مخاطبان بیشتری را به خود جلب کند؟ شاید به دلیل آن که مخاطبان خط فارسی در خوشنویسی به ایرانیان و فارسی‌زبانان محدود شده است؟
اقبال بیشتری در ده سال اخیر برای نقاشی خط پیش آ‌مده و بازارهای منطقه روی خوش بیشتری نشان داده است به دلیل آن که زبانش عام تر است و از رنگ، حجم و ترکیب‌بندی‌های نوین و ابزارهای مختلف برای آن استفاده می‌شود اما از نظر ارزش‌گذاری بنیادین زیبایی‌شناسی هیچ فرقی میان این دو هنر قائل نیستم.
البته قبول دارم که زبان فارسی مخاطب محدودتری دارد که در کمیت علاقه‌مندان این دو هنر تفاوت ایجاد می‌کند اما همچنان هشدار می‌دهم که مبادا به لحاظ این اقبال، ارزش‌های خط سنتی ما زیر سوال برود.
- این که هنرمندان جوان کشورمان نیز بیشتر به سمت نقاشی‌خط گرایش دارند تا خوشنویسی شاید به این دلیل باشد که در هنر خوشنویسی امکان تنوع و نوآوری کمتری نسبت به نقاشی خط وجود دارد؟
خوشنویسی سنتی ما با استفاده از ابزارهای سنتی کاغذ،‌قلم نی و مرکب انجام می‌شود، من همیشه گفته‌ام که هرگاه از این ابزارهای سنتی استفاده نکنیم وارد حیطه خوشنویسی غیر سنتی شدیم که می‌تواند تنوع یا نوآوری باشد.
اگر نگاهی به کاشی‌کاری‌ها و کتیبه‌های قدیمی و کنده‌کاری روی سنگ‌ها در ادوار گذشته داشته باشیم،‌ خواهیم دید که این هنرها هم به نوعی در زمره نقاشی خط به حساب می آیند، یعنی در واقع ابزارها تعیین می‌کنند که چه کاری سنتی است و چه کاری دارای تنوع و یا جدید است.
من بر توجه بیشتر به زیبایی شناسی هنری خطوط ایرانی و ارزش‌گذاری آن‌ها تأکید می‌کنم حال این خطوط کلاسیک با هر وسیله‌ای که اجرا می‌شود ارزشمند است.
برخی تصور می‌کنند هر کاری که شبیه به خط انجام می‌دهند خطاط هستند. در مجموع کمی مرزبندی‌های این هنرها نامعلوم است.
درحراج های منطقه‌ای و حتی در داخل کشور هم بارها مشاهده کرده‌ام که نقاشی خط‌هایی که بر اساس اصول زیباشناسی خط ما کار شده است موفق ترند و بیشتر با اقبال مواجه می‌شود به خصوص کارهایی که نشانه‌های دوری از خط دارند.
همه جا گفته ام که تنها دست ساخته بشر در طول اعصار که بر اساس نسبت‌های طلایی (که بنیاد زیباشناسی تمام جهان هستی است) قرار گرفته است فقط خط نستعلیق است. هیچ دست ساخته دیگری در هیچ رشته‌ای و در هیچ زمینه‌ای در دنیا این ویژگی را ندارد و این سخن من تاکنون در هیچ کجای دنیا انکار نشده است.
معتقدم خوشنویسی فارسی و به ویژه خط نستعلیق جواهری است که دست ماست و نباید پا روی آن بگذاریم.
معتقدم که خلاقیت همیشه در خط جاری است اما گاهی محسوس و گاهی نامحسوس است. باید اضافه کنم که نباید تنوع را با نوآوری اشتباه بگیریم.
تنوع در اجرای خطوط سنتی خودمان فراوان داریم که در دهه‌های اخیر نمونه‌های درخشان آن را داشته‌ایم. گاهی در تلفیق با رنگ و حجم و ... که توام با خلاقیت بوده و صرفا از رنگ استفاده نشده است. چرا که صرف رنگی نویسی خلاقیت نیست. بلکه با ترکیب‌بندی نوین، فرم و ریتم خلاق و برداشتی از هنرهای تجسمی است که کارهای خوشنویسی خلاقه می‌شود. همه خطوط ظرفیت نوآوری و تنوع را دارند چه در بخش سنتی چه در بخش استفاده از ابزارهای نوین.
تنوع و خلاقیت در ذات هنر ماست، گاهی نامحسوس است و گاه به جهت تنوع زیاد احساس می‌کنیم که داریم کار خلاقه انجام می‌دهیم.
- به نظر شما هنرمندان جوان خوشنویس کشورمان مسیر کارشان را درست می‌روند؟
من هیچ حرکتی را انکار نمی‌کنم و هر حرکتی حتی اگر ضعیف باشد مثبت است. اما باید هدفمند باشد و در جهت درست باشد. باید بیشتر به جهت درست ارزش دهیم تا سرعت. جوانان ما بسیار با استعداد،‌ باعلاقه و باشور هستند و خوب کار می‌کنند اما گاه جوگیر موج ایجاد شده می‌شوند که ممکن است آنها را به ناکجا آباد ببرد.
هنرمندان جوان باید اصول کلاسیک خوشنویسی، رنگ ،کمپوزیوسیون، و به طور کلی مبانی هنرهای تجسمی را یاد بگیرند و بعد وارد این عرصه شوند.بدون بنیادهای تجسمی کار آنها به نقطه صفر می‌رسد. من بارها دیده‌ام که جوانان هنرمند کارهای درخشانی انجام می‌دهند که بسیار حسی است و اگر این کارهای حسی با مبانی هنرهای تجسمی و اصول خوشنویسی ما هماهنگ باشد کاری قابل ستایشی خلق خواهد شد.
- پیشینه هنر نقاشی خط چقدر است؟
نقاشی خط با تعریفی که از آن داریم پیشینه‌ای ۱۵۰۰ ساله دارد. البته بارها گفته‌ام که این کلمه نقاشی خط کلمه جامعی نیست اما خوب جا افتاده و ما هم به همین عنوان اطلاق می‌کنیم.
نقاشی خط در شکل کنونی که در گالری‌ها به نمایش در می‌آید سابقه‌ای حدود ۴۰ سال دارد یعنی از همان زمانی که گالری‌ها در ایران راه اندازی شدند.
کتبیه درخشان مسجد جامع یزد و کاشی‌کاری‌های دیگر نقاط ایران از نمونه‌های درخشان نقاشی خط قدیم ماست.
به نظر شما نقاشی خط کشورما همچون خوشنویسی ما خاص کشور ماست؟ یعنی دیگر کشورها در این زمینه فعالیتی نداشتند؟ و آیا هنر خوشنویسی و نقاشی خط ایران علاوه بر خاورمیانه در اروپا و آمریکا هم مورد توجه است؟
در کشورهای منطقه خلیج فارس و خاورمیانه که هنر خوشنویسی زیرساخت زیبایی شناسانه دارد،‌این هنر مورد اقبال است. اما در اروپا و امریکا نقاشی خط آن جایگاهی را که فکر می‌کنیم ندارد. شاید جرقه‌هایی باشد و آثاری را هم می خرند اما زیاد نیست.
مگر کاری که ترکیب‌بندی بسیار قوی داشته باشد و نگاه زیباشناسانه خاصی داشته باشد. آن هم بسیار معدود.
اگر در خاورمیانه و به خصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس این آثار بیشتر مورد اقبال است به این دلیل است که زیرساخت‌های زیبایی شناسی آن را پذیرفته‌اند و بیشتر با آن ارتباط برقرار می‌کنند بنابراین خرید آثار در حراجی‌های اروپا هم نشان دهنده جریان قوی این هنر نیست.
- با توجه به این که در دنیا بیشتر پست مدرن و هنرهای مفهومی رواج دارد آیا این امکان وجود دارد که هنر خوشنویسی ما نیز به این عرصه نزدیک شود تا بیشتر مورد توجه و اقبال قرار بگیرد و بیشتر در سطح جهان شناسانده شود؟
موج بیست ساله اخیر در دنیا حال و هوای پست مدرن دارد. اما نمی توان در قالب این شیوه مسیر هنری را هدایت کنیم، چرا که دست هنرمندان نیست بلکه مجموعه اتفاقاتی است که در کل دنیا می‌افتد و با شتابی که تنوع طلبی مخاطبان دارند نمی‌توان قالبی برای آن تعیین کرد، اما قدر مسلم نمی‌توان بازگشت به گذشته کرد. باید راهکارهای بیان جدید را هنرمندان جست وجو کنند که بتوانند بر موج جدید سوار بشوند. شاید پست مدرن جواب داده است و تا ده سال دیگر هم جواب بدهد یا
کارهای مفهومی که در اروپا جواب داده باز هم شاید جواب بدهد اما نسخه قطعی نمی‌توان پیچید.
گاهی کارهای فیگوراتیو دوران کلاسیک هم در اروپا مورد اقبال است ولی نمی توان تجویز کرد که همه می‌توانند فیگوراتیو کار کنند که با استقبال هم مواجه بشود.
من خودم نمایشگاهی از کارهای فیگوراتیو برگزار کردم که فروش خوبی داشت اما ممکن است نمایشگاه دیگر من چنین استقبالی نداشته باشد.
در این تنوع که در سامانه ذهنی مخاطبان دنیا هست نمی‌توان خط و ربط ان را تعیین کرد شاید تا ده سال اینده پست مدرن جریان قالب باشد که قدری بیشتر مورد توجه باشد.
- موفقیت هنرمندان خوشنویس جوان به نظر شما در گرو چیست؟
من همیشه خواستم که هنرمندان سعه صدر داشته باشند، بنیادهای زیباشناسی ذهنی خود را تقویت کنند، اسیر جریان‌های مقطعی سالیانه نشوند. گر چه بالاخره باید زندگی هنرمند تامین شود و گوشه چشمی به این جریان‌ها هم باید داشت اما جوانان سعی کنند بنیادهای دانسته‌های ذهنی خود را تقویت کنند با دیدن آثار هنری زیاد از پوسترهای گرافیک گرفته تا سینما، تئاتر ،کارهای قدما، نقاشی‌های دوران صفوی، رنگ آمیزی و کمپوزیوسیون را ببینند که بنیادهای ذهنی آنها با ساختارهای قوی زیبایی‌شناسی جامعه ما آمیخته شود در این صورت خروجی آن قطعا بسیار خوب خواهد بود اما اگر بخواهند لحظه‌ای کار کنند و سطحی ببینند بعد از مدتی به توقف خلاقه می‌رسند. من همیشه به دوستان خوشنویسم توصیه کردم که اگر می‌خواهید خوشنویس موفقی باشید باید پایه و اصول هنرهای تجسمی را یاد بگیرید بدون هیچ تکبری. این به کار خلاقه خوشنویسان کمک می‌کند و به نظرم الزامی است.
معتقدم یک هنرمند ۸۰ ساله خوشنویس یا نقاش باید همیشه شاگرد بماند و مرتب آموزش ببیند چه به صورت مستقیم و چه غیر مستقیم از طریق اینترنت.
تعصبی نباید روی هیچ رشته هنری وجود داشته باشد. من بارها با دیدن یک فیلم سینمایی ساختارهای ذهنی‌ام درباره نقاشی تغییر کرده است. تجربه ثابت کرده است که هنرمند موفق جامعیت ذهنی در عرصه‌های مختلف باید داشته باشد.
آثار جواد بختیاری، تا پایان مهرماه در گالری مؤسسه فرهنگی و هنری اکو روی دیوار خواهد بود.