به گزارش هنرنیوز به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در ابتدای این جلسه که با حضور مصطفی آل‌آحمد کارگردان فیلم یاد شده و روبرت صافاریان به‌عنوان منتقد مهمان برگزار شد، ناصر صفاریان دبیر جلسه‌های نمایش فیلم و مجری برنامه، ضمن اشاره به تلاش این فیلم برای تغییر و ایجاد تعادل در ذهنیت برخی تماشاگران نسبت به شخصیت جلال آل‌آحمد گفت: «به نظر می‌رسد این فیلم بتواند ذهنیت تماشاگرانی که اطلاعات خود درباره‌ی این نویسنده‌ی معاصر را از طریق تریبون‌های رسمی و منابع محدود به دست آورده‌اند با تحول روبه‌رو سازد.»

وی گفت: «فیلم «نویسنده بودن» از زنده‌یاد جلال آل‌آحمد تصویر تازه‌یی ارائه می‌کند که با شخصیت ارائه شده از این نویسنده در فرهنگ رسمی متفاوت است؛ و همین نکته جذابیت اصلی فیلم را رقم زده است.»

سپس مصطفی آل‌احمد کارگردان مستند یاد شده در پاسخ به پرسش مجری برنامه مبنی بر نسبت فامیلی خود با مرحوم جلال آل‌احمد و تاثیر آن بر ساخت این فیلم گفت: «وجود نسبت فامیلی دور با مرحوم آل‌احمد باعث شد مدیران وقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی پیشنهاد ساخت این فیلم را به من بدهند. البته من در ابتدا از این پیشنهاد چندان استقبال نکردم اما تصور و اصرار آن‌ها مبتنی بر این نکته بود که من به‌ دلیل دسترسی به عکس‌ها و آرشیو خانوادگی آن مرحوم بهتر از سایر مستندسازها می‌توانم این فیلم را بسازم.»

آل‌احمد افزود: «یکی از دلایل پیشنهاد ساخت چنین فیلمی این بود که شاید من بتوانم با برخی اعضای خانواده و فامیل زنده‌یاد آل‌احمد گفت‌وگو کنم اما با وجود انجام گفت‌وگوهای طولانی و مفصلی که در حال حاضر به‌عنوان اسناد تصویری وجود دارند، هیچ‌کدام از آن‌ها به ساخت این فیلم کمک نکرد.»

وی در ادامه‌ی صحبت‌های خود ضمن اشاره به تولید این فیلم در مدت زمانی حدود هفت سال گفت: «در طول این مدت متاسفانه برخی افراد نظیر مرحوم خبره‌زاده و شمس آل‌احمد که در این فیلم حضور دارند از میان ما رفته‌اند.»

صحبت‌های روبرت صافاریان بخش دیگری از جلسه‌ی روز گذشته بود. این منتقد سینما ضمن اشاره به برخی ویژگی‌های مستند پرتره که فیلم «نویسنده بودن» هم در قالب آن جای می‌گیرد گفت: «به‌صورت طبیعی در جلسه‌هایی که پس از نمایش این‌گونه فیلم‌ها برگزار می‌شود تماشاگران تمایل دارند نسبت به تایید یا تکذیب دیدگاه‌هایی که در فیلم و درباره‌ی شخصیت محوری گفته می‌شود ابراز عقیده کنند. دلیل چنین اتفاقی این است که در یک فیلم مستند آن‌هم با زمانی محدود نمی‌توان نسبت به برخی پرسش‌های مهمی که در ذهن مخاطب مطرح می‌شود پاسخ‌های جامعی یافت.»

وی سپس به یکی از پرسش‌های متداول در این زمینه اشاره کرد و گفت: «به‌عنوان نمونه از طریق تماشای این فیلم نمی‌توان فهمید که سیمین دانشور تا چه اندازه تحت تاثیر جلال آل‌احمد بوده و اصلاً در این‌باره چه دیدگاهی داشته است.»

صافاریان گفت: «مستند «نویسنده بودن» صرفاً مبحثی را باز می‌کند تا از طریق حرف‌ گفت‌وگوشونده‌ها به چنین نکته‌هایی اشاره کند، اما واقعیت این است که اگر دریافت چنین پرسش‌هایی واقعاً برای تماشاگر اهمیت دارد نباید تنها به تماشای فیلم بسنده کند و در این زمینه خودش هم باید به تحقیقاتش اضافه کند.»

وی افزود: «در چنین شرایطی این پرسش ایجاد می‌شود که تولید فیلم مستند چه فایده‌یی دارد و اصلاً چه کار می‌تواند انجام دهد؟ به عقیده‌ی من فایده و جذابیت فیلم مستند و در این‌جا «نویسنده بودن» در این نکته نهفته که به تماشاگر نشان می‌دهد دیدگاه و نظر آدم‌هایی که با شخصیت‌های اصلی موضوع (جلال و سیمین) در ارتباط بوده‌اند درباره‌ی آن‌ها چیست.»

صافاریان هم‌چنین گفت: «تماشای صحبت کردن آدم‌ها و طرح دیدگاه‌های مختلف درباره‌ی موضوع، به تنهایی برای مخاطبان جالب است و ذهن آن‌ها را فعال می‌کند اما اگر تصور کنیم که این فیلم می‌تواند به تمام پرسش‌های مطرح شده پاسخ‌های جامع ارائه کند به خطا رفته‌ایم.»

وی افزود: «پرسشی که پس از تماشای مستند «نویسنده بودن» ایجاد می‌شود این است که اصلاً موضع فیلم نسبت به جلال آل‌احمد چیست؟ و هدف اصلی فیلم‌ساز از انتخاب افراد خاص و نحوه‌ی خاص چیدن آن‌ها در مقابل دوربین چه بوده است؟»

صحبت‌های مصطفی آل‌احمد ادامه‌دهنده‌ی بخش دیگری از جلسه‌ی روز گذشته بود. وی در پاسخ به پرسش مجری برنامه درباره‌ی عامل تمرکز و هدف اصلی فیلم خود گفت: «معمولاً در فیلم‌های زندگی‌نامه‌یی که مستند «نویسنده بودن» هم جزء آن‌ها به حساب می‌آید به معرفی شخصیت محوری پرداخته می‌شود. در این نوع فیلم‌ها نحوه‌ی انتخاب و چیده شدن آدم‌ها در مقابل دوربین به اضافه‌ی شکل خاص تدوین فیلم می‌تواند هدف سازنده‌ی فیلم را تامین کند اما هدف من در ساخت «نویسنده بودن» ارائه‌ی یک چهره‌ی واقعی از جلال آل‌احمد بود.»

وی گفت: «از یک سو مخالفان این شخصیت حضور داشتند و از سوی دیگر موافقانی که سعی می‌کردند آل‌احمد را وابسته به یک تفکر و جریان خاص بدانند. اما مرحوم آل‌احمد با وجود تجربه‌ در زمینه‌های مختلف نه به جریان‌های مذهبی وابسته بود و نه به جریان‌های سیاسی؛ و من در این فیلم سعی کردم چهره‌ی واقعی او را به تصویر بیاورم.»
آل‌احمد گفت: «زمانی که فیلم را می‌ساختم با شخصیت جلال آل‌احمد مشکل داشتم اما سعی کردم مخالفت‌ها و ایده‌های شخصی‌ام درباره‌ی او را کنار بگذارم و شخصیت واقعی این نویسنده را پیدا کنم؛ و اتفاقاً همین نکته باعث شد در پایان تولید، نظر خودم هم نسبت به این شخصیت مهم در تاریخ ادبیات ایران تغییر پیدا کند.»

وی افزود: «در حقیقت، فیلم و شخصیت جلال آل‌احمد من را به جلو هدایت می‌کرد نه دیدگاه‌های خودم یا آن‌چه که دیگران درباره‌‌ی او می‌گفتند.»

مصطفی آل‌احمد گفت: «در جریان ساخت این فیلم یاد گرفتم که شخصیت‌های تاریخی باید در دوران تاریخی خود مورد ارزیابی قرار بگیرند؛ نه با دید و دیدگاه امروز. درواقع درسی که از پرداختن به چهره‌‌هایی نظیر جلال آل احمد می‌توان آموخت این است که شخصیت‌های تاریخی را سیاه و سفید نبینیم.»

صحبت‌های روبرت صافاریان بخش دیگری از جلسه‌ی نقد و بررسی این فیلم بود. این منتقد سینما درباره‌ی مستند «نویسنده بودن» گفت: «نکته‌ی مثبت و در حقیقت اصلی‌ترین موفقیت این فیلم را می‌توان ایجاد بحث جذابی دانست که پیرامون شخصیت جلال آل‌احمد راه انداخته و باعث می‌شود تماشاگران هم با دیدگاه خود در آن مشارکت داشته باشند.»

وی گفت: «وقتی برای دومین‌بار این فیلم را دیدم مطمئن‌تر شدم که جهت‌گیری فیلم برخلاف دیدگاه سازنده‌اش به نفع آل‌احمد است؛ نه در جهت مخالفت با او.»

صافاریان ضمن تاکید بر اشاره‌ی کم‌رنگ فیلم به برخی کتاب‌های زنده‌یاد آل‌احمد نظیر «غرب‌زدگی» و «در خدمت و خیانت روشنفکران» گفت: «در حقیقت فیلم مورد بحث به برخی انتقادهای جدی که درباره‌ی جلال آل‌احمد و نسبت به این کتاب‌ها وجود دارد اصلاً نپرداخته است.»

وی گفت: «سهمی که از کل زمان فیلم به مخالفان آل‌احمد اختصاص داده شده نیز خیلی کم‌تر از موافقان اوست؛ و به تعبیری می‌توان گفت در مستند «نویسنده بودن» کفه‌ی موافقان این نویسنده نسبت به مخالفان او از سنگینی بیش‌تری برخوردار است.»

صافاریان افزود: «در نهایت هدف فیلم‌ساز از ساخت این مستند برآورده شده و او در این فیلم موفق شده تصویری خاکستری از جلال آل‌احمد ارائه کند.»

در بخش پایانی این جلسه‌ی نقد و بررسی، منتقد مهمان ضمن اشاره به این که در فیلم «نویسنده بودن» به نکته‌های مختلف و متفاوتی درباره‌ی زندگی آل‌احمد پرداخته می‌شود گفت: «این شخصیت ذاتاً آدم بحث‌برانگیزی بوده و برخلاف اغلب چهره‌های ادبیات معاصر، نظرهای مثبت و منفی فراوانی پیرامون او وجود داشته است.»

صافاریان هم‌چنین گفت: «همان‌طور که پیش از این هم اشاره کردم، با تماشای این فیلم نمی‌توان پاسخ همه‌ی پرسش‌هایی که درباره‌ی این چهره‌ی ادبیات معاصر وجود دارد را دریافت و در حقیقت، مستند «نویسنده بودن» در آن دسته از علاقه‌مندان ادبیات معاصر که درباره‌ی ویژگی‌های جلال آل‌احمد پرسش‌هایی دارند انگیزه و ترغیبی ایجاد می‌کند تا به دنبال پاسخ‌های خود بگردند و درباره‌ی آن‌ها تحقیق کنند.»

هنر نیوز