از میان کارگردانان ایتالیایی که بعد از جنگ جهانی دوم آثاری در دنیای نئورئالیسم ایتالیا خلق کردند ویتوریو دسیکا از همه شناخته شده تر است. دزد دوچرخه (1948) او مسلما اوج نئورئالیسم و قدرتمندترین و مؤثرترین فیلم آن دوران است که دعوت به رئالیسم بیشتر و زووم روی زندگی طبقه زحمت کش آن دوران را به درستی پاسخ می دهد. دیگر همکاران دسیکا مانند فیلنی، روسلینی و ویسکونتی در همان راهی که بودند حرکت کردند اما دسیکا راه دیگری برگزید و به هالیوود رفت. با این حال نمی توان منکر مهارتهای ناب دسیکا در فیلمسازی شد، دسیکا، اومبرتو.دی را پس از نئورئالیسم ساخت اما این فیلم هنوز همان اثرات تلخ در خود دارد.

داستان درباره، امبرتو، پیرمردی است که با حقوق بازنشستگی روزگار می گذراند. او به همراه سگ کوچکش «فلیک» در خانه ای استیجاری زندگی می کند و به دلیل عقب افتادن اجاره خانه اش در آستانه بی خانمانی قرار می گیرد. زن صاحبخانه در نبود امبرتو، که بر اثر بیماری در بیمارستانی عمومی بستری شده، خانه او را برای تغییرات داخلی ساختمان، در دست تخریب و تعمیر قرار می دهد. اومبرتو که کسی را ندارد تنها از سوی «ماریا» سرایدار جوان خانه حمایت معنوی می شود. اوضاع به گونه ای پیش می رود که اومبرتو ناچار به ترک خانه می شود و راه دیگری را انتخاب می کند.

اومبرتو در تلاش برای حفظ زندگی خود چندین بار در آستانه از دست دادن شان و منزلت خود قرار می گیرد. او در کشمکش با غرورش تلاش می کند مرزهایی، که با آن ها می تواند نیازهایش را، بدون از دست دادن وقارش تامین کند، بیابد. رابطه اومبرتو با فلیک قلب و روح این فیلم را تشکیل می دهد. او از فلیک بیشتر از خودش مراقبت می کند، محبت بی اندازه او به فلیک، که برای مثال در دادن غذای خودش به او نمود پیدا می کند، راهی برای فرار از تنهایی اش است. اومبرتو تنها نظاره گر است و دلسوز. او تلاش نمی کند تا در برابر بی عدالتی قیام کند بلکه فقط پناهگاهی برای خود و سگش می خواهد.

فیلمبرداری در خیابانهای رم انجام شده و با استفاده از ترکیبی از بازیگران حرفه ای و غیرحرفه ای ساخته شده است. «کارلو بازتی» بازیگر 60 ساله و غیرحرفه ای فیلم که در نقش «امبرتو دومنیکو فراری» ظاهر شده بازی ای تاثیرگذار و باوقار ارائه می دهد. او در کلاه کوچک خود و با سبیلی که بر لب دارد در نماهای دور به «چارلی چاپلین» شبیه است. چشمان گرد و کوچک این بازیگر در نماهای بسته صورتش به خوبی انعکاس دهنده غم و تنهایی اش است. 

از بسیاری جهات امبرتو.دی بهترین و غنی ترین فیلم در میان تمام فیلمهای نئورئال است. بعلاوه فیلم فراتر از رئالیسم رفته و دیدگاهی گسترده و عمیقا دلسرد کننده از انسانیت به نمایش می گذارد. دسیکا جای اینکه ترحم را به داستان گره بزند تلاش می کند تا داستانی را بدون دستکاری در احساسات مخاطب به تصویر بکشد به همین دلیل امبرتو دی حتی هنگامی که قلبش شکسته شده است لحظه ای احساساتی نمی شود. طرح امبرتو.دی تلخ است اما در عین حال دچار سانتی ماتالیسم نمی شود. سبک واقع گرای دسیکا مانع از این می شود که فیلم افسرده کننده باشد و فیلم در پایانی تلخ و شیرین برای اومبرتو و کمی امیدوار به آینده تمام می شود. شاید بهترین اتفاقی که  می توانست برای اومبرتو بیفتد همین تحول درونی او برای تحمل زندگی و سختی های ان بدون از دست دادن جایگاهش باشد.

فیلم با وجود اینکه در گیشه شکست خورد، اما برنده جایزه حلقه منتقدان فیلم نیویورک به عنوان بهترین فیلم خارجی و همچنین جایزه بزرگ جشنواره کن و نامزد جایزه اسکار بهترین فیلمنامه شد. دسیکا در مورد این فیلم گفته «اومبرتو دی فیلمی است که از میان تمام چیزهایی که ساخته ام، ترجیح می دهم.»

یاسین پورعزیزی

هنر نیوز