به بهانه تصاویر کارتونیست های ایرانی برای شکار پهباد امریکایی ظرایف کاریکاتور را در بیان مفاهیم از نظر می گذرانیم.
کوچکترین رخداد کافیست تا ذهن هوشمند هنرمند ایرانی به تحرک وادار شود. شاید همانگونه که برزیل را فوتبالخیز می نامند، باید ایران را هم کشور کاریکاتوریست ها بنامیم. هنر کاریکاتور بیش از آنچه تثور میکنیم در جان ایران ریشه دارد. گرچه این موضوع برای مسولین هنر ایران چندان قابل توجه نیست اما باید گفت که با توجه به رتبه ممتاز کاریکاتور ایران در سطح جهانی، کاریکاتور ایران شایسته عنایت بیشتری از سوی مسولان است.
دانستن این نکته که کاریکاتور در خون هنرمند ایرانی جریان دارد؛ کار دشواری نیست. کافیست کوچکترین و یا بزرگترین رخداد اجتماعی؛ اقتصادی و یا سیاسی رخ دهد تا هنرمندان کاریکاتوریست دست به قلم شوند و درباره آنچه شایستهاست، هنرآفرینی کنند.
بارزترین رخداد کاریکاتور در روزهای اخیر، شکار پهباد امریکایی بود. این رخداد بهانه خوبیست تا ظرایف کاریکاتور را از نظر بگذرانیم.
تیتر به کاریکاتوریست راه هایی برای بیان تصویری نشان می دهد. در کاریکاتورهایی که برای پهباد امریکایی ترسیم شد یک خصوصیت بارز جلوه گر است. دقت به جزئیات یک خبر. این مهم ترین گام یک هنرمند برای نمایش تصویری یک سوژه است. در یکی از کارتون های ترسیم شده برای پهباد امریکایی، می توان تور ی را مشاهده کرد که از آن برای گرفتند پروانه بهره می گیرند. استفاده از این وسیله برای گرفتن پهباد به کلمه ای اشاره دارد که تیتر غالب روزنامه های روزهای قبل بود: «شکار». در واقع تور پروانهگیری نزدیک ترین ابزار برای شکار یک پرنده کوچک است. هوشمندی طراح در جایگزینی پهباد به جای پروانه دو نکته را یادآور می شود: اول این حقیقت که شکار پهباد، کار دشواری برای ایرانیان نبوده ! و دوم آنکه این هواپیما، در ابعادی متفاوت از یک هواپیمای عادی طراحی شده است. پس یک کاریکاتور علاوه بر آن که به باور عامه مردم تنها برای نشاندن پوزخند بر لب تماشاگر طراحی می شود؛ می تواند نمایانگر ظرایف وقوع یک رویداد باشد.
در کنار این موضوع کاریکاتور می تواند آن چه را نشان دهد که زیر پوسته ظاهری یک رخداد به وقوع می پیوندد. به عنوان مثال، اختلال در امنیت جاسوسی امریکا و هم چنین از هم پاشیدن نقشه های امریکا را می توان در کارتون زیر دید. در این طرح کارتونیست، با نشان دادن مرز ایران و از هم شکسته شدن سایه پهباد؛ اختلال در برنامههای آن را نشان می دهد.
در کارتون دیگری که با همین موضوع طراحی شدهاست؛ می توان کاربرد مضامین مختلف سنتی را در پیوند با یک موضوع معاصر مشاهده کرد. در این کارتون شاخص ترین پهلوان ایرانی یعنی رستم در حالی به نمایش در آمده است که مشغول حمل یک موشک کاغذیست. آن را در زنجیر پیچیده و پیروزمندانه در حال گام برداشتن است. به همین بهانه کارتونیست این تصویر، سربازان ایرانی را هم نسل با رستم پنداشته و در واقع به دشمنان اسلام این نکته را متذکر شده که ایرانیان از نسل رستم هستند و همان گونه که در روزگار این قهرمان ایران نفوذ ناپذیر بودهاست، امروز هم ایران شکست ناپذیر است و تلاش ناچیز دشمنان برای دستیابی به آن بی شک بیاثر خواهد بود.
در تصویر دیگر با نگاهی طنز آمیز به پهباد مواجهیم. این بار هنرمند پهباد را چون پرندهای ترسیم کرده که در حال لبخند زدن به فردیست که بر لباس او کلمه ایران نوشته شده است. این پرنده بر روی چند تخم نشسته و از موقعیت تازه خود خرسند است.
در کاریکاتور بعدی مقابله با پهباد شبیه به مقابله با یک حشره ریز دانسته شده. در واقع هنرمند در نمایش ظنزآلود این موضوع، قدرت بیگانگان را به مزحکه گرفته و توانستهاست، آخرین تکنولوژی آنها را در مقابل ایران کوچک و بی قدر نشان دهد. پس این موضوع به وضوح قابل فهم است که کاریکاتور در زیر لایههای ظاهر، مفاهیم، کنایهها، اطلاعات تکمیلی و نکات ظریفی را بیان می کند که در حالت عادی بیان نشده و یا قابل بیان نبودهاند.