هنر نیوز - خندیدن به مصائب زندگی

همه فرزندان خانم آغا، عنوان نمایشی است که این روزها در سالن چهارسوی تئاتر شهر روی صحنه است. نگاهی مجمل به این نمایش داشته ایم که خواندن آن خالی از لطف نیست.

نمایش با برگشتن خانم آغا از سفر عتبات عالیات و مواجه شدن او با به مزایده گذاشتن خانه قدیمی به خاطر عقب افتادن قسط های بانک شروع می شود. درام نمایش، پس ازترسیم مختصر فضا شکل می گیرد و خانم آغا و فرزندانش در روند نمایش درموقعیت های دراماتیکی، که با طنز کلامی پر مایه و مفرح وسرشار از نکته پردازی های رندانه عجین شده، می افتند. این موقعیت های دراماتیک پرکنش و واکنش و چالش برانگیز، بیشتربرمحور شخصیت خود رای خانم آغا می چرخد چرا که وی دراین ماجرا دلبستگی متوهمانه ای نسبت به منزل خود که کارگاه بکا هم در آن واقع است دارد و مدام از نظر کردگی آن مکان، که در قدیم محل برگزاری نمایش تعزیه بوده است، سخن می راند. او مخالف هرگونه ساخت وسازدر عمارتی است که با تیرک هایی موقتی بند شده است و به همین خاطر با همه سر ناسازگاری دارد جز پسر کند ذهنش «خدارحم» که با او مقابله نمی کند.

«حسین کیانی» روی رابطه نزدیک خدارحم و خانم آغا تاکید ویژه ای دارد چرا که با ترسیم این رابطه، در صدد نشان دادن نکته ای قابل تامل و بسیار مهم در نمایش است و آن، تمایل شخصیت های خودکامه نسبت به آدم هایی است که بدون هیچ تفکر و تاملی با آنها همراهی می کنند.

در نقطه مقابل «خدارحم» شخصیت «خدمت علی» قرا دارد که سعی می کند خانم آغا را به اشتباهاتش واقف کند ولی عامل اصلی چالش ها می شود. البته همه به نوعی در پیدایش این موقعیت ها و خطوط دراماتیک و پر چالش دخیل هستند اما تلنگرها را او زده و مسیر را مشخص می کند.

نقطه عطف و عامل اصلی جذابیت نمایش «همه فرزندان خانم آغا » طنز کلامی و البته در جاهایی موقعیت های کمیک آن است که بیشتر بر دوش دو شخصیت طنز «خدارحم» با بازی «حمید رضا آذرنگ» و «یدالله» با بازی «امیر رضا دلاوری» با بازی هایی درخشان است. نکته قابل تو جه و خلاقه آن اینجاست که کیانی بنا بر مایه، سلیقه و طنز پردازی ویژه خود به پردازش این شخصیت ها رو آورده و شخصیت های بسیار دلپذیروجذابی خلق کرده است.

«خدارحم» و «یدالله» شخصیت هایی وارسته و بی خیال از محیط پیرامون خود هستند و به همین خاطر، مخاطب چندان برای آنان دل نمی سوزاند چرا که با قدرت خلاقه طنز همه مصائب را بر خود هموار می کنند. در واقع جذابیت های کمیک آنها به حدی قوی است که مصیبت ها و موقعیت تلخ زندگی آنان را پوشانده و حتی درو نمایه نمایش زیر سر سایه وجه طنز نمایش،که بیشترآنها ایجاد می کنند، قرار می گیرد.

پرهیز از واقعیت نگری و عمل کردن برمبنای توهمات از جمله درونمایه های اصلی این نمایش است که کارگردان با رویکردی آسیب شناسانه آن را دنبال کرده است. سرنوشت تمام شخصیت ها در پایان نیز ناشی از بی تدبیری، خودبینی وخودخواهی های آنها، علاوه بر شرایطی که به آن دچار شده اند، است. با این حال با جلوه طنز دادن به این قضایا، نه تنها باعث لذت بردن مخاطب از نمایش شده بلکه تلنگری به ذهن مخاطب زده است.

«یدالله» با بی خیالی چشمان نه چندان بینایش را بر روی واقعیت ها بسته است اما مدام با تکرار تکیه کلام «بر روی دو عینم »، از طرف او روبه روییم وهمین تناقض که در شخصیت او هست، پارادوکسی درنمایش پدید می آورد.

«یدالله» سال ها با «طاووس »، که دختر عمه اش؛ خانم آغا است، بزرگ شده ولی اورا ندیده چرا که به اصطلاح با نجابت و در واقع کمرویی با وی برخورد کرده است. چشمان عاریه اش، که همان عینک ها بودند، را هم روی واقعیت ها بسته است و علاوه بر نابینایی ظاهری، از نابینایی واقعی که همان ندیدن واقعیت ها است نیز رنج می برد که این جریان به نوعی به رویکرد استعاری نویسنده و کارگردان به این قضایا برمی گردد.

لایه های پنهانی نمایش هم از نیمه دوم رو می شود. نمود این جریان در متوهم بودن شخصیت «خانم آغا» با بازی عالی «رویا تیموریان» و جریان عشق «اصغر عاجز» پیمانکارآشکار می شود. طراحی صحنه، که حیاط خانه خانم آغاست، با حوض و سکویی که بساط چایی بر روی آن پهن است ؛ نه تنها واقع گرایانه است و فضای سنتی ایرانی را به خوبی ترسیم کرده ؛ بلکه تیرک هایی که درگوشه گوشه خانه خانم آغا قرارگرفته و آن را بند کرده اند؛ نشانه های نمادینی ازدر آستانه فرو ریختن دنیای خانم آغا و فرزندانش هستند. از طرف دیگر، سکو و حوض حیاط برگرفته ازنمایش سنتی ایرانی رو حوضی است و علاوه بر این از زره و کلاه وشمشیر و سایرعناصرنمایش تعزیه هم دراینجا استفاده شده است. درواقع همه این عناصر از لوازم کارگردان در پرداخت به داستان وموضوع و فضای نمایش است. فضایی که در اینجا در معرض خطر است و در گرو همین جریان است که تقابل بین دو طیف سنتی و مدرن نمایش و درواقع خانم آغا و فرزندانش شکل می گیرد.

در پایان باید به موسیقی حزن انگیز نمایش اشاره کرد که هم فضا ساز است و هم کارکرد ویژه ای در القای مفاهیم واقعی نمایش، منفک از موقعیت های طنز گونه آن دارد و درفاصله عوض شدن پرده های نمایش، مخاطب را با خود همراه می کند و احساس و تاثر مخاطب از مفهوم نمایش را بر می انگیزد.

منبع: روزنامه تهران امروز ( www.tehrooz.com )