نگاهی بر تازه های نشر؛

موسیقی در آوندهای آیین های کهن

17 آذر 1391 ساعت 11:22

«بررسی موسیقی در آیین مهر و چند گوشه دیگر»، نوشته جهانگیر دانای علمی از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شد.

به گزارش هنرنیوز، موسیقی در فرهنگ نواحی مختلف ایران جایگاه خاصی دارد و با گونه های مختلف در سازشناسی، لحن و نوع صداها و نغمه ها در رسوم و آیین های آن نواحی اجرا می شود و عنصری جدایی ناپذیر این فرهنگ ها است. سرزمین های شمال ایران نیز دارای آیین هایی است که ریشه در فرهنگ و تاریخ این سرزمین ها داشته و همواره در میان مردم زنده نگه داشته شده است و گاه در میان عموم مردم مانند چند گونه کشتی که نشانی از آیین پهلوانی است و گاه توسط قشر خاصی همچون گالش های کوه نشین اجرا می شود. 

جهانگیر علمی در این پژوهش به بررسی مو سیقی در آیین های کهن و رویدادهای تاریخی و نوع پیدایش و اجرای آن ها در نواحی مازندران و گیلان پرداخته است. همچنین گوشه هایی از موسیقی ردیف و دستگاهی را به طور کامل مورد تحلیل قرار داده است. کتاب حاضر حاصل سال ها تحقیقات میدانی و دیدار حضوری جهانگیر علمی با افرادی است که اطلاعات ارزشمندی درباره این موضوع داشتند. مجموع تحقیقات در موقعیت ها و زمان های مختلف صورت گرفته و از منابع متعددی در تألیف کتاب بهره گرفته شده که در پایان هر فصل به آن اشاره شده است. 

فصل اول کتاب تحت عنوان «موسیقی در آیین مهر و نقش سازها در کشتی گیلان و مازندران»، نوشتاری است درباره کارکرد ساز موسیقایی در آیین مهرکه قدمت آن به دوران قبل از زرتشت می رسد. ابتدا مطالبی درباره خاستگاه اولیه آیین مهر بیان شده. سپس در مراحل سیر و سلوک آیین مهر به رهبری مهیار مطالبی بیان شده که این مراحل همراه با نمادشناسی و کاربرد ساز چنگ در مرحله چهارم یا شیری در ارتباط با زور و بازو و پهلوانی و لیاقت و جنگاوری است. به همین روی، چون بین آن آیین و کشتی یا ورزش زورخانه ای پیوند ناگسستنی وجود دارد، ابتدا مطالبی درباره کشتی و سپس ورزش زورخانه ای نیز بیان شده است. کشتی گیله مردی، لوچو، باوج و کشتی محلی تنکابن دراین فصل مورد برسی قرار گرفته اند. 

موسیقی دانان ایرانی برای آرش کمانگیر آهنگی ساخته بودند که تا زمان ساسانیان نواخته می شد و باربد آن را با نام سیوارتیر می نواخت و در متون کهن این آهنگ جز سی لحن باربدی آمده است. ارتباط سیوارتیر با نام آرش و برگزاری مراسم مختلفی که تحت تأثیر عملکرد آرش در مناطق شمال کشور برگزار می شود، در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفته اند. از جمله این مراسم تیرماسینزه است که هر سال در سیزدهم آبان ماه توسط گالش های کوه نشین اجرا می شود. 

«کورش کبیر و آهنگ سوگ سیاوش» عنوان فصل سوم کتاب است و نویسنده در آن بر اساس نوشته گزنفون، بحثی را با اختلاف در ترجمه های گوناگون مطح کرده است.بحث اصلی این فصل درباره کادوسیان(مردمی که در ناحیه گیلان کنونی زندگی) است و به عقیده برخی محققان کوروش پس از حمله به لیدیه و کشته شدن سربازان کادوسی به شدت منقلب شد و سرودی خواند که در دوره های بعد به سوگ سیاوش معروف شد. و از آنجا که باربد آهنگی به نام کین سیاوش می نواخته قسمتی از این فصل هم به این موضوع اختصاص یافته است. 

علمی در فصل چهارم کتاب به نقش سازهای موسیقایی در جنگ های گیلان و مازندران و شیوه های استفاده از سازهای موسیقی در جنگ های گیلان و مازندران را بیان کرده است که کارکرد بعضی از آن وسایل، در شرایط مناسب، باعث پیروزی می شد. همچنین به مفهوم صدای هر ساز و علامت مخصوص آن، همچون عقب نشینی، حمله و... اشاره شده است. در دو فصل پنجم و ششم کتاب نیز گوشه های عشاق و حدی در موسیقی ایرانی به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته اند. علمی پس از اشاره به خاستگاه و ریشه هر کدام نظریات موسیقی دانان را نیز بر مطالب خود اضافه کرده و در ادامه ارتباط آن ها را با فرهنگ شمال ایران بیان کرده است. 

فصل هفتم کتاب بررسی دو روایت شبیه به هم درباره اسحاق موصلی و عارف قزوینی، دو نام دار عرصه موسیقی است. ماجرای آشنایی عارف قزوینی با تاج السلطنه، دختر ناصرالدین شاه و شباهت بسیار زیاد این ماجرا به داستان اسحاق موصلی که در کتاب هزار و یک شب آمده است، مبحث اصلی این فصل است. علمی پس از ارائه مطالبی درباره زندگی و فعالیت های این دو موسیقی دان، به ماجرای مشابه آنان که فقط اندکی در جزئیات با هم متفات اند پرداخته است. او می نویسد: «می توانیم با دیدی خوشبینانه تر به قضیه نگاه کنیم و بگوییم بعضی از وقایع در زمانی دیگر عینا تکرار می شود. که در آن صورت، بررسی های اهل فن و ادب خواهد توانست حقایق را آشکار کند.» 

جهانگیر علمی پیوند تنگاتنگ آیین مهر و پهلوانی با موسیقی را در دوره نزدیک به ما با پرداختن به شعر پهلوان فرامرزو ماجرای خانیان در دوران مشروطه تنکابن نشان می دهد.
 
او در فصل هشتم ضمن اشاره به جنبش مشروطه خواهی در تنکابن به زندگی پهلوان فرامرز سه هزاری یا درجانی می پردازد که همراه با صمدخان تشکونی، تیرانداز معروف امیراسد به جرگه مشروطه خواهان پیوسته بودند. اما در پی جنگی که در منطقه خانیان در سه هزار تنکابن اتفاق افتاد پهلوان فرامرز کشته شد و صمدخان فراری گشت. مردم تنکابن قدیم پهلوان فرامرز را در کنار امام زاده عون وترز به خاک سپردند و به علت خصلت پهلوانی اش برای او و از زبان او اشعاری سروده اند. 
متن اشعار به زبان محلی با ترجمه آن و نیز نت شعر پهلوان فرامرز در پایان این فصل گنجانده شده است. 

کتاب «بررسی موسیقی در آیین مهر و چند گوشه دیگر» پژوهشی است از جهانگیر دانای علمی که توسط انتشارت سوره مهر در۲۳۲ صفحه، شمارگان ۲۵۰۰ نسخه و با قیمت ۴۵۰۰ تومان منتشر شده است.

کد خبر: 50451

آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdceze8n.jh87ni9bbj.html