هنر نیوز - اذان مشترک مسلمانان؛ سخت اما شدنی

هوالحکیم

هر سال هفته وحدت می آید و می رود و جز چند نشست پرخرج کم اثر، تقریبا کار ویژه ای صورت نمی گیرد یا لااقل بازتاب خاصی ندارد. البته نفس دور هم نشستن علمای شیعه و سنی و خوردن چای و ... خوب و مبارک است ولی چه نیکوست اگر دست اندرکاران امور، دستور خاصی را برای این نشستها طراحی کنند و عملی نمایند تا گامهایی هر چند کوچک ولی پی در پی برداشته شود.

اگر باور داشته باشیم که اذان به واسطه تکرار چندباره اش در طول شبانه روز شعار اسلام است، تصور اینکه در تمامی کشورهای اسلامی، مسلمانان یک جور اذان بگویند و یک صدا از ماذنه و مناره های مساجد شنیده شود، بسیار وحدت آفرین و دشمن شکن خواهد بود. اما چگونه؟

الف) در رساله توضیح المسائل حضرت امام خمینی (ره) آمده است:
مسأله 918- اذان هيجده جمله است: اللَّهُ أَكْبَرُ چهار مرتبه أَشْهَدُ انْ لا الهَ إِلَّا اللَّهُ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه، حَىَّ عَلَى الصَّلاةِ، حَىَّ عَلَى الْفَلاحِ، حَىَّ عَلى‏ خَيْرِ الْعَمَلِ، اللَّهُ أَكْبَرُ، لا الهَ إِلَّا اللَّهُ هر يك دو مرتبه، و اقامه هفده جمله است يعنى دو مرتبه اللَّهُ أَكْبَرُ از اول اذان و يك مرتبه لا الهَ إِلَّا اللَّهُ از آخر آن كم مى‏شود و بعد از گفتن حَىَّ عَلَى خَيْرِ الْعَمَلِ بايد دو مرتبه قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ اضافه نمود.

مسأله 919- أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِىُّ اللَّهِ جزء اذان و اقامه نيست ولى خوبست بعد از أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ، به قصد قربت گفته شود.
نظر تمام فقهای شیعه این است که کسی نباید أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِىُّ اللَّهِ را به نیت جزء اذان یا اقامه بگوید. ولی مستحب است که انسان به دنبال شهادت به رسالت پیامبر (ص) این شهادت را نیز ذکر کند؛ و آن را جزء اذان و اقامه به حساب نیاورد.

فقهای شیعه هیچ کدام نگفته اند که این جمله جزء اذان است. یکی از اتهاماتی که به شیعه نسبت می دهند این است که: شیعه جمله أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِىُّ اللَّهِ را جزو اذان و گفتن آن را واجب می دانند. این، اتهام و کذب است. چون هیچ کدام از فقهای شیعه نگفته اند که این جمله جزء اذان است و هیچ کدام گفتن آن را واجب نمی دانند. صاحب جواهر می گوید: ذکر جمله اشهد ان علیا امیر المؤمنین در اذان ، اگر به قصد جزئیت نباشد، اشکالی ندارد و به موالات اذان ضرر نمی زند همان طوری که ذکر جمله صلی الله علیه و آله بعد از اشهد ان محمد رسول الله به موالات اذان آسیب نمی رساند. (جواهر الکلام ، ج 9، ص 86، چاپ بیروت)

ب) شهادت به ولایت امیر المومنین علی (علیه السلام) از زمان رسول خدا و بعد از حجه الوداع وجود داشته است:

* سلمان فارسی در عصر پیامبر در اذان و اقامه بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبر(ص) به ولایت امیرمؤمنان علی (ع) نیز شهادت می داد. یکی از اصحاب به محضر رسول خدا(ص ) رسید و عرض کرد: ای رسول خدا، امروز موضوعی را شنیدم که قبلا نشنیده بودم . پیامبر فرمود: آن موضوع چیست ؟ او عرض کرد: سلمان اذان می گفت. شنیدم او بعد از گواهی به یکتایی خدا و رسالت پیامبر به ولایت علی گواهی داد (این ماجرا بعد از حجه الوداع پس از ماجرای غدیر رخ داد). پیامبر فرمود: سمعتم خیرا؛ چیز خوبی شنیده اید.

*در مورد ابوذر غفاری نیز روایت شده ، یکی از اصحاب نزد پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا ابوذر در اذان بعد از شهادت به رسالت پیامبر(ص) به ولایت علی شهادت می دهد و می گوید: اشهد ان علیا" ولی الله پیامبر (ص) فرمود: «کذلک؛ او نسیتم قولی فی غدیر خم من کنت مولاه فعلی مولاه فمن ینکث فانما ینکث علی نفسه»: همین گونه است. مگر سخن مرا در غدیر خم فراموش کرده اید که گفتم: «هر کس من رهبر او هستم پس علی (ع) رهبر او است. هر کس پیمان را بشکند، قطعا به خودش آسیب رسانده است.»

ج) تفاوت های اذان شیعه و سنی:1. شیعیان حَىَّ عَلى‏ خَيْرِ الْعَمَلِ را دو مرتبه پس از حی علی الفلاح می گویند و به درستی معتقدند که جزء لاینفک اذانی است که در زمان پیامبر اکرم (ص) خوانده می شد. از دیدگاه شیعه، اذان مانند احکام شرعی دیگر، به رسول خدا(ص) وحی شده است نه اینکه پیامبر خدا با مسلمانان مشورت کند و قرار بگذارند که به فلان شکل انجام شود و به خاطر اینکه وحی است، نمی توان آن را کم و زیاد کرد. از حضرت امام صادق روایت شده است که فرمود: «وحی بر پیامبرتان نازل می شود و شما گمان می کنید که آن حضرت اذان را از دیگران گرفته است.(وسائل الشیعه ، ج 4، ص 612، ح 3)

2. شیعیان همانطور که ذکر شد استحبابا أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِىُّ اللَّهِ را در اذان می گویند. چراکه علاوه بر تاییدات پیامبر که ذکر شد، بنی امیه در زمامداری خود تمام تلاش خود را به کار بردند تا نام و آثار حضرت علی (ع) محو شود. شیعه برای زنده نگه داشتن نام علی و ولایت آن حضرت در طول تاریخ با همه تلاش، با ذکر جمله أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِىُّ اللَّهِ و امثال آن، مانع موفقیت دشمن شده است. فخر رازی در تفسیر سوره فاتحه، در مسأله فقهی جهر به بسم الله می گوید: علی (ع) بسم الله الرحمن الرحیم را در نمازها بلند می گفت و بر بلند گفتن تأکید داشت. وقتی که حکومت و دولت به بنی امیه رسید، آنان از بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم ممانعت کردند و در این ممانعت بسیار تأکید داشتند و علت اصلی ممانعت آنها این بود که آنان سعی داشتند آثار علی (ع) را از بین ببرند.

3. اهل تسنن، حَىَّ عَلى‏ خَيْرِ الْعَمَلِ را حذف کرده و تنها در وقت نماز صبح، به جای آن الصلوه خیر من النوم می گویند. تاریخ صحیح گواهی می‌دهد که فصل «حی علی خیر العمل» جزء اذان بوده است و در دوران خلافت خلیفه دوم به تصور این که مردم با شنیدن آن گمان می‌برند که نماز بهترین عمل‌ها است و دیگر به سراغ جهاد نمی‌روند، آن را حذف کرد و به همین حالت باقی ماند. (کنزالعرفان: ج 2، ص 158) شافعی هم در کتاب «الاّم» می‌گوید: «اکره فی الاذان الصلوة خیر من النوم لان ابا محذورة لم یذکره؛ یعنی برای من خوشایند نیست که در اذان بگویم: الصلوة خیر من النوم؛ زیرا ابا محذوره (یکی از راویان و محدثان)، آن را (در حدیث خود) نیاورده است.» (دلائل الصدق ‌ج 3 ، القسم الثانی، ص 97)

د) پیشنهاد برای وحدت:
علمای شیعه و سنی توافق کنند که همان اذانی را بگویند که پیامبر تعیین و واجب نموده بود. یعنی شیعیان أَشْهَدُ أَنَّ عَلِيّاً وَلِىُّ اللَّهِ را حذف کنند و اهل تسنن نیز با حذف الصلوه خیر من النوم در نوبت صبح، حَىَّ عَلى‏ خَيْرِ الْعَمَلِ را در همه اوقات بگویند.

هرچند برخی سران دولتهای اسلامی سر سپرده اند و کمک کننده به تفرقه میان مسلمین، ولی طرح این مساله از سوی جمهوری اسلامی ایران (در گام نخست در جلسات اندیشمندان مسلمان) ابتکاری عملی در راستای ایجاد وحدت تلقی خواهد شد.
البته عملی شدن این اقدام نیازمند دو چیز است:

1. تضمین رسمی دولتها و حتی انعقاد یک تفاهم نامه رسمی و شاید انتشار سندی رسمی در سطح سازمان کنفرانس اسلامی.

2. پرهیز از رسانه ای شدن قبل از نهایی شدن توافقات و البته تبلیغ مناسب در ممالک اسلامی شیعه و سنی

مالک شریعتی