هنر نیوز - تعیین عرصه و حریم ایوان کرخه تا پایان تیرماه

چرا محوطه‌های ام الدبس و الهایی در طرح آبرسانی غدیر خوزستان نادیده‌ گرفته شدند؟

تعیین عرصه و حریم ایوان کرخه تا پایان تیرماه

در حالی قرار است تعیین عرصه و حریم ایوان کرخه تا پایان تیرماه از سوی اداره میراث فرهنگی خوزستان انجام شود که به گفته برخی کارشناسان، پژوهشکده باستان‌شناسی در طرح غدیر برخی از محوطه‌های باستان و تاریخی را نادیده گرفته و با عبور لوله احتمال هر نوع آسیبی به این محوطه‌های تاریخی به وجود آمده است.

مریم اطیابی - به گزارش هنرنیوز، خرید و تملک اراضی برای اجرای طرح آبرسانی غدیر به طول ۷۰۰ کیلومتر در خوزستان از سال ۱۳۸۸ آغاز شده است. این طرح قرار است با اعتباری بالغ بر ۱۳ تریلیون ریال، آب شرب ۲۱ شهر، ۱۲۰۰ روستا و بیش از چهارمیلیون نفر را تامین کند. اما به گفته برخی از کارشناسان نزدیک به ۳۰ محوطه تاریخی در محدوده عبور طرح آب رسانی قرار دارند.

در اردیبهشت ۹۳ انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان ( تاریانا) در نامه‌ای به رییس جمهور نسبت به عبور لوله‌های آبرسانی از محدوده‌های تاریخی هشدار داده بود. در بخشی از این نامه آمده است: « در سفر سال گذشته حضرتعالي به استان كهن خوزستان مردم شريف خوزستان خبر خوش استفاده از آب شرب پاكيزه در آينده نزديك را از رياست محترم جمهوري شنيدند كه مايه مسرت و خوشحالي شد، لكن متأسفانه موضوعي كه در اين شادي مغفول ماند و كسي هم درباره آن صحبت نكرده و ظاهراً قرار است با سكوت غيرمنطقي مورد بي‌توجهي قرار گيرد عبور خط لوله انتقال آب شرب مردم خوزستان از منطقه باستاني ايوان كرخه در ۲۵ كيلومتري شمال غرب شهر شوش مي‌باشد. منطقه باستاني ايوان كرخه شامل شهر باستاني ايوان كرخه و پانزده محوطه اقماري آن يكي از مهمترين شهرهاي ايران باستان و يكي از مناطق بكر باستانشناسي كشور و جهان بوده و تاكنون حتي يك وجب مورد كاوش باستانشناسي قرار نگرفته است. عبور خط لوله انتقال آب شرب مردم شريف خوزستان درست از وسط سايت تاريخي پيش گفته موجب نابودي قسمت اعظمي از محوطه باستاني ياد شده خواهد گرديد.»

طرح آبرسانی الغدیر قرار بوده از سوسنگرد و دشت آزادگان آغاز شود و از محدوده ام الدبس و الهایی عبور کند و به شوش و ایوان کرخه برسد و پس از آن با عبور از پشت سد دز طرح آبرسانی را برای قسمت‌هایی از خوزستان انجام دهد. گفته می‌شود در سالهای گذشته مجریان این طرح و سازمان آب – نیرو خوزستان قراردادی با پژوهشکده باستان‌شناسی امضا می‌کنند. این درحالی است که پس از ماجراهای سد سیوند، پژوهشکده باستان‌شناسی طی نامه‌ایی به وزارت نیرو تنها مرجع رسمی پاسخگو به استعلام‌های این وزارتخانه را پژوهشکده باستان شناسی اعلام می‌کند. بواسطه این نامه سازمان آب و نیرو از مشاور خود شرکت مهندسی«تهران بستون» می‌خواهد تنها با پژوهشکده وارد مذاکره شود. پس از آن قراردادی بین پژوهشکده و مجریان طرح بسته می‌شود و اعتباری برای تشخیص محوطه‌های تاریخی طول مسیر به پژوهشکده تخصیص می‌یابد. کارشناسان محدوده را بررسی می‌کنند اما به گفته کارشناسان محلی گزارش ناقص باقی می‌ماند‌.

در حالی که برخی از کارشناسان میراث فرهنگی اظهار می‌کنند که استعلام ها از زمان اجرای فاز دوم طرح از طرف سازمان آب و برق صورت گرفته و از فاز اول در این خصوص غفلت شده است اما برخی از کارشناسان طرح آب رسانی غدیر معتقدند کل طرح استعلام و قرار دادی با پژوهشکده باستان‌شناسی منعقد شده است که طی آن پژوهشکده کل طرح را از سد کرخه تا سوسنگرد، آبادان ، خرمشهر و اهواز را بررسی کرده است. آنها اعلام می‌کنند مسیر بررسی نشده محدوده شوش ، کنار جاده اندیمشک از شهرک بهرام تا الهایی است که این محدوده کنار جاده بوده و پژوهشکده مطالعاتش را در این منطقه به اتمام نرسانده است.

همچنین بعدها که طرح به سد دز رفته است پژوهشکده باستان‌شناسی از سمت کرخه به سمت بالا یعنی تا سد دز را نیز مطالعه نکرده است. به گفته‌ی گروهی از کارشناسان طرح الغدیر فروردین ماه ۹۳ کارشناسان پژوهشکده در محل حاضر شدند. آنها بار دیگر اردیبهشت در منطقه حضور یافتند و کارهای میدانی را انجام دادند. این کارشناسان تأکید دارند که باقی طرح مطالعه شده و پژوهشکده گزارش آن را به صورت کتابچه تدوین کرده و مستنداتش موجود است. و از ابتدا وزارت آب- نیرو برای کل مسیر استعلام گرفته است.

به گفته‌ی این گروه علی القاعده برای طرح‌های اینچنین، نقشه ابتدایی به میراث فرهنگی و پژوهشکده باستان‌شناسی ارسال می‌شود. و پس از بررسی کل مسیر، گروه در مکان‌های فرضی که امکان تداخل با کار باستان‌شناسی ندارد، مشغول به کار می‌شود. این که پیش از اخذ مجوز یک نقشه به اداره باستان‌شناسی ارسال می‌شود، جنبه اطلاع‌رسانی دارد. اما اگر پژوهشکده اعلام کند که مسیر نامناسب است قطعاً تأسیسات جابه جا می‌شود.

آنها معتقدند از ابتدا برای کل طرح غدیر نقشه تهیه و در اختیار پژوهشکده قرار گرفت که البته این نقشه از کرخه تا پایین دست طرح ،تهیه شده بود . چون طرح بالا دست در آن زمان هنوز در مرحله مطالعات بود . پس از ارسال نقشه به پژوهشکده و پاسخگویی آنها در قسمت‌های تعیین شده کار آغاز شده است .

هم اکنون نیز در شهرک ایوان کرخه با توجه به شرایط خاص منطقه به لحاظ باستان‌شناسی دو گزینه مطرح است که در صورت تصویب هر کدام از این دو طرح و صدور مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی فعالیت در این منطقه آغاز می شود.

تا کنون ۳۵ درصد پروژه پیشرفت فیزیکی داشته است. اما اکنون مجریان طرح غدیر منتظر پاسخگویی پژوهشکده باستان‌شناسی برای ادامه کار هستند. هرچند زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که مجریان این طرح به علت گرانی دلار و هزینه‌ی بالای لوله‌گذاری طرح را متوقف کرده‌اند و در صورت توافق با یکی از شرکت‌های داخلی مبنی بر دریافت لوله‌هایی با کیفیت مطلوب ادامه کار خود را از شهریور آغاز خواهند کرد. این در حالی است که از دل همین زمزمه‌ها شنیده می‌شود که پژوهشکده باستان‌شناسی ادامه کار را منوط به دریافت ۳۰ درصد باقی مانده اعتبار کرده و به علت گرمی هوا خواستار ادامه طرح مطالعاتی‌اش در آبانماه شده است. و همین امر باعث دلنگرانی برخی کارشناسان میراث فرهنگی شده است که مبادا تأخیر پژوهشکده منجر به ادامه روند پروژه بدون طرح مطالعاتی باستان‌شناسی شود و محوطه های بیشتری در معرض خطر قرار گیرند. چرا که هنگام انجام طرح مطالعاتی قبلی با وجود آن که لوله‌ها از ام الدبس و الهایی عبور می‌کرده و با وجود چندین محوطه اشکانی در محدوده الهایی این محوطه‌ها در طرح پژوهشکده اصلاً دیده نشده است. و حال که قرار است مسیر لوله‌ها از ایوان کرخه بگذرد. باز هم مناطقی مانند صلح صالحات، صالح داوود، شهرک بهرام در نزدیکی شهر شوش با وجود دارا بودن محوطه باستانی در طرح پژوهشکده باستان‌شناسی دیده نشده اند.

از سویی به گفته‌ی برخی کارشناسان ام الدبس یک صحرای رملی است که آثار زیادی در دل آن نهفته است. در هزار سال گذشته این رمل حرکت کرده و اتفاقات زیادی در آن رخ داده است و آثار سطح الارضی خیلی کمی در آن قابل مشاهده است و در برخی جاها به مطالعات ژئوفیزیک و مطالعات علمی دیگری نیاز است. این در حالی است که اکنون از انتهای خط یعنی خرمشهر، آبادان، شادگان و قسمتی از اهواز آبرسانی آغاز شده است. و چگونگی عبور لوله از ام ‌الدبس و شادگان با وجود محوطه‌های احتمالی پارینه سنگی، مشخص نیست.

از سویی عاطفه رشنویی - معاون حفظ و احیای میراث فرهنگی خوزستان- ضمن اعلام بی‌خبری استان از اتفاقات پژوهشکده باستان‌شناسی، پاسخ به هر پرسشی را به پژوهشکده ارجاع می‌دهد و تنها در مورد ایوان کرخه می‌گوید: ۲۸ خرداد ماه جلسه‌ای با شرکت آب و نیرو با حضور همه کارشناسان برگزار شد و ما توافق کردیم که تعیین حریم ایوان کرخه و محوطه‌های اقماری آن را پیش از پایان تیرماه به اتمام برسانیم و ‌یک مختصات به مجریان طرح غدیر ارائه دهیم که منطقه ممنوعه مشخص شود تا به هیچ عنوان در عرصه و حریم به آثار لطمه وارد نشود. در این جلسه ما تأکید کردیم که مجریان این طرح با هر روشی که می‌خواهند لوله‌گذاری کنند اما از آنجا که اثر تاریخی غیر قابل بازگشت و کالایی فرهنگی است و نمی‌توان برخورد اقتصادی با آن داشت، باید بپذیرند که پس از تعیین عرصه و حریم کرخه از مسیر ممنوعه میراث فرهنگی لوله‌ای عبور نخواهد کرد.»

ایوان کرخه آثار شهری از دوره ساسانیان که در زمان شاپور دوم ساخته شده در ۲۰ کیلومتری شمال‌غربی ویرانه‌های شوش و ۲۰ کیلومتری جنوب غربی دزفول، کامل‌ترین و بزرگ‌ترین شهر مدفون شده ساسانی است که در نتیجه تعرض‌های مختلف خرابه‌هایی از آن باقی مانده است.

رشنویی اعلام می‌کند:تا پیش از پایان تیرماه تکلیف عرصه و حریم ایوان کرخه مشخص می‌شودو گزارش آن به آب- نیرو ارسال خواهد شد.

حال این پرسش مطرح است که هنگام عبور خط از ام‌الدبس آیا ناظر مقیم حضور داشته است؟ اگر در طول اجرای طرح عمرانی بیل مکانیکی به اثر تاریخی برخورد می‌کرد چه کسی پاسخگو بود؟ آیا مطالعات خاصی در ام‌الدبس که بنا بر اسناد تاریخی زمانی شهر بزرگ در آنجا حیات داشته، انجام شده است؟ چگونه عبور خط در این منطقه مشخص شده است؟ چرا درباره محدوده الهایی که بین شوش و دشت آزادگان واقع شده و چندین محوطه اشکانی دارد. هیچ گزارشی ارائه نشده است ؟ و چرا شهرک «بهرام»، شهرکی جدید نزدیک شوش نادیده گرفته شده است ؟ و چرا پژوهشکده باستان‌شناسی فقط خط اصلی مسیر لوله را بررسی کرده است و خطهای انشعابی را ندید گرفته است؟ این در حالی است که هم اکنون خط لوله از شهرهای خرمشهر، آبادان، شادگان و اهواز عبور کرده و مشخص نیست در شاخه‌های فرعی این مناطق که مورد بررسی پژوهشکده قرار نگرفته چه اتفاقاتی رخ داده است.