نقد كتاب «نغمه آزادي»
تهران‌بند:«نغمه‌هاي آزادي» از اديب‌الملك فراهاني تا دهخدا را در بر مي‌گيرد
26 خرداد 1389 ساعت 14:59
يك منتقد گفت: مطالب بيان شده در كتاب همانند حلقه‌هايي متصل هستند و شاعران در كتاب «نغمه‌هاي آزادي» بدون انقطاع از اديب‌الملك فراهاني تا دهخدا همه بيان مي‌شوند.
به گزارش هنر نيوز به نقل از فارس، نشست نقد و بررسي كتاب «نغمه آزادي» نوشته ميثم موحدفر با حضور نويسنده اثر و منتقدان احمد ابوحمزه و علي تهران بند در سراي اهل قلم برگزار شد.
علي تهران‌بند، تاريخ پژوه درباره كتاب «نغمه آزادي» افزود: انصافا نويسنده زحمت و تلاش فراواني در باب كتاب متحمل شده و بايد قدر آن را دانست، چرا كه پس از گذشت يكصدسال از مشروطه موحدفر به عنوان يك ايراني كه در پي فرهنگ آزادي و اصالت ايراني است در پي آن بوده است.
اين تاريخ‌پژوه تصريح كرد: اگر بخواهيم به زمينه‌ها و چالش‌هاي مشروطه بازگرديم بايد به مسايلي كه در شعر مشروطه وجود داشت اشاره كرد.
تهران‌بند گفت: از قرن چهارم هجري تا پايان قرن 13 جامعه ما مبتني بر ايلي عشيره‌اي بود، يعني در حلقه‌هاي قدرت يك رئيس ايل قرار مي‌گرفت و ساير طوايف را به دور خود جمع مي‌كرد و قدرت سياسي را به دست مي‌گرفت و پيامد اين جريان زمين‌داراني بودند كه بر اساس نوع موقعيت اجتماعي اقتصادي به اين حلقه مي‌پيوستند و در نهايت كلانتر يا دبير و جامعه ديوان سالار پديد آمد.
وي با اشاره به دبيران تاكيد كرد: كلانتر و يا ديوان سالاران به عنوان تحميل كننده و تجزيه‌كننده حاكميت و ارتباط آن با مردم عمل مي‌كردند. اين تفكر ايلي و عشيره‌اي از دوره غزنويان ديده مي‌شود.
وي تصريح كرد: بعد از يك دوره از سامانيان به بعد اين موضوع رخت مي‌كند و يك حاكميت ايلي بر جامعه ايران حاكم مي‌شود.
وي افزود: در دوره سلجوقيان شخصيت‌هايي مثل خواجه نظام الملك وجود دارند و با توجه به مطالعاتي كه نسبت به منابع و متون كهن ايران داشت به يك جايگاهي رسيد و براي اولين بار در جامعه ايران تفكر ايران شهري را احيا مي‌كند و "سياستنامه " معروف خود را تدوين مي‌كند. تهران بند اظهار داشت: اما بايد دانست هدف از تهيه كتاب "سياستنامه " چه بود؟ هدف از اين اثر آن بود كه شخصيتي كه تفكر ايلي، عشيره‌اي دارد با تفكر ايراني و آنچه بايد در جامعه ايران حاكم و احيا شود پيوند بخورد و براي اينكه همانند "كندري " بر تيغ سپرده نشود نهايتا حاكميت و پادشاهي را موهبتي از جانب خدا مي‌داند.
به گفته وي، نهايتا در دوره مشروطه مي‌بنيم اين نوع حاكميتي كه موهبتي از سوي خدا به پادشاه است و «عزيز‌الله» خطاب مي شد به جايي مي‌رسد كه تحت عنوان حاكميت از سمت مردم به پادشاه تنفيذ مي‌شود و مشروطه مي‌آيد.
وي با اشاره به زمينه‌هاي مشروطه تاكيد كرد: بسياري از مورخين و پژوهشگران معتقدند اواخر دوره صفويه موجبات و زمينه مشروطه ايجاد شد.
تهران بند گفت: در دوره صفويه به دليل قدرت برتر در سطح آسيا از سياست‌هاي استعماري غرب كه تازه رشد كرده بود در امان بوديم.
اين تاريخ پژوه بيان كرد: نبايد از سلاطين دوره قاجار توقعي داشته باشيم، چرا كه ما نمي‌توانستيم در مقابل توپ و سپاه و سوار نظام و توپخانه ايستادگي كنيم، بنابراين طي دو جنگ دوره اول و دوره دوم عهد فتحعلي شاه شكست خورديم.
وي اظهار داشت: تفكر مبني بر نوسازي است، اما زمان عباس ميرزا در صدد جبران عقب‌ماندگي بر مي‌ايد و سعي مي‌كند با اعزام محصلان به اروپا اين عقب‌افتادگي را جبران و ايرانيان را با تفكر غرب اشنا كند. عباس ميرزا مكتبي ايجاد مي‌كند كه در كشور آن را با نام "مكتب تبريز " مي‌شناسيم و شخصيت‌هايي همانند قائم مقام فراهاني (ميرزاي بزرگ) يكي از عوامل تاسيس چنين مكتبي در تبريز هستند.
به گفته تهران‌بند، از مكتب تبريز شخصيت‌هايي چون اميركبير وارد جامعه ايران مي‌شوند و اين افراد از لايه‌هاي پائين جامعه هستند و سعي دارند جامعه عقب‌مانده را پويا كنند. در اين مسير اثار انتقادي هم نوشته مي‌شود.
وي ادامه داد: ناصرالدين شاه در زمان قدرت سعي تغيير در كشور دارد و پس از آنكه از سفر دوم باز مي‌گردد، دستور مي‌دهد در جاي جاي كشور صندوق ارايه انتقادات و پيشنهادات تعبيه شود.
اين تاريخ‌پژوه اضافه كرد: گروه‌ها و طيف‌هاي مختلف نقش عمده‌اي در پيروزي مشروطه داشتند، از طيف روحاني گرفته تا سيدجمال الدين اسد‌آبادي و در تحولات مشروطه هم مي‌توان به نام‌هايي چون آيت‌الله نائيني، بهبهاني و شيخ فضل الله نوري اشاره كرد، در اين ميان سخن‌وراني چون واعظ اصفهاني نيز موثر بودند.
وي ابراز داشت: اما گروه‌هاي مختلف در صدد ايجاد فضاي باز يا فضاي آزادي هستند تا خود را از چنگال استبداد نجات دهند. اولين حركت‌ها در قالب آثار انتقادي ديده مي‌شود، يعني اثر جيمز موري با عنوان حاجي باباي اصفهاني يا زين العابدين مراغه‌اي اولين آثاري است كه وارد جامعه ايران مي‌شود.
وي ادامه داد: روزنامه‌ها و مطبوعات همانند: "اختر " و "حبل المتين "، "عرو‌ةالوثقي " حركت‌هاي مثبتي صورت مي‌دادند، اما در اين ميان باز يك سري از گروه‌ها و نويسندگان همانند: ميرزا آقاخان كرماني يا ميرزاده عشقي هر كدام رسالت خود را به نوعي بر حسب توانايي نشان دادند.
وي اضافه كرد: كتاب «نغمه آزادي» بسيار زيبا و خوب طراحي شده، مخصوصا خط زيباي به كار گرفته شده در كتاب در نوع خود بي نظير است.
اين تاريخ پژوه گفت: در ابتداي كتاب از سرود «مرغ سحر» ملك الشعراي بهار استفاده شده است. كتاب از ناصرالدين شاه آغاز شده و در آن گاه شماري تاريخ مطرح مي‌شود تا خواننده زمينه‌هاي مشروطه را به دست آورد كه اين موضوع از مزيت‌هاي كتاب محسوب مي‌شود.
تهران بند اظهار داشت: دو گروه شاعر ديده مي‌شوند، گروهي از شاعران كار خود را از زمان استبداد ناصرالدين شاه آغاز مي‌كنند، همانند: ميراز آقاخان كرماني، در دوره ناصرالدين شاه شخصيتي چون كرماني قلم به دست گرفته و انتقاد مستقيم نسبت به شخص پادشاه ارايه مي‌كند، اما بخش ديگري از شاعران قلم خود را در اختيار تحولات مشروطه قرار دادند و همسو با مشروطه پيش رفتند (همانند دهخدا، نسيم شمال، ميرزاده عشقي) كه به نوعي وارد اين حيطه شده و آن آزادي مدنظر را براي جامعه ايران بازگو كردند.
وي گفت: اين شعرا محيط خارج از ايران را تجربه كرده بودند، ميرزاده عشقي در انجمن اديبان استانبول حضور داشت، همه اين مسايل دست به دست هم داد تا شاعري چون ميرزاده عشقي با تمام وجود آزادي را درك كند.
اين منتقد ادامه داد: شخصيت‌هايي همانند ميرزاده عشقي تحولات مشروطه را پشت سر مي‌گذارند اين امر و با روي كار آمدن رضا‌شاه مصادف مي‌شوند كه دوره پهلوي اول را تجربه مي‌كنند. ميرزاده عشقي در اين راه جان خود را از دست مي‌دهد، چرا كه انتقادي نسبت به جمهوري خواهي ارايه مي‌كند.
وي گفت: بايد در اين ميان از فرخي يزدي ياد كرد، چرا كه مبارزات خويش را از دوره مشروطه آغاز مي‌كند، با استبداد صغير رو در رو است و در نهايت غالب اشعار خود را به سمت پهلوي اول پيش مي‌برد. پهلوي اول خود مدعي نوگرايي است و مدعي است كه در پي ازادي هستيم و حتي درخواست مي‌كند شخصيت‌هايي مثل فرخي به ايران باز گردند و با دسيسه پيش رو يزدي را محاكمه و به زندان مي‌اندازند و فرخي در زندان جان مي‌سپارد.
تهران‌بند تصريح كرد: شعرايي كه از آنها نام برده شد در واقع به دو بخش تقسيم مي‌شوند، بخش اول شعرايي كه پيش از مشروطه آغاز به كار مي‌كنند و در اوج مشروطه جان خود را از دست مي‌دهند. براي برخي از شعرا فلسفه آزادي به حدي جا افتاده است كه با استبداد به مقابل مي‌پردازند.انتخاب و گزينش اشعا در نوع خود جالب توجه است؛ چرا كه آنچه در قالب «نغمه آزادي» مي‌توان به آن اشاره كرد اينكه اشعار گزينشي است و حتي شعرايي كه گم‌نام هستند به آنها اشاره شده و سعي شده به اشعار تفكر و انديشه آنها اشاره شود.
وي افزود: اوج اعتلاي كتاب آن است كه حلقه‌هاي زنجير در كتاب بدون انقطاع پيش مي‌رود، چرا كه از اديب‌الملك فراهاني تا دهخدا همه در قالب «نغمه آزادي» به يكديگر متصل شدند كه از نقاط قوت كتاب محسوب مي‌شود.
وي با اشاره به نقطه ضعف اثر گفت: در مقدمه ضعف ديده مي‌شود چرا كه در دوره ناصري معاهده پاريس، گلدستون را داريم كه بخش‌هايي از كشورمان جدا مي‌شود و در دستان روسيه و انگلستان باقي مي‌ماند.
کد خبر: 11518
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcfctdy.w6dyyagiiw.html