هنر نیوز - اسطوره‌سازی به‌جای الگوسازی مهم ترین ضعف اشعار دینی است

اسطوره‌سازی به‌جای الگوسازی مهم ترین ضعف اشعار دینی است

رضا اسماعیلی در گفتگو با خبرنگار ادبی هنرنیوز گفت: هنرمندان و شاعران که باید برای اسوه‌سازی، روی وجوه اشتراک دست بگذارند و آن‌ها را تحلیل کنند، روی افتراق‌های موجود دست گذاشته‌اند و به اسطوره‌سازی می‌پردازند. انسان معاصر نیاز به الگویی دارد که آن را در زندگی به کار ببندد، در حالی که هنرمندان به جای آن که در کنار عصمت، کرامات و ... سیره ائمه (ع) را بررسی کنند، تنها به همین جنبه‌های فرازمینی می‌پردازند
رضا اسماعیلی یکی از شاعرانی است که در حوزه سرایش اشعار دینی، فعالیت مستمری دارد با وی در زمینه بررسی اشعار دینی و آسیب هایی که متوجه این گونه شعری است گفتگویی داشتیم که در ادامه می خوانید. وی در مقدمه صحبت های خود می گوید:
اشعار دینی معمولا با دو رویکرد سروده می شوند؛ پرداخت مستقیم به مضامین دینی که با به کار بردن کلمات دینی و ترکیبات دینی خلق می شوند و رویکرد دوم پرداخت نامحسوس. شاعران بزرگ پارسی‌زبان چون بیدل دهلوی، مولانا، حافظ، سعدی و ... معمولا مفاهیم دینی را در اشعار خود به‌شکل غیرمستقیم و نامحسوس آورده‌اند چراکه این‌گونه شعر تاثیرگذاری بیشتری خواهد داشت و لذت بیشتری نیز به مخاطب می‌دهد. البته اشعاری که مفاهیم دینی را به شکل مستقیم بیان کرده‌اند نیز در جای خود کاربرد دارند اما گاهی پیش می‌آید که دچار شعار‌زدگی شوند. در هر حال ما در موارد بسیاری به سوگ سروده‌ها، مدح و منقبت و ... نیاز داریم. مردم ترجیح می‌دهند شعری را زمزمه کنند که سهل و آسان باشد.

هنرنیوز: یک شعر دینی چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
اگر بخواهیم یک شعر دینی را تعریف کنیم باید ویژگی های خاصی را بر شمریم؛ یک شعر خوب باید تخیلی فرهیخته و متکی بر معرفت دینی داشته، ما را به خودشناسی دعوت کند و عناصری چون سوگ، عرفان، حماسه و ... را در خود داشته باشد. به ابعاد زیبایی شناسی مصائب اهل بیت (ع) توجه کند، تنها سوگ و حماسه نباشد. تبیین وقایع و معارف دینی با زبان هنر انجام شود، جدای مدح و منقبت به حقایق دینی هم توجه و از سوی دیگر عناصری چون عاطفه، زبان و ... باید همخوانی داشته باشد. شعر باید در حافظه جمعی ماندگار باشد. اگر یک شعر دینی با تصویر سازی همراه باشد اما نتواند به حافظه جمعی راه یابد نفعی نخواهد داشت. یک شعر دینی زمانی به هدف خود می رسد که بتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند. شعر با وجود تخیل بالا، اگر دایره تاثیرگذاری محدودی داشته باشد، ضعف بزرگی برای شعردینی خواهد بود. با این حال، شاعران بزرگی چون حافظ، مولانا و ...شیوه ای را انتخاب کردند که شعر با مخاطب عام و خاص ارتباط داشته باشد. یعنی سهل و ممتنع. شعر دینی باید به گونه ای باشد که عوام به نسبت درک خود، آن را بفهمند و از سویی خواص نیز از جذابیت های کلامی آن بهره ببرند.

هنرنیوز: برای ترجمه اشعار به تنهایی مشکل وجود دارد، این مشکل در حوزه ترجمعه اشعار دینی به چه صورت است؟
به اعتقاد من شعر فارسی به ویژه در قالب‌های کلاسیک ترجمه‌پذیر نیست. قالب کلاسیک در صورت ترجمه، اصالت خود را از دست می‌دهد و لذتی را که باید خواننده از آن ببرد، از بین می‌رود. اما با این حال، اشعار نیمایی به دلیل نزدیکی‌شان به نثر، قابلیت ترجمه دارند و شاید چندان خللی به متن شان وارد نشود. حال جدای این قالب‌ها، یک سری تعابیر و استعارات مذهبی نیز وجود دارد که ترجمه به بیگانه را مشکل می‌کند. از سوی دیگر مطمئنا شرایطی چون اهلیت مترجم و اشراف شان به زبان مادری و از سوی دیگر زبان مقصد، مهم و قابل توجه است. مترجم باید برای بیان وقایعی چون عاشورا، کربلا، واژه های شایسته بیابد.

هنرنیوز: چه آسیب های متوجه اشعار دینی است؟
اسطوره‌سازی در اشعار دینی یکی از آسیب‌هاست. در واقع هنرمندان و شاعران که باید برای اسوه‌سازی، روی وجوه اشتراک دست بگذارند و آن‌ها را تحلیل کنند، روی افتراق‌های موجود دست گذاشته‌اند و به اسطوره‌سازی می‌پردازند. انسان معاصر نیاز به الگویی دارد که آن را در زندگی به کار ببندد، در حالی که هنرمندان به جای آن که در کنار عصمت، کرامات و ... سیره ائمه (ع) را بررسی کنند، تنها به همین جنبه‌های فرازمینی می‌پردازند و آن‌ها را از ساحت زندگی دنیوی، خارج می کنند. آسیب دیگر که متوجه اشعار دینی است، پرداخت بیش از حد، به مرثیه، سوگ و غفلت از حماسه و پیام است. اگر بخواهیم از بزرگان دینی الگو بگیریم و زندگی شان را مبنای حرکت خود قرار دهیم، باید حقایق زندگی شان را احصاء و برای جامعه مطرح کنیم با رهنمود از آن، زندگی خود را جهت دهند. اما زمانی که روی بعد مرثیه تاکید می‌شود، حرکت زایی مورد غفلت قرار می گیرد. مظلوم پرستی؛ برخی از شاعران به دلیل ارادت زیاد به اهل بیت (ع) به این وادی کشیده می شوند که بزرگان دین را طوری روایت کنند تا منجر به شرک شود. مظلوم پرستی یکی از آسیب های اساسی اشعار دینی است. غفلت از معرفت ائمه (ع) نیز یکی از همین آسیب هاست. معمولا همه در منزل محبت متوقف می شوند و به آموزه ها توجهی ندارند. به بهانه ذکر مصیبت، از دایره اهداف دینی خارج می شوند، گاهی ترحم می‌کنند، سعی می‌کنند روی نقاطی دست بگذارند که خانواده ایشان مورد شکنجه قرار گرفتند و ... و در نهایت اساعه ادب به ساخت مقدس‌شان. شعار زدگی و افتادن در مسیری که شعر در لایه های سطحی سیر می کند و از تاثیر گذاری بی بهره می‌شود. کلی گویی و بیان انتزاعی و هم چنین عدم توجه به قالب‌های نیمایی از دیگر آسیب‌های اشعار دینی است. برخی از شاعران فکر می‌کنند باید سیمای ائمه را در قالب کلاسیک بیان کرد در حالی که شاعرانی چون سید حسن حسینی در مجموعه «گنجشگ و جبرئیل» و علی موسوی گرمارودی در «خط خون» این تابو را شکستند.

هنرنیوز: پیوند میان شعر انقلاب اسلامی و شعر عاشورایی چگونه پیوندی است؟
شاعران انقلاب اسلامی که تربیت یافته مکتب اسلام و قرآن و فرزندان امام (ره) بودند با الهام‌گیری از رهبری نهضت و با استناد به آموزه‌های قرآنی و وحیانی در حوزه ادبیات فعالیت کردند. شخصیت‌های نهضت کربلا چون ابا عبدالله الحسین (ع)، حضرت ابوالفضل (ع)، حضرت زینب (س) و 72 شهید قیام حسینی، الگو و اسوه‌ای برای شاعران انقلاب اسلامی بودند که کرامت‌ها و فضائل اخلاقی آن‌ها را وصف کردند و حنجره و شعر خود را وقف توصیف این قیام ساختند. پیوند میان شعر انقلاب اسلامی و شعر عاشورایی خود به خود پس از انقلاب به وجود آمد؛ چراکه با مشاهده اشعار شاعران انقلاب، اشاره به قیام کربلا و واقعه عاشورا به‌صورت مستقیم یا غیر مستقیم دیده می‌شود.