به گزارش هنرنیوز،در تاریخ سوم آذر امسال، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی اقدام به چاپ کتابی تحت عنوان «مجموعه مقالات باستان شناسی و تاریخ شهر همدان» به مناسبت یکصدمین سالگرد کاوش در همدان به کوشش علی هژبری کارشناس میراث فرهنگی و دانش آموخته باستان شناسی نموده است.

در کتاب «مجموعه مقالات باستان شناسی و تاریخ شهر همدان» مقالات مطرح شده به موضوعاتی چون باستان شناسی همدان / پرویزاذکایی، گاه نگاری دشت همدان ( پسکرانه‌های شمالی الوند) از هزاره پنجم تا دوران میانی هزاره سوم پیش از میاد / بهزاد بلمکی، معرفی تپه مریانج :IIزیستگاهی از دوره مس سنگی تا مفرغ، مطالعه توالی فرهنگی بر پایه سفالینه های سطحی و مکشوف از گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم اثر: ذبیح الله بختیاری و دیگران اشاره کرده است.

همچنین در بخش دیگری از «مجموعه مقالات باستان شناسی و تاریخ شهر همدان» به معرفی اشیاء مفرغی پیش از اسلام موزه هگمتانه / یعقوب محمدی فر و دیگران، موش تپه، بنایی نویافته از دوره آهن/ عباس مترجم و دیگران، مطالعه در خصوص تاریخچه، جایابی و ساختار هگمتانه مادی / کاظم ملازاده و دیگران، راهشاهی، همدان محور مرکزی ارتباطات امپراتوری هخامنشی / علی خاکسار و دیگران و شناسایی منابع سنگ مورد استفاده در ساخت پایه ستون‌های هخامنشی محوطه هگمتانه به روش: پراش پرتو ایکس (XRD) و سنگ نگاری ((Petrography/مسعود رشیدی نژاد و دیگران و آثار به دست آمده از شهر باستانی هگمتانه، با تاکید بر یازده فصل کاوش و مطالعات باستان شناختی به سرپرستی محمد رحیم صراف /خلیل الله بیک محمدی پرداخته شده است.

در صفحه‌ی ۱۳۹ این کتاب مقاله‌ای از نگارنده با عنوان بررسی ماهیت اکباتان؛ شهر یا دژ / علی هژبری وجود دارد. همچنین در ادامه می‌توان مقالات دیگر از جمله دستاوردهای نتایج فصل شانزدهم کاوش در تپه هگمتانه / یعقوب محمدی فر و دیگران،معرفی و طبقه‌بندی سفالهای اشکانی به دست آمده از کاو‌شهای دورِ دوم تپه هگمتانه ( ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵) / مسعود آذرنوش و دیگران،تدفین‌های دوره اشکانی شهر همدان / علیرضا دایلر و دیگران،سال یابی آجرها و سفال‌های به دست آمده از کاوش‌های تپه هگمتانه / فرانک بحرالعلومی و دیگران، معرفی درهم‌های اشکانی گنجینه همدان / مصطفی رشیدی ارزنده و دیگران، گونه‌شناسی سفال‌های دوره ساسانی مکشوف از تپه هگمتانه / رویا تاج بخش و دیگران را نیز در این کتاب دنبال کرد.
 
در صفحات 237 تا 323 این کتاب نیز می‌توان از مقالاتی با موضوعاتی چون تپه هگمتانه با یک قرن سابقه کاوش: محوطه ای تاریخی- پژوهشی یا مجموعه ای توریستی / بابک مغازه‌ای،نقش، جایگاه و کارکرد آرامگاه ها در بافت کهن شهر همدان / محمدابراهیم زارعی،بازشناسی ویژگی‌های مزارشناختی و معماری امام زاده محسن (ع)همدان / رضا نظری ارشد،امام زاده یحییِ شهر همدان / علی خاکسار و دیگران،بررسی پُل تاریخی آبشینه / آتوسا مومنی و دیگران، پژوهشی در حمام های شهر همدان / محسن جانجان و دیگران ، تجزیه و تحلیل دو گونه متفاوت معماری سنتی شهر همدان بر اساس شواهد موجود در اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی: خانه صمدی و باغ عمارت نظری / اسماعیل رحمانی بهره برد. 

علی هژبری در مقدمه این کتاب آورده است: «دشت همدان از دوره مس سنگی منابع زیست محیطی کافی برای استقرار گرو‌ه‌های انسانی را فراهم آورده است ولی نام همدان بیشتر با نام تاریخی هگمتان/ اکباتان گره خورده است. منابع معتبری که در مورد همدان،
هگمتانه یا اکباتان نگاشته شده را می‌توان در دو بخش مجزا از هم مورد بررسی قرار داد:
۱) منابع تاریخی شامل منابع کلاسیک:
الف) گل نبشته‌ها و سنگ نبشته‌های بین النهرینی و نیز ب ) منابع یونانی و رومی. ج) منابع مورخین اسامی و سیاحان و سفرنامه‌نویسان.
۲) آراء و نظرات محققین و باستان شناسان:

داستان باستان شناسی همدان با ورود اروپاییان و شروع به کار فرانسویان در اقصی نقاط ایران گره خورده است. ژاک دمورگان در سال ۱۸۹۶ میادی به بررسی ۲۴ روزه‌ای در همدان پرداخت. این بررسی در نهایت منجر به کاوش شارل فوسه در تپه موسوم به قلعه شاه داراب و سر قلعه شد. وی از ۱۶ آوریل تا ۱۳ اکتبر ۱۹۱۳ میلادی مصادف با اوایل جمادی الاول تا ۱۰ ذی القعده ۱۳۳۱ هجری قمری برابر با ۱۲۹۲ هجری شمسی به مدت ۶ ماه، با همکاری ویرولو و با هزینه موزه لوور و با نظارت اسماعیل خان، کارشناس ایرانی عتیقات، در دو نقطه از آن تپه که گمان می‌رفت هگمتانه باستانی باشد، به خاک برداری پرداخت. امروزه آن دو محل، موسوم به چالش‌تر خواب و گودال فرانسویها در نزدیکی موزه هگمتانه مشخص است. با آغاز جنگ جهانی اول، خوشبختانه ادامه کاوشها برای هیأت فرانسوی مقدور نشد. در مورخه ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ شمسی، تپه هگمتانه به شماره ۲۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. اریک اشمیت در سال ۱۳۱۴، عکس‌هایی هوایی از فراز همدان گرفت که نشان دهنده بافت فشرده معماری بر روی تپه موسوم به هگمتانه است.

پس از آن تا سال ۱۳۴۸ که مرکز باستان شناسی ایران به منظور ساماندهی این تپه، مرحوم مهندس محمد مهریار را به هگمتانه گسیل داشت. دانشمندان، مورخین و باستان شناسانی که به دوره ماد می‌پرداختند، همیشه از این تپه به عنوان پایتخت مادها نام برده‌اند. مرحوم مهریار با خرید منازل و واحدهای ساختمانی روی تپه، تا سال ۱۳۵۵ مبادرت به تخریب آنها نمود و ۲۵ هکتار از اراضی سطح تپه را از بافت محلات و ساختمان‌ها آزاد کرده و زمینه‌ای را فراهم ساخت که چندین سال پس از آن، اولین دور کاو‌شهای باستان شناسی ایرانی در این تپه به سرپرستی محمدرحیم صراف صورت پذیرد.

صراف از شهریور ۱۳۶۲تا شهریور ۱۳۷۹توانست یازده فصل کاوش باستان شناسی و یک فصل گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه هگمتانه را به انجام رساند و «از ابتدای شروع کاوش تاکنون در طی ۱۱ فصل، فضایی بالغ بر۱۵۰۰ متر مربع از محوطه باستانی هگمتانه کاوش باستان شناسی گردیده است.» حاصل این کاوشها، کشف واحدهای معماری خشتی بزرگی بود که به نظر بقایای یک شهر تاریخی است.

کریستف بنش، از مرکز تحقیقات علمی فرانسه باستان شناسی (CNRS)، به پیشنهاد مسعود آذرنوش( ریاست وقت پژوهشکده باستان‌شناسی) از ۲۸ آذر تا ۲ دی ماه ۱۳۸۰، تحقیقات ژئوفیزیک تپه هگمتانه را به انجام رساند. ایشان در گزارش خود ذکر کرده‌اند:« به رغم پیچیدگی علمی- فرهنگی محوطه تپه هگمتانه، امکان اخذ نتایج مثبت از بررسی ژئوفیزیک وجود دارد».
(نامه‌ی مورخ ۲۸/۱۲/۱۳۸۰ به شماره ی ۸۵۸۹/ ۲/۱۱ از مسعود آذرنوش ریاست وقت پژوهشکده ی باستان شناسی به حبیب الله رشیدبیگی، مدیر وقت پایگاه هگمتانه.)

دور دوم کاوش های باستان شناسی، به سرپرستی مسعود آذرنوش، با هدف «رفع ابهام در گا‌هنگاری تپه هگمتانه» طی سال‌های ۱۳۸۳تا ۱۳۸۵ و با ایجاد چند کارگاه لایه شناختی به سرانجام رسید. ایشان در سال ۱۳۸۵ به منظور پیشنهاد محل احداث موزه‌ی همدان در بخش شمالی تپه، گمانه زنی به منظور تعیین حریم تپه را نیز سرپرستی نمود.

آذرنوش پس از انجام لایه نگاری، در سال ۱۳۸۷ به منظور مشخص کردن بافت تاریخی شهر خشتی مکشوف، کاوش‌هایش را ادامه داد و در حین انجام ماموریت دار فانی را وداع گفت.

شانزدهمین فصل کاوش‌های باستان شناسی تپه هگمتانه توسط یعقوب محمدی فر، استاد دانشگاه بوعلی سینای همدان، انجام شد. پس از آن، نگارنده در تابستان ۱۳۸۹، به منظور بازنگری عرصه و پیشنهاد حرایم تپه هگمتانه،به این محل راهی شد و در نهایت محمدرحیم رنجبران، رئیس وقت پایگاه هگمتانه، در سال های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ دو فصل در این تپه تاریخی به کاوش پرداخت. به علت اهمیت این تپه باستانی، محوطه‌ی مذکور از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۸ در زمر‌ه‌ی پروژ‌ه‌های بزرگ سازمان میراث فرهنگی کشور محسوب مي‌شد و امروزه این پروژه به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان واگذار شده است.

تاریخ گذاری‌های نسبی اخیر از کاوش های باستان‌شناسی نشان می‌دهند که دوره بناهای خشتی مکشوف در همدان پیشتر از دوره اشکانی نیست؛ چیزی که تاری خگذاری مطلق نیز به اثبات رساند. از شواهد دیگری می توان به گورستان های متعددی اشاره نمود که در نقاط مختلف همدان در سال های اخیر ب هدست آمده اند. این گورستان ها متعلق به دوره اشکانی هستند. »

هژبری همچنین تاکید نموده است از آنجا که در یکصدمین سالگرد کاوش های باستان شناسی در شهر همدان هستیم، ترغیب شده تا با جمع آوری مقالاتی در باب تاریخ و باستانشناسی شهر همدان از نویسندگانی که به خصوص در سالهای پس از انقلاب در این شهر کار کرده‌اند، اطلاعات تازه‌تری در مورد آثار تاریخی همدان ارایه دهد.

این کارشناس میراث فرهنگی و دانش آموخته باستان شناسی در پایان این اثر را به: مرحوم محمد مهریار، برای مأموریت بزرگی که در خریداری و تخریب بناهای معاصر بر روی تپه شهر همدان انجام داده، محمدرحیم صراف، برای مشخص نمودن پلان شهر باستانی در روزگار سخت جنگ ایران و عراق، مرحوم مسعود آذرنوش، برای تاریخ‌گذاری شهر مکشوف در همدان، و پرویز اذکایی، برای تمام سعیش در زنده نگه داشتن مباحث تاریخی مرتبط با همدان در مجامع علمی تقدیم کرده است.

وی همچنین از جلیل گلشن، رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری؛ سیامک سرلک، رئیس پژوهشکده باستان شناسی؛ مهرداد ملکزاده، عباس مقدم ، کورش روستایی و خلیل الله بیک محمدی کارشناسی ارشد باستان شناسی، ابوطالب بیگ محمدی دانشجوی دکتری زبان انگلیسی دانشگاه تهران، علیرضا ناصری مسئول انتشارات پژوهشگاه و محمود سلیمی کارشناس پژوهشگاه که یاریگر وی در انتشار این کتاب بوده‌اند، قدردانی کرده است.

هنر نیوز