به گزارش هنرنیوز؛ پس از دوره مشروطه در ایران، شکل و نحوه انتشار کتاب به فراخور این نهضت و نیز ورود مکانیزم اصولی چاپ به داخل کشور، شکلی نو و متفاوت پیدا کرد. سبک و سیاق کهن نگارش کتاب از بین رفت و کتابهای خطی جای خود را به کتابهایی دادند که با دستگاه های ابتدایی چاپ، منتشر می شد.

این رویه با فراز و فرودها و تحولات جزیی در دوره پهلوی نیز ادامه یافت. چاپخانه های بسیاری در ایران به کار انتشار مشغول شدند و در این دوره کتابهایی با شمارگان بیشتر در تهران منتشر و در شهرستانها توزیع می شد که البته برخی شهرهای بزرگ نیز از این مکانیزم برخوردار بودند.

تا دو دهه پیش، سیستم انتشار کتاب به همان شکل و سبک و سیاق سابق بود و اغلب ناشران در چرخه نشر، به صورت موروثی چاپخانه یا دفتر نشر داشتند و کتابها با جلدها و حروفچینی بسیار ساده منتشر می شد.

در دهه هفتاد، با توجه به تغییرات عمده ای که در بخش های مختلف فرهنگی کشور ایجاد شد، فضا برای تغییرات حرفه ای تری در طراحی و مدل چاپ کتاب فراهم گشت که از یک رویکرد جدید حکایت داشت. این رویکرد، به کتاب به شکل سنتی نگاه نمی کرد بلکه برای آن هویتی مستقل قائل بود که در عین حال آن را زیرمجموعه یک حرکت فکری می دانست. این نگاه، توانست چپ گرایی و نیز تفکر انتلکتوئلیسم را به صورتی غیر محسوس در نحوه انتشار کتابها پدید بیاورد.

همه کتابهایی که تا پیش از این از چاپخانه ها با طراحی ابتدایی بیرون می آمدند حالا استایل تازه ای پیدا کرده بودند؛ شناسنامه و صفحات کتاب شکلی نو و گیرا پیدا کرده بود، بر خلاف کتابهای قدیمی برای طرح روی جلد، طراحی ویژه در نظر گرفته می شد و طرح های انتزاعی رفته رفته بیشتر خود را نشان می داد.

در دهه هشتاد، تغییرات عمده استایل کتاب فارغ از طراحی ظاهری آن، به موارد دیگری از جمله محتوا و بیان وارد شد و مدرنیسم را از رهگذر شکلی نو که بیش از هرچیز مطلوب یک نظام روشنفکری بود به عرصه نشر داخل کرد. اگرچه به طور کل، سیستم نشر به حرکتی نو و پویا برای بهزیستن و جذب مخاطب نیاز داشت و جهان مدرن این رویه را تسهیل می کرد اما اساسا از آنجا که در ایران سیستم روشنفکری بیش از هرچیز ظاهرگراست، برخی از ناشرانی که مدعی این شبکه بودند به طراحی های عمده در این جریان پرداختند.

در دولت نهم و دهم، با توجه به مشکلات به وجود آمده از سوی نهادهای مطالعاتی غربی در ایران و تعطیلی آنها، تمرکز اصلی بدنه روشنفکری بر حوزه نشر و طراحی محوری آن صورت گرفت. این حرکت، به حوزه توزیع و فروش کتاب هم ورود یافت. کتابفروشی های قدیمی در جریان مدرن شدن رفته رفته به شکل دلخواهی برای عرضه این کتابها درآمدند. هایمارکتها، سوپرمارکتهای کتاب و فروشگاه های بزرگی که برخی ناشران احداث کردند و در آن به عرضه محصولات فرهنگی پرداختند به این موضوع رنگ و بوی متفاوتی داد و مخاطبان بیشتری را به خصوص از قشر دانشجو به این محیط داخل کرد.کافه ها و کافه کتابها نیز از جمله فضاهای مناسب برای عرضه کتابهایی بودند که با سیستم روشنفکری در ایران همخوانی داشت.

تقریبا بیشتر مردم می توانند تفاوت شکل انتشار کتاب را از دهه هفتاد تا زمان حال، به طور محسوس دریابند خاصه اینکه نسل جدید بی شک تمایل وافری به مصرف ماتریال روشنفکری دارند و اتفاقا در فضای جدید جز تعدادی ناشر کهنه کار، الباقی به توسعه این فضا پرداخته اند.

اگرچه نمی توان منکر این مسئله شد که اساسا سیستم نوین نشر برای پویایی چرخه توزیع آن لازم است تا به فراخور زمان حال تغییراتی چند را در این عرصه ایجاد کند اما با نگاهی به برخی کتابهای چاپ شده در سالشمار پرونده ناشران، ترتیب و توالی جالب موضوعات کتابها ما را به درک کلی تری از این قضیه می رساند. در حال حاضر این رویه در انتشار کتابهای شعر و داستان که بسیاری، توسط هنرجویان جوان در کارگاه ها تولید می شود محرزتر است. به طوریکه خط و زنجیر فکری مرتبطی را در تمام این کتابها می توان دید و حتی طراحی عمومی این کتابها کاملا از یک موضوع کلی تر که همان دیدگاه حاکم بر حوزه نشر است حکایت دارد.

بر این اساس، شبکه فرهنگی در کشور باید از احجاف در حق برخی مولفان جلوگیری کند و نیز ذکاوت و درایت بیشتری را در جهت انسجام این فضا با راهبردهای ملی به کار بندد.

مریم خاکیان

هنر نیوز