گذری بر مرمت نسخ و کتب خطی در ایران؛

سنت های ایرانی در بازسازی کتب خطی

3 دی 1391 ساعت 15:02

مرمت و بازسازی کتب و نسخ خطی امروزه از عمده ترین وظایف کتابخانه ها و موزه های کتاب است.

به گزارش هنرنیوز، مرمت و بازسازی نسخ خطی به دو شیوه سنتی و مدرن انجام می شود؛ در روش سنتی که هنوز در بسیاری از کشورهای دنیا وجود دارد از مواد گیاهی، چسب ها و صمغ های غیر صنعتی و شیوه متداول در کتابخانه های قدیم جهت مرمت و بازسازی کتاب ها استفاده می شود، این شیوه هنوز در کشور هایی چون ژاپن پابرجاست وگرچه به لحاظ شیوه دارای پیچیدگی های بسیاری است که کار مرمت را با دشواری های بسیار توامان می کند اما به لحاظ کیفیت یکی از بهترین راهکارهای مرمت کتب و نسخ است. در ایران هم هنوز شیوه سنتی مرمت کتب و نسخ ادامه دارد؛ شیوه ای که در آن با ابزارها و مواد سنتی و گیاهی به پاکسازی و زدودن عوامل مخرب، استحکام بخشی به بقایای نسخ و کتب و بازسازی آن ها که چنانچه در کارگاه های موزه ها و کتابخانه ها انجام شود با استفاده از مواد شیمیایی مناسب خواهد بود. 

جهت مرمت نسخ خطی و کتب قدیمی از روشهایی چون مرمت خیس برای کل کتاب و مرمت خشک برای تک برگ ها یآن استفاده می شود؛ در این روش مرمت گر با استفاده از چسب های گیاهی، صمغی و گاهی شیمیایی با بهره گیری از کاغذ های نازک انجام می شود؛ قطعات آسیب دیده و اوراق مصدوم در کنار هم قرار داده می شوند و قسمت های از بین رفته با استفاده از کاغذ های مشابه ترمیم می گردد که جنس این کاغذ ها اغلب از مواد سلولزی است. 

لازم است تا مرمت گر به انتخاب کاغذ به کار گرفته شده توجه شایان داشته باشد زیرا که اساسا تطبیق و همسازان سازی رنگ کاغذ با زمینه اثر از اهمیت قابل ملاحظه ای در مرمت گری نسخ خطی برخوردار است، برای این کار بهتر است از رنگ های گیاهی استفاده شود کما اینکه در کاغذ های نسخ خطی نیز از آن ها استفاده شده است، برای این کار باید از شیوه طراحی دقیق در سایز و حواشی مصدوم اوراق کتاب بهره گرفت. 

برخی مرمت گران کتاب ها و نسخ آسیب دیده را به صورت جزء بندی شده و منفک مورد مرمت قرار می دهند و برخی دیگر اوراق آن را به صورت دسته بندی های چهار برگی انجام می دهند، هنگامیکه مرمت اوراق خاتمه یافت نوبت به دوخت کتاب می رسد و پس از آن مرمت در قالب دیگری بر روی جلد کتاب آغاز می شود.

معمولا جلد کتب قدیمی و نسخ خطی در اثر گذر زمان آسیب بیشتری را متحمل می شوند لذا در پاره ای موارد احیاء آنها امکان پذیر نیست و ناگزیر مرمت گر باید جلدی تازه برای آن بسازد اما چنانچه ترمیم آن امکان پذیر باشد باید بر جلد چرمین کتاب به تزیینات و ظرایف و طرح و نقش آن توجه ویژه داشت؛ به هر ترتیب پس از طی همه این مراحل جلد را به صفحات دوخته و منسجم الصاق کرده و کتاب مرمت شده را به بخش مخزن و نگهداری می سپارند. 

به واقع مرمت نسخ و کتب و اسناد تنها بخشی از اقداماتی است که در این حوزه انجام می شود؛ به عیارت دیگر مراحل این کار نخست با شناسایی و جمع آوری نسخ و کتب آغاز می شود که در گذشته در جریان انتقال کتابخانه های شخصی یا کتابخانه های بزرگ جهان اسلام و یا مرمت های دائمی کتب توسط صحافان انجام می شد و امروزه با اهدایای کتب و نسخ خطی به کتابخانه های بزرگ و موزه ها یا از طریق خریداری آن ها از صاحبانشان صورت می گیرد. 

پس از شناسایی این نسخ مرحله بعدی مرمت و بازسازی آن هاست که به شیوه های فوق الذکر صورت می گیرد و به افرادی نیاز دارد که در این کار خبره بوده و یا مهارت لازم و کافی را جهت این کار داشته باشند. 

مرحله بعد پس از مرمت و بازسازی شیوه های نگهداری نسخ و کتب خطی است به نوعی شاید بتوان گفت این مرحله مهمترین مرحله مرمت گری این آثار است زیراکه چه بسا نسخه های متعددی بازسازی می شوند اما به سبب نگهداری نامناسب دچار آسیب هایی بدتر از آسیب هایی که گذر زمان بر آن ها وارد کرده است می شوند. 

در این مرحله لازم است تا همه عوامل محیطی از جمله دما، رطوبت و عوامل بیولوژیکی به کامل کنترل شوند؛ این امر در موزه ها و کتابخانه های امروز با فضا سازی منحصر به نگهداری آن ها انجام می شود و تلاش می شود تا روند اسیدیته شدن در کاغذ بسیار کند شده یا تا حد امکان از آن پیشگیری شود. 

در کتابخانه های بزرگی چون کتابخانه آستان قدسی رضوی و کتابخانه ملی ایران مخازنی جهت نگهداری نسخ خطی وجود دارد که بسیاز مجهزند و از فناوری نوین و تا حدی مدرن نگهداری این نسخ خبر می دهند. 

از اتفاقاتی که در سیستم مدرن نگداری کتاب های خطی و نسخ در کتابخانه ملی ایران افتاده است فهرست بندی این نسخ است که امکان تسهیل دسترسی مراجعان را به آنها می دهد؛ همچنین به جهت پیشگیری از آسب های ناشی از تورق این نسخ و کتب سیستم اسکن صفحات و قرار گرفتن آن بر روی سایت کتابخانه توانسته است روند تازه ای از نگهداری این میراث ملی و فرهنگی را ایجاد نماید. 

بازدید از مراحل مرمت و بازسازی کتب قدیمی در کتابخانه های بزرگ می تواند برای علاقه مندانی غیر از دانشجویان این رشته جذاب و آموختنی باشد.

کد خبر: 51406

آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcfvjdt.w6dyxagiiw.html