قرآن نستعلیق با تذهیب احمد آقا قلی‌زاده به تازگی روانه بازار کتاب شده است. همین موضوع سبب شد تا درباره جزئیات این قرآن با وی گفتگو کنیم.

از طراحی و اجرای اثر اخیرتان که در نخستین شب‌های ماه مبارک رمضان رونمایی شد سخن بگویید. این اثر تماماً متعلق به شماست یا آن‌که شما طراحی جلد آن را بر عهده گرفته‌اید؟

طراحی جلد این قرآن نفیس بر عهده من بوده است. من به عنوان یک طراح نقوش و نمادهای تذهیب این جلد را خلق نکرده و تنها از نقوش موجود برای گردآوری یک طرح جهت ساخت این جلد استفاده کرده‌ام. من مبدع نقوش این قرآن نبوده‌ام اما انتخاب و چیدن آن‌ها کنار یکدیگر از کارهای من است. تذهیب داخل این قرآن بازسازی تذهیب قرآن «بایسنقر میرزا» در زمان تیموری است. هم چنین در صفحات نخستین این کتاب طرح‌ها اندکی تغییر کرده‌اند. صفحاتی از جمله صفحه حمد و توحید تلفیق نقوش عصر تیموری و تذهیب‌هایی از دوران‌های دیگر است. این تلفیق فرمی تذهیب است. البته معیارهای زیبایی‌شناختی در آن در نظر گرفته شده است تا فرم نهایی دلپذیر و عاری از ضعف‌های معهود در طراحی‌های معاصر باشد.

پیش از این نیز برای تجلید و تذهیب قرآن اثری خلق کرده‌اید؟

خیر این نخستین بار است که دست به تذهیب جلد قرآن می‌زنم.

چه زمانی را صرف خلق این نقوش و روند تولید قرآن کردید؟

خلق این قرآن نزدیک به دو سال زمان برده است. بخشی از زمانی را که از آن یاد می‌کنم؛ صرف جستجو در تذهیب‌هایی شد که تا کنون در حواشی قرآن‌ها تصویر شده‌است. شاید نزدیک به چهار ماه از زمان خود را صرف جستجوی تصاویر نسخه‌های خطی کردم. پس از آن تصویر برداری از این نسخه‌ها و بازسازی آن‌ها توسط کامپیو‌تر بود. اهم تصاویر تذهیب‌ها از روی شاهنامه بایسنقری برداشته شده است.

در واقع اثر شما نقشی گرته برداری شده و مکانیزه شده از شاهنامه بایسنقر است. بسیاری چنین کاری را تنها تقلیدی کم بها می‌دانند و معتقدند طرح‌ها باید خلاقه باشند و نه به وسیله رایانه که به صورت دست‌ساز خلق شوند. فکر نمی‌کنید ارزش یک اثر در خلق فرم‌های آن توسط طراح است و اجرای آن با دست بسیار ارزشمند‌تر؟ در این باره توضیح شما چیست؟

تذهیب‌کارانی هستند که آثارشان را خود با رنگ و قلم‌مو خلق می‌کنند؛ بسیاری از آن‌ها تذهیب‌های دست ساخته‌شان را توسط رایانه نیز باز سازی می‌کنند. اما درباره آثاری که با تکنیک‌های کامپیوتری خلق می‌شوند چاپ موفق آن‌ها است. رنگ‌ها در آن به راحتی قابل چاپ است و خطوط واضح تری دارد. اگر این نمونه را درباره رنگ طلایی به کار ببریم، باید عنوان کنیم که استفاده از رنگ طلایی در گذشته بسیار دشوار بود. چرا که باید به سختی از طرح جدا می‌شد و در چاپ با فیلم و زینک جداگانه مورد استفاده قرار می‌گرفت. دشواری جداکردن رنگ‌ها در چاپ یکی از علل خلق دوباره آن‌ها با رایانه است. چاپ راحت‌تر آثار رایانه‌ای، دقت در رنگ‌ها، وجود سطوح مطلقاً تخت کمک می‌کند تا چاپ آسان‌تر شود. در گذشته‌هایی نه چندان دور برای چاپ یک قرآن نفیس‌گاه تا ۱۸ زینک رنگی مورد استفاده قرار می‌گرفت. قرآن‌هایی که به ۱۸ رنگ مشهور بودند و هجده بار زیر چاپ رفته بودند. به یقین این اصطلاح را به یاد دارید. امروزه با چهار رنگ هم می‌توان تمامی ۱۸ رنگ را به چاپ رساند. در میان بازدید کنندگان این قرآن کسی را ندیدم که با اجرای رایانه‌ای این قرآن مشکل داشته باشد. چراکه همه ما با محدودیت چاپ و هزینه‌های فیلم و زینک آشنا هستیم.

علت این عدم اعتراض بهره گیری از نقوش شاهنامه نفیسی چون شاهنامه بایسنقر، یا به عبارت ساده‌تر شاهکار هنری دوره تیموری نیست؟

من این موضوع را با انتخاب طرح مرتبط نمی‌دانم. به هر حال تمامی آثار ما با شیوه دستی و با بهره از نقش دست ساز ساخته می‌شوند. این موضوع که اثر من برگرفته از شاهناه بایسنقرییست بر ارزش طرح می‌افزاید. اما در اظهار نظر سایر دوستانم درباره چاپ تاثیری ندارد.

فکر نمی‌کنید یک کار رایانه‌ای ارزش‌ها و شیرینی یک کار دست ساز را نداشته باشد و تا بدان حد دلنشین نباشد؟

بهتر است با کامپیو‌تر دشمن نباشیم! در واقع تکنولوژی تنها مشکلات و موانع کار چاپی را از سر راه بر می‌دارد. هر وسیله ارزش‌های خاص خود را دارد و امکانات ویژه‌ای را در اختیار کاربر قرار می‌دهد. با وجود امکاناتی که چا را راحت‌تر می‌کند و خلق اثر چاپی را از هزینه‌های اضافی بی‌نیاز می‌کند چه دلیلی دارد که آن را پس بزنیم و طرد کنیم؟ این مخالفت چندان پسندیده نیست و به باور من اگر کسی توان استفاده از رایانه و یا هر امکانات دیگری را داشته باشد؛ هرگز با امکاناتی مخالفت نمی‌کند که کارش را راحت‌تر می‌کند. خوشبختانه امروز هنرمندان تذهیب‌کار با استفاده از رایانه آثارشان را برای تولید اثر چاپی آن‌هم بدون تعصب باز خلق می‌کنند.

پیش از این نیز به فعالیت‌هایی در زمینه چاپ و نشر کتاب و طراحی گرافیک اشتغال داشته‌اید. در قیاس با سایر فعالیت‌های خود در حوزه گرافیک، این کار را چگونه می‌بینید؟

می‌توانم به جد بگویم انجام این کار رضایت بخش‌ترین فعالیت در سراسر عمر من بوده‌ است. در طول عمرم از انجام هیچ طراحی تا بدین حد راضی نبوده‌ام.

لازم به ذکر است که تیراژ این قرآن ۱۵۰۰ جلد و جلد آن چرمی است. این قرآن به همت انتشارات بهجت به چاپ رسیده و قیمت آن نهصد و ۵۰ هزار تومان است.

هنر نیوز