نگاهی بر تازه های نشر؛

«پیشخوانی در تعزیه» و نغمات آوازی شبیه خوانی

17 مهر 1391 ساعت 12:28

کتاب «پیشخوانی در تعزیه»؛ پزوهشی در نغمات آوازی شبیه خوانی، نوشته دکتر اردشیر صالح پور از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شد.

 به گزارش هنرنیوز، پیشخوانی گونه ای ترانه و تصنیف است که به شکلی انحصاری و نوحه وار و صرفا برای مقدمه و درآمد آغازین مجالس تعزیه که با کاربری جذاب و شنیداری خود، نمواری موسیقیایی و آوازین برای شروع مجلس تعزیه، در سازگانی شیرین و کوتاه تدارک می بیند و گویای جلوه ای از ذوق و قریحه سازندگان و سرایندگان این هنر سنتی ـ آیینی است. 

کتاب حاضر پژوهشی در تحلیل و بررسی ساختاری پیشخوانی وتطبیق و تطابق آن با موسیقی دستگاهی است. همچنین، زمینه هایتاریخی و ویژگی های ادبی پیشخوانی در کنار سرایندگان،موسیقی، نوحه ها و خوانندگان و نوازندگان آن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. 

مؤلف در مقدمه کتاب، با اشاره به سابقه و نسبت شعر و موسیقی در فرهنگ ایرانی و پیوستگی و همراهی این دو مقوله،به موسیقی تعزیه و تاریخچه آن از دوره قاجار پرداخته و پیشخوانی را به عنوان یکی از فرم های نمایشی و موسیقیایی در ابتدای مجالس تعزیه و شبیه خوانی مورد بررسی قرار می‌دهد. 

صالح پور در فصل دوم کتاب درتعریف پیشخوانی و زمینه های آن می‌نویسد: «پیشخوانی در آمد آغازین مجالس تعزیه و شبیه خوانی است که به شکل نوحه یا ترانه به صورت دسته جمعی توسط اعضا و بازیگران، اندکی قبل از شروع مجلس در قالب تک خوانی، نوحه خوانی و دمگیری و واگیری خوانده و به همراه موسیقی اجرا می‌شود... اگر چه براساس پژوهش های موجود، تاریخ پیدایی تعزیه را در قالب نسخ و اجرای نمایش آن به دوره زندیه نسبت می دهند، اما اوج و رواج هنر شبیه خوانی در دوره قاجار، خصوصا دوره ناصری و پس از ساخت تکیه دولت، به عنوان نخستین بنای تماشاخانه ای ایرانی محقق شده است که تا پیش از آن هیچ شاهدی بر وجود پیشخوانی ئر نسخ و مجالس تعزیه موجود نیست.» 

بررسی ویژگی های ادبی پیشخوانی ها و نمونه هایی از آن مانند «پیشخوانی تعزیه شهادت علی اکبر» در تکیه دولت تهران و «شهادت قاسم» ونوحه پیشخوانی بر «احوال حسین است» سروده میر عزا در فصل سوم صورت گرفته است. همچنین فصل چهارم به سرایندگان پیشخوانی ها اختصاص یافته است. دکتر صالح پور در این باره می نویسد: «در خصوص سرایندگان پیشخوانی‌ها اطلاعات چندانی در دست نیست. اما اشارات دقیق و آشکار انتهای بعضی از نوحه‌ها آشکارا به سرایش حسب تخلص در بیت‌های واپیسین (مقطع)، ما را با سراینده آن آشنا می‌سازد. اما این اشارت در همه نوحه‌های پیشخوانی رعایت نشده است و همین امر ما را با مشکل مواجه می‌سازد که به راستی سراینده پیشخوانی‌ها کیست؟ اما به طریق معمول گفتیم که نسخه‌نویسان خود اغلب آشنایی ویژه به موسیقی و الحان و نغمات داشته‌اند؛ دوره قاجار نیز دوره پیدایش و اوج تصنیف و ترانه‌سازی است؛ هرچند به نظر می‌آید سراینده پیشخوانی‌ها با نویسنده نسخه تفاوت داشته باشد؛ از باب مثال پیشخوانی شهادت امام حسین (ع) سروده «میرغم» است، ولی نسخه متن را «میرعزا» نوشته است. ذکر نام سراینده در برخی پیشخوانی‌ها تصریح شده است.» 

«موسیقی وجه انکار ناپذیر تعزیه و پیشخوانی است... سیر و روال تحول موسیقی در تعزیه و شبیه خوانی بر ما مشخص نیست؛ اما هر چه هست، نشان از آن دارد که موسیقی تعزیه مبتنی بر ردیف خوانی دستگاهی موسیقی ایرانی است و رمز ماندگاری و مانایی آن نیز از باب چنین موهبتی است.» مباحث مربوط به موسیقی پیشخوانی ها همراه با مستنداتی از موسیقی دانان وردیف دانان، با رویکردی براهمیت تعزیه در حفظ موسیقی ایرانی، شباهت‌های ساختاری پیشخوانی ها و تصنیف ها و ترانه ها، ریتم ها و گوشه های موسیقی، تصنیف سرایان و نمونه های متعدد پیشخوانی و تصنیف در فصل پنجم کتاب قرار گرفته اند. 

فصل های انتهای کتاب مربوط به پیشخوانی های فراموش شده ای است که در سال ۸۹ توسط مرکز موسیقی حوزه هنری در قالب پنج آلبوم مجزا با نام «پیشخوانی در تعزیه» منتشر شده است: «۳۳ پیشخوانی، که در صحت و سلامت خوانش و اجرای آنان اطمینان بیشتری وجود داشت، با توجه به انتخاب خوانندگان و تعزیه خوانان ثبت ضبط شد... این نمونه ها در حال حاضر معتبرترین نمونه های پیشخوانی موجود بودهکه غالبا نیز به زمینه تهران و کاشان، و بعضی به اصفهان تعلق دارند و خوانندگان بیشتر از میان پیشخوانانی انتخاب می شدند که نسبت بیشتری به خواندن اشعار و الحان موسیقی تسلط داشته اند و خود از بزرگان تعزیه ایرانی به شمار می روند.» این فصل ها شامل فهرست خوانندگان و نوازندگان و پیشخوانی های ضبط شده و نیز متن کامل پیشخوانی هاست. 

کتاب «پیشخوانی در تعزیه»؛ پزوهشی در نغمات آوازی شبیه خوانی، نوشته دکتر اردشیر صالح پوردر ۱۱۶ صفحه، شمارگان ۲۵۰۰ نسخه و قیمت۳۶۰۰ تومان توسط انتشارات سوره مهر منتشر شد.

کد خبر: 47448

آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcg7t9t.ak9ut4prra.html