یکی از ارزشمند‌تری صنایع مردم سرزمین ما ساخت جلدهایی برای قرآن‌های نفیس و کتب شعر است. کتاب‌هایی از جمله شاهنامه که در کارگاه‌های سلطنتی و به دست هنرمندان برجسته هر عصر خلق می‌شدند و پادشاهان خلق آن‌ها را از افتخارات خود می‌دانستند. یکی از فنونی که در خدمت کتاب آرایی و ساخت نسخه‌های نفیس بود؛ تجلید یا به عبارت ساده‌تر ساخت جلد برای کتب بود. شیوه‌های مختلف جلد سازی از جمله جلد‌های چرمی ضربی و سوخت، هم چنین جلدهای گل و مرغ که بعد‌ها در روزگار زندیه خلق شد و در عصر قاجار پی گرفته شد؛ از گونه‌هایی است که در جلد سازی بیشتر مورد استفاده بودند. اما جلد سازی بعد‌ها صنعتی شد و کم کم به حالت چاپی تنزل کرد. علت عدم استفاده از جلدهای چرمی و استفاده قالب از جلدهای مقوایی موضوعی است که می‌توان آن را مورد ارزیابی و علت یابی قرار داد. احمد آقا قلی‌زاده طراح و گرافیست درباره قابلیت‌های چرم برای طراحی جلد کتب نفیس و علت‌های عدم استفاده از آن به صورت گسترده با ما گفتگو کرده است.

از قابلیت‌های چرم برای طراحی جلد، کلام خود را آغاز کنید. چرا این نوع از تجلید با وجود ارزش‌‌های زیبایی‌شناختی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
چرم در حجمی زیاد، نسبت به کاغذ در دسترس نیست. از سوی دیگر چرم محصولی گران است. بنابر این اگر استفاده از این محصول عمومیت ندارد و به طور گسترده مورد استفاده نیست؛ تنها به سبب قیمت بالاست.

عدم سهولت در نقش پذیری این جنس تا چه حد بر بی اقبالی از آن در کتب معاصر موثر است؟
همان گونه که اشاره کردید؛ در استفاده از این ماده با محدودیت نقش پذیری مواجهیم. در واقع در قیاس با چاپ چهار رنگ افست که می‌توان از آن به هر نحوی بهره گرفت؛ چرم قابلیت نقش پذیری و تنوع فرمی کمتری دارد. اما باید یادآور شد که چرم هم چون تمامی مواد دیگر طبیعی، محدودیت‌های ویژه خود را دارد.

درباره محدودیت نقش پذیری بیشتر توضیح دهید. این موضوع به سبب تک رنگ بودن این ماده است یا آنکه محدودیت در ساخت و نقش اندازی است. به نظر می‌رسد دستگاه‌های دیجیتال بتوانند سهو کار با دست را حتی کمتر کنند و ازین رو باید تهیه جلد سوخت و ضربی امروز از گذشته آسان‌تر و دقیق‌تر صورت گیرد!
چرم همیشه محدودیت‌هایی دارد. این موضوع چندان با تغییر مصالح کار و تکنولوژی صنعتی مرتبط نیست. گرچه انکار نمی‌کنیم که تکنولوژی کار‌ها را آسان‌تر می‌کند. در استفاده از چرم به سبب فشار و دمایی که برای نقش پذیری بدان اعمال می‌شود؛ نقش‌ها نیز باید با دقت انتخاب شود. توجه به حد اقل‌های ضخامت فرم در یک دستگاه برای نقش اندازی باید لحاظ شود و این یکی از دشواری‌های طراحی نقش برای چرم است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. در صورتی که طرح چاپی تا هر میزان که طراح تشخیص دهد قابل کوچک شدن است. بنابر این طراح امکان استفاده از طرح‌ها و نوشته‌های ریز را ندارد. اما زیبایی این کار و جذابیت‌هایی که از گذشته به ما رسیده و به نوعی میراث نیاکانی ما محسوب می‌شود؛ سبب می‌شود تا با وجود محدودیت‌های کاربری چرم از آن در تجلید کتب نفیسی چون قرآن بهره گیریم.

چرا این استفاده به کتب نفیس محدود می‌شود. به طبع این کتاب‌ها چندان گران قیمت‌تر از سایر کتب نیستند و به سبب کاربری نمی‌توان آن‌ها را زینتی یا کتب لوکس دانست. کتاب‌هایی هم هستند که ارزش معنوی بسیار دارند و قیمت آن‌ها نیز بالاست. فرهنگ‌های لغت و کتاب‌های مرجع در رشته‌های مختلف علمی ازین دسته‌اند. اما هرگز با تهیه جلد چرمی برای این کتاب‌ها واجه نمی‌شویم. علت این امر چیست؟
وقتی چرم برای جلدسازی کتبی چون دیوان حافظ و مثنوی و شاهنامه و از همه بر‌تر، قرآن مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ حکایت از ارزش‌گذاری بر متن و توجه ویژه بدان است. اما این نوع جلد شاید به سبب محدودیت‌هاست که امکان استفاده گسترده ندارد. چراکه به جز کتب معتبری چون قرآن و حافظ و شاهنامه و مثنوی و کتبی ازین دست؛ کتاب‌ها نیازمند نقوش و یا عکس‌هایی برای معرفی مطالب داخل کتاب هستند و از سوی دیگر باید به این موضوع توجه داشت که نوشتن نام‌ها با فونت کوچک برای نام نوسینده و مترجم و امثال این نام‌ها بر روی جلد چرمی ممکن نیست و از طرفی به سبب آن‌که این نام‌ها جزء هویت کتاب هستند قابل حذف نیستند و این موضوع استفاده از چرم را محدود‌تر می‌کند.

هنر نیوز