صنایع دستی فرصتی برای حضور بهتر در جهان ،/1/
شاخصترین هنرهای کاربردی ایران چه فرجامی دارند؟
15 خرداد 1391 ساعت 11:42
به جرات می‌توان گفت صنایع دستی دومین عامل مهم بعد از آثار باستانی در جذب گردشگران است. اما عدم توجه به ارزش این صنعت باعث شده تا صنایع دستی ایران به سرعت در سراشیبی نابودی به پیش رود.
هنگامی که تقویم را ورق می‌زنیم بر پای برخی صفحات آن توضیحاتی را می‌بینیم که نشان‌دهنده وقوع رخدادی خاص در آن روز و یا اختصاص آن از سوی مدیران تشکل‌های جهانی یا وطنی به موضوعی خاص است. ۲۰ خرداد ماه نیز از این دسته روزها در تقویم است. روزی که در پایین آن بر صفحه تقویم عنوان روز جهانی صنایع دستی حک شده است.
صنایع دستی هنر - صنعتی است آمیخته از فرهنگ و هنر و بیانگر تاریخ، هویت و آداب و رسوم نیاکان که به دست ما رسیده است و ما وظیفه داریم تا عزم خود را جزم کرده و از آن پاسداری کنیم تا خدای ناکرده منسوخ نشود. اگر چه با توجه به خصوصیات و ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی صنایع دستی، شاید نتوان تعریف دقیق و پذیرفتی از سوی همه صاحبان ذوق و اندیشه برای صنایع دستی ارایه داد. اما از میان تعریف‌های گوناگونی که تا کنون از این هنر - صنعت ارایه شده می‌توان دو تعریف زیر را که مورد توجه بیشتر استادان قرار گرفته است، مناسب‌تر دانست. در تعریف نخست که سال ۱۳۴۸ توسط شورای صنایع دستی ایران عنوان شده، آمده است:« صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می‌شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فراورده‌های آن با دست انجام گرفته و در چارچوب فرهنگ و بینش‌های فلسفی و ذوق و هنر انسان‌های هر منطقه با توجه به میراث‌های قومی آنان ساخته و پرداخته می‌شود.»
و در تعریف بعدی که سال ۱۳۶۲ توسط گروهی از کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران ارایه شده نیز در این باره آمده است: « صنایع دستی به مجموعه‌ای از «هنر –صنعت »ها اطلاق می‌شود که اغلب با استفاده از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می‌شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی اینگونه محصول‌ها از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است.»
اندکی دقت در دو تعریف فوق ما را به این امر رهنمون می‌کنند که ویژگی‌های عمده زیر باید در یک صنعت یا هنر وجود داشته باشد تا در چارچوب بزرگ صنایع دستی قرار گیرد:
۱- انجام بخشی از مراحل اساسی تولید با دست و ابزار وسایل ساده و دستی
۲- حضور مستقیم و بی واسطه انسان در تولید و شکل بخشیدن به اثر تولیدی و امکان ایجاد تنوع و اجرای طرح‌های مختلف در مرحله ساخت فرآورده‌ها
۳- تامین بخش عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی .
۴- استفاده از طرح‌های اصیل و بومی و نیز برخورداری آثار از رنگ‌ها و رنگ آمیزی‌های سنتی.
۵- بی‌نیازی از سرمایه گذاری عمده در مقایسه با دیگر صنایع.
۶- ناهمانندی و عدم تشابه فرآرده‌های تولیدی با یکدیگر.
۷- داشتن ارزش افزوده بسیار در مقایسه با دیگر صنایع .
۸- دارا بودن قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف مسکونی چون شهر، روستا و جامعه عشایری .
۹- قابلیت انتقال تجربه‌های رموز و فنون تولیدی به صورت سینه به سینه مادر و فرزندی، پدر و فرزندی، استاد و شاگردی همزمان با امکان بهره‌گیری از شیوه‌ها و روش‌های علمی و آموزش‌های مدون درسطح مدارس و دانشگاه‌ها
۱۰- بی‌نیازی به کارشناس و متخصص خارجی
از تعریف که بگذریم باید گفت وسعت سرزمین، تنوع اقلیمی، اعتقادات و باورهای دینی و در کنار آنها ذوق و سلیقه بالای ایرانیان باعث شده است که در جای جای این کشور به آسانی نشانه‌هایی از صنایع دستی گوناگون را پیدا کرد. صنایع دستی در ایرانیان با پیشینه تاریخی بسیار طولانی خود از قابلیت‌های گوناگون فرهنگی و هنری برخوردار است که در صورت توجه می‌تواند همپای صنایع بزرگ و مدرن گام بردارد. این مجموعه به عنوان صنعتی مستقل و بومی شاخصترین هنر کاربردی ایران و یکی از سه قطب برتر صنایع دستی جهان ریشه‌های عمیق و استوار در فرهنگ غنی و بارور ایران اسلامی داشته و دارد. پاسداران راستین مردمی‌ترین هنر شناخته شده تمامی قرون و اعصار نام برد با خلق آثار برجسته و شاهکارهای گوناگونی که هم اکنون زینت‌بخش گنجینه‌های بزرگ و مراکز مهم هنری جهان است پیوسته توجه بازدید کنندگان و ناقدان آثار فرهنگی را به خود معطوف کرده‌اند.
ارزش و قدمت صنایع دستی به قدمت تاریخ ایران است آن گونه که ایرانیان هر آنچه را می‌ساختند در واقع خود اثری ماندگار بود که قرن‌ها دست به دست می‌گشت و نسل‌های بعدی آن را به منظور گرامیداشت ارزش ایرانی بودنش حفظ می‌کردند. به نحوی که هر خانه ایرانی به یک قطعه فرش، سفال، پارچه‌های دست‌بافت و یا کارهای چوبی زیبا مزین بود.
نکته قابل توجه این که صنایع دستی ایرانیان با شناسایی حدود ۲۸۵ نوع محصول دستی مختلف از لحاظ تنوع در جهان اگر نگوییم مقام نخست را داراست بی‌شک می‌توان آن را در کنار صنایع دستی دو کشور هند و چین یکی از اضلاع سه گانه اصلی این هنر – صنعت در جهان محسوب کرد. این تنوع و گوناگونی محصولات صنایع دستی در ایران که خود تبلور گستردگی و عظمت فرهنگی ایران زمین است از گذشته تا کنون موجب شده فرهنگ و مذهب ایرانی به گونه‌ای اصیل به سایر کشورها انتقال پیدا کند و ساکنان آن نقاط آداب و رسوم ایرانیان را از روی محصولات صنایع دستی ساخت ایشان بشناسند.
در حال حاضر نزدیک به دو میلیون ایرانی در ساخت صنایع دستی مختلف مانند انواع دست بافت‌ها از فرش گرفته تا چادر شب، معرق چوب، قلمزنی، سوخت نگاری، تذهیب، مینیاتور مجسمه و ظروف سنگی، سفالگری، گلسازی، حصیر بافی، قلمزنی روی سنگ، گلیم، جاجیم، گبه، نقاشی و خطاطی روی چرم، معرق سنگ، شیشه گری، تراش روی بلور و ده ها رشته دیگر فعالیت می‌کنند. همچنین بیش از ۳ میلیون نفر نیز به صورت جنبی ــ‌‌مثل تامین مواد اولیه، تجهیزات، فروش، بازاریابی و صادرات‌ــ در حوزه صنایع دستی فعالیت دارند و این حوزه ظرفیت بالایی در اشتغال و درآمد‌زایی دارد.
همچنین ۳۶۲ رشته و زیررشته صنایع دستی در کشور فعال‌اند و تاکنون قریب به ۱۱۶ اثر صنایع دستی توانسته‌اند مهر اصالت یونسکو را دریافت کنند.
برخورداری صنایع دستی ایران از این امتیاز منحضر به فرد در تولید و تنوع موجب شده تا گردشگری خارجی هنگام سفر به ایران در برابر وسوسه خرید حداقل یکی از انواع گوناگون این هنر – صنعت اختیار از کف بدهند. این امر در حدی عمومی شده که بار هیچ گردشگر خارجی به هنگام خروج از کشور بدون چند ساخته دستی هنرمندان ایران زمین نیست. و به جرات می‌توان گفت صنایع دستی دومین عامل مهم بعد از آثار باستانی در جذب گردشگران است. اما عدم توجه به ارزش این صنعت که بر اثر گذشت زمان است که شدت و گسترش بیشتری پیدا می‌کند باعث شده تا صنایع دستی ایران به سرعت در سراشیبی نابودی به پیش رود.
کد خبر: 41741
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcgqu9t.ak9qt4prra.html