گزارش هنرنیوز از کارگاه ساز برادران حاتمی؛ /۲/
شاهرخ حاتمی: برای نخستین بار بین نوازنده و سازنده ساز ارتباط ایجاد کردیم
5 شهريور 1392 ساعت 9:51
کارگاه ساخت کمانچه برادران حاتمی بیش از هرچیز به ارتباط بی‌واسطه بین نوازندگان و سازندگان ساز اهمیت می‌دهد و بنای کار خود را بر رعایت تمام استانداردهای ساخت کمانچه بر اساس معیارهای علمی قرار داده است.
آنچه در زیر می‌خوانید ادامه گفتگوی هنرنیوز با برادران حاتمی است؛
*در بخش اول گفتگو به تجمیع یک بانک چوب اشاره کردید، اگر ممکن است درباره این بانک و ارزش آن توضیح دهید.
مسلم حاتمی: ما یک بانک چوب راه اندازی کردیم و از تمام نقاط ایران که درخت گردو دارد اقدام به تهیه چوب و نگهداری نمونه‌اش در این بانک نمودیم؛ چون چوب‌های مختلف استفاده کرده‌ایم می‌دانیم چوب و الوار کدام مناطق بیشتر به کار ما می‌خورد و کدام مناطق فاقد چوب خوب است؛ انشاالله بانک چوب حاتمی تا ده سال آینده ظرفیتش تکمیل می‌شود و تقریبا برای سیصد سال نمونه عالی چوب دارد.
شاهرخ حاتمی: این بانک‌های چوب را در اروپا همه کسانیکه سازنده ساز بودند تجمیع و گردآوری کرده‌اند؛ ما از این شیوه الگوبرداری کرده و اقدام به تشکیل این بانک چوب نمودیم. 
یکی از مشکلاتی که این ساز دارد این است که تمامی کسانیکه کمانچه می‌سازند بعد از مدتی اگر این ساز برگردد دیگر جوابگوی کارشان نیستند لذا ما این مشکل را حل کردیم و اگر نوازنده پس از مدتی بخواهد سازش را تعمیر یا تعویض کند یا بخش‌هایی از آن را تغییر دهد ما خدمات پس از فروش داریم و تمام این امور را برای نوازنده‌ای که از ما ساز خریداری کرده ارائه می‌دهیم؛ به واقع ما برای نخستین بار باب ارتباط با کارگاه سازندگی ساز را گشودیم درحالیکه قبلا کارگاه ساخت ساز جای بسته‌ای بود و نوازنده‌ها مستقیما با آن در ارتباط نبودند و این ارتباط کاملا یکطرفه بود.
*چه ظرفیت‌هایی را برای ساخت ساز مد نظر دارید که آن را در دراز مدت در برنامه کار خود قرار داده‌اید؟
مسلم حاتمی: بحث زیبایی‌شناسی بر اساس حفظ اصالت ساز از مهم‌ترین برنامه‌های ما ازآغاز تا امروز بوده است؛ به این منظور فیروزه ایرانی را که نماد رنگ‌های ایرانیست در ساز به عنوان نشانه استفاده کردیم؛ زیرا که به اصالت ساز اعتقاد راسخ داریم.
دولت تاکنون هیچ حمایت مالی از ما نکرده است
*تا کنون هیچ یک از نهادهای متولی در امر موسیقی یا سازمان‌های ذیربط از شما و هنرتان حمایت مالی کرده‌اند؟
هیچ سازمان یا نهادی هیچگاه از ما حمایت مالی نکرده است ولی اندک کاری که می‌توانستند بکنند این است که نگذارند کسانیکه خوب کار می‌کنند دغدغه جا و مکان کار داشته باشند، خصوصا برای ما، چون جابه جایی این هم چوب و دستگاه کار دشواریست. 
*با توجه به استقرار شما در فرهنگسرای رازی آیا سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اقدامی در جهت دائمی سازی مکان کارگاه شما در این منطقه انجام داده است؟
تا کنون به مدت پنج سال است که در فرهنگسراهای رازی هستیم اما بیشترین مشکل ما با تغییر مدیریت هاست چون اساسا بحث ساز و ساخت آن چندان وجه دولتی ندارد توجیه مسئولان اندکی دشوار است ولی ما به این اعتقاد داریم که هنر به هیچ وجه جنبه سیاسی ندارد.
*درباره تخصص هرکدام از شما سه برادر در ساخت کمانچه توضیح بدهید.
ما سه نفر هرکدام به تنهایی تمام کار ساخت کمانچه را می‌توانیم انجام دهیم اما بنا به تخصص کار را تقسیم کردیم؛ مهدی قسمت کاسه ساز را می‌سازد و در کل برش چوب، آماده کردن کاسه، هنر تزیین آن با توجه به مهارت و سلیقه و فن این کاربر عهده اوست، من باقی اجزا مثل خراطی و اندازه‌ها و الگو‌ها را انجام می‌دهم، شاهرخ کار پایانی را انجام می‌دهد مثل وصل دسته به کاسه، رنگ کاری ساز و وصل کردن تمام اجزای ساز که مهم‌ترین آن سوراخ کاری است که خیلی نیاز به دقت بالایی دارد، نیز آماده کردن سیم گیر و وصل و وزن آنکه کار سخت و حساسی است بر عهده ایشان است. 
*ساخت هر کدام از کمانچه‌ها معمولا چه قدر زمان نیاز دارد؟
برای این مجموعه سه نفری تقریبا یک هفته زمان لازم است.
*به نظر شما یک ساز حرفه‌ای چگونه سازی است؟
شاهرخ حاتمی: ساز حرفه‌ای سازیست که ساخته می‌شود ولی به مرور زمان با تغییرات حرفه‌ای می‌شود و نوازنده برای تراش یا جابه جایی آن به کارگاه رجوع می‌کند تا در نهایت با تغییرات ممتد به شکل دلخواه خود از ساز می‌رسد؛ ساز حرفه‌ای از لحاظ رگلاژ و ساعت کاری سه برابر یک ساز پایه کار می‌برد، برای مثال خریدار ساز بعد از دو ماه می‌آید و درباره بم یا زیر صدای سازش با ما صحبت و تغییرات آن را تقاضا می‌کند؛ ما بر این اساس روی کاسه ساز او تراش‌هایی ایجاد می‌کنیم و چون می‌دانیم نقاط طلایی صدا کجاست و یا کدام قسمت کاسه به بم ربط دارد به اصلاح یا تغییر آن بخش می‌پردازیم؛ به واقع ما طی زمان ساز را درست می‌کنیم و در واقع ساز ممکن است طی زمان صد و هشتاد درجه عوض شود؛ ساز حرفه‌ای اینگونه ساخته می‌شود ولی یک ساز پایه اینگونه نیست و صرفا ساخته و فروخته می‌شود لذا ما در‌ای کارگاه ساز مشقی نداریم و تمام سازهای ما قابلیت اجرایی صحنه دارند و حرفه‌ای هستند ولی سطحشان فرق می‌کند چون سطح هنرجو‌ها متفاوت است اما کیفیت در تمام سطوح کیفیت بالاست.
*آیا ساخت ساز به صورت تخصصی و آکادمیک وجود دارد؟
رشته ساخت ساز یا ساز سازی در دانشگاه‌های کشور ما وجود ندارد و مدرک آن را زیرمجموعه معرق کاری می‌دانند درحالیکه چندان با ساخت ساز ارتباط ندارد، کمانچه ساز ایرانی است که مادر سازهایی چون ویولون است پس چرا باید برای آن رشته تخصصی در دانشگاه‌های کشور وجود نداشته باشد؟!
بر بازار ساخت ساز نظارتی وجود ندارد
*آیا بر بازار ساخت ساز هیچ گونه نظارتی وجود دارد که بتواند ساز‌ها را رتبه بندی و امتیاز گذاری کند؟
مسلم حاتمی: ما هیچ مرجع کار‌شناسی نداریم که به ساخت ساز رتبه بدهد و بر کیفیت ساز‌ها نظارت کند و این خود مشکلات فراوانی را ایجاد نموده و نبود مرجع ذیصلاح باعث قیمت‌های غیرواقعی در این بازار شده است.
همه طرح‌های روی کمانچه ابداع خودم بود
*با توجه به اینکه بخش ساخت کاسه ساز بر عهده شماست درباره آن توضیح دهید.
مهدی حاتمی: چوب‌هایی را که برای ساخت کاسه برش می‌دهم باهم فرق دارند و اندازه آن یک سانت به یک سانت مهم است و لذا من باید همه اندازه‌ها و برش‌ها چنان به دقت رعایت کنم تا شکلی که می‌خواهم دربیاد.
ظرافت ساز بستگی به زاویه‌های ترک، قالب، چسب و عوامل دیگر دارد؛ کاسه‌ها باید طوری گرد دربیایند که بتوان برآن‌ها خراطی کرد ونیاز به دقت دارد و به نوعی تدابیر ما در این مرحله نوآوری محسوب می‌شود.
*با توجه به اینکه تزئینات روی کمانچه‌های حاتمی از ذات خود چوب است شما برای این کار چه مراحلی را طی می‌کنید؟
من دقت می‌کنم تا طرح را در ذات چوب دریابم و برش بزنم مثلا برای طرح خورشیدی باید رگه‌های چوب کج باشد، ورق‌هایی را که می‌بریم هم همینطور که همه با هم تنظیم باشند، در طرح فر هم آن را به گونه‌ای بریدم که هم موجی باشد هم هفتی هشتی بعضی از فر‌هایم خورشیدی هم هست.
این کار و انتخاب طرح به تنوع و تعدد چوب نیاز دارد؛ ما چوب‌ها را از مناطق مختلف کشور می‌بریم و می‌آوریم و الوار می‌کنیم که کار دشواریست. ما همیشه چوب خشک استفاده می‌کنیم اگرچه بسیاری معتقدند سازندگان ساز درختهای سبز را می‌برند اما اینطور نیست و ما درخت خراب و خشک را می‌بریم و همواره دقت می‌کنیم درخت سبز یا بار ده نباشد.
*ساخت هرکدام از این کاسه‌ها چقدر زمان می‌برد؟
بستگی به ترکش دارد مثلا یک ساز که ۴۸ ترک است تقریبا ۱۰ روز وقت می‌برد ولی یک کاسه ۱۴ ترک، ۳ الی ۴ روز زمان نیاز دارد و چهار ترک هم بین دوهفته تا بیست روز چون بنا به زیبایی‌اش زمان بیشتری لازم دارد.
خم کردن چوب ازدیگر دشواریهای تهیه کاسه است؛ ۹۰ درصد کاسه سازی خم کردن چوب است و نیاز به تجربه بالا دارد چراکه امکان شکستن و ترک خوردن چوب وجود دارد، برخی مواقع خیلی از چوب‌ها خم نمی‌شود به این علت که جوان یا کهنه است؛ البته زمان آب انداختن چوب هم که از پنج دقیقه تا یک روز متغیر است در خم کردن آن شرط است لذا رعایت همه این موارد ضروری است.
*طرح‌های روی کمانچه‌های حاتمی بسیار زیبا و چشم نوازند؛ این طرح‌ها ابتکار خودتان بوده است؟
طرح خورشیدی، شمسه، موج‌هایی که در هم کار کردم همه ابداع خودم بودم و اولین نفری بودم که این کاررا کردم؛ این کمانچه‌ها با نقش رویشان اسم گرفته‌اند همچون ابرو بادی، فر و خورشیدی سیاه سفید و رنگی که برای آن هفت نوع چوب به کار می‌رود که خیلی زیباست اما بیشتر تمایل مخاطبان به فر و موج و خورشیدی است.
اگر هنر ساز سازی به یک هنر رقابتی تبدیل شود در این عرصه پیشرفت حاصل می‌شود
*آقای حاتمی چه عنصری را در پیشرفت ساز سازی در ایران موثر می‌دانید؟
مسلم حاتمی: اگر هنر ساز سازی به یک هنر رقابتی تبدیل شود و در آن شایسته سالاری صورت پذیرد مطمئنا همه پیشرفت می‌کنند حتی نوازندگان ساز می‌گوید؛ اگر ساخت ساز رقابتی باشد پیشرفت حاصل می‌شود و همه ازآن سودمی برند ولی الان تقریبا ساخت ساز انحصاری است.
مردم باید خودشان بتوانند ساز تهیه کنند اگر هنرجویی بخواهد به سلیقه استاد ساز تهیه کند آن ساز فقط به درد خود او و آن استاد می‌خورد؛ بعد‌ها به درد هیچ کس دیگری نمی‌خورد چون سلیقه‌ها با هم متفاوت است پس بهتر است که به سازنده ساز اطمینان کنند، مخصوصا سازنده‌ای که جوابگوی ماحصل کارش است لذا مخاطبان و نوازندگان باید سعی کنند خودشان ساز تهیه کنند و از دست دلال و واسطه ساز خریداری نکنند.
گفتگو: مریم خاکیان
کد خبر: 62991
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcgqy93.ak9xy4prra.html