برش‌هایی از زندگی یک چهره‌ی ماندگار

شب گذشته (یکشنبه ۱۸ خردادماه) در تازه‌ترین جلسه از نمایش هفتگی فیلم‌های کوتاه و مستند در سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، ابتدا مستند «نجف دریابندری؛ یک دور تمام» ساخته‌ی شمیم مستقیمی به نمایش درآمد و سپس جلسه‌ی نقد و بررسی آن با حضور کارگردان فیلم و مهرداد فراهانی (منتقد مهمان) برگزار شد.

به گزارش هنرنیوز به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای این جلسه، ناصر صفاریان دبیر جلسات و مجری برنامه، این فیلم را نوعی از یک مستند پرتره دانست که سازنده‌اش تمایل ندارد اطلاعات دقیق و کاملی از سوژه‌ی محوری خود ارائه کند. او هم‌چنین گفت مستند مورد بحث با محدودیت قائل شدن برای گستره‌ی فعالیت‌های نجف دریابندری، تنها بر تنوع و کیفیت ترجمه‌های این مترجم توانا متمرکز شده است.

در ادامه‌، شمیم مستقیمی در پاسخ به پرسش مجری جلسه مبنی بر نحوه‌ی شکل‌گیری ساختار فیلم خود گفت: «من برای ساخت این مستند حدود سه ماه با دوستان، نزدیکان و حتی فامیل و اعضای خانواده‌ی نجف دریابندری گفت‌وگو کردم اما در نهایت دیدم ارتباط واقعی خود من با این مترجم پرسابقه، از طریق نوشته‌ها و ترجمه‌های اوست. بنابراین تصمیم گرفتم بر ترجمه‌های او متمرکز شوم و فیلم را بسازم.»

مستقیمی گفت: «زمانی که این فیلم ساخته می‌شد نجف دریابندری شرایط جسمی چندان مناسبی نداشت و متاسفانه ایشان
بعد از انجام گفت‌وگو حتی به این سطح از آمادگی و توانایی که تصویر آن در فیلم ضبط شده هم نرسید.»

وی افزود: «جدا از شرایط جسمی دریابندری، همسر او (زنده‌یاد فهیمه راستکار) نیز در آن‌روزها بدترین روزهای بیماری و بدحالی خود را سپری می‌کرد. در چنین شرایطی من باید تصمیم سختی می‌گرفتم. یا باید منتظر شرایط بهتری می‌ماندم تا فیلمم را بسازم و یا در شرایط سختی که دریابندری و خانواده‌اش با آن دست به گریبان بودند کارم را انجام می‌دادم؛ و من دومی را انتخاب کردم.»

مستقیمی هم‌چنین گفت: «با خودم عهد کرده بودم در طول ساخت فیلم، مزاحم زندگی خصوصی خانوادگی دریابندری که آن‌روزها پر از اضطراب و نگرانی بود نشوم، اما در نهایت بخش‌هایی از گفت‌وگو در خانه‌ی او انجام شد.»

صحبت‌های مهرداد فراهانی (منتقد مهمان) بخش دیگری از جلسه‌ی شب گذشته بود. وی گفت: فیلم «نجف دریابندری؛ یک دور تمام» جزء شاخه‌ای از مستندهای پرتره یا چهره‌نگار است که فقط برش‌هایی از زندگی شخصیت اصلی فیلم را به نمایش می‌گذارد و طبعاً علاقه‌ای ندارد یک دایره‌المعارف تصویری درباره‌ی او باشد.»

فراهانی افزود: «به همین دلیل تاکید نام فیلم بر «یک دور تمام» که اشاره‌ای به مقدمه‌ی نجف دریابندری برای ترجمه‌اش از یکی از کتاب‌های ارنست همینگوی است مناسب این فیلم نیست و با ساختار آن نیز تناسب چندانی ندارد.»

در این بخش از جلسه، کارگردان مستند یادشده ضمن تایید این نکته گفت: «دلم نمی‌خواست در مورد نجف دریابندری که شخصیت محوری فیلم است از «الف» تا «ی» اطلاعات او را با تماشاگر در میان بگذارم.»

وی هم‌چنین با اشاره به فضای غم‌ناک و حسرت‌آلود به‌عنوان وجه تشابه اغلب فیلم‌هایی که درباره‌ی چهره‌های ماندگار ساخته می‌شود گفت: «دلم نمی‌خواست از زبان مرثیه استفاده کنم و تماشاگر احساس کند که خدای ناکرده این شخصیت، قبل از مرگ، توسط سازندگان فیلم، زنده‌ به گور شده‌ است!»

شمیم مستقیمی گفت: «با خودم عهد کرده بودم فیلم را طوری بسازم که وقتی نجف دریابندری آن را دید با خودش احساس نکند زندگی‌اش دیگر تمام شده و کارش تمام است! دلم می‌خواست فیلم که درباره‌ی اوست به گونه‌ای باشد که بتواند نقشه‌ی راه آینده را در اختیار او قرار دهد.»

مهرداد فراهانی منتقد مهمان جلسه نیز با اشاره به عنصر طنز به‌عنوان عامل مشترک این فیلم مستند و شخصیت نجف دریابندری گفت: «فرض مشترک ما که اعتبار مستندهای پرتره نیز به حساب می‌آید این است که ببینیم فیلمی که درباره‌ی یک شخصیت ساخته شده چقدر به تصویری که از او در ذهن داریم نزدیک است.»

وی افزود: «کسانی که کتاب گفت‌وگو با نجف دریابندری را خوانده باشند با طنز قوی و منحصربه‌فرد این شخصیت آشنا هستند. به همین دلیل باید گفت چهره‌ای که از این مترجم توانمند در فیلم تصویر شده با آن‌چه که در متن آن کتاب حضور دارد بی‌ارتباط نیست.»

شمیم مستقیمی کارگردان مستند «نجف دریابندری؛ یک دور تمام» در بخش دیگری از این جلسه و در پاسخ به پرسشی درباره‌ی عدم اشاره به «کتاب مستطاب آشپزی» که یکی از مشهورترین آثار دریابندری در سال‌های اخیر به حساب می‌آید گفت: «در صحبت‌هایی که با زنده‌یاد محمد زهرایی (مدیر نشر کارنامه و تهیه‌کننده‌ی این فیلم) انجام شده بود قرار بود موضوع «کتاب مستطاب آشپزی» تبدیل به یک مستند جداگانه شود. دلیلش هم این بود که در گردآوری و انتشار این کتاب، جدا از نجف دریابندری و همسرش (مرحوم فهیمه راستکار) خود محمد زهرایی هم نقش پررنگی داشت. به گونه‌ای که هر وقت می‌خواستیم درباره‌ی این کتاب صحبت کنیم، دریابندری تاکید می‌کرد آقای زهرایی حتماً باید حضور داشته باشد تا من بتوانم درباره‌ی «کتاب مستطاب آشپزی» صحبت کنم.»

وی افزود: «بعد از تمام شدن این فیلم مستند، دومین عارضه‌ی مغزی نجف دریابندری به وجود آمد که متاسفانه مانعی جدی برای تحقق این آرزو به حساب می‌آمد.»

مستقیمی در بخش دیگری از این جلسه گفت: «عارضه‌‌ای که پیش از این سکته به وجود آمده بود باعث شده بود دریابندری گاهی به سختی توان یادآوری گذشته و حرف زدن را داشته باشد. به همین دلیل ضبط گفت‌وگو با ایشان به کندی و با ابراز ناراحتی از سوی ایشان پیش می‌رفت.»

وی افزود: «همان‌طور که گفتم آن‌روزها نجف دریابندری دوران خوبی را سپری نمی‌کرد و آن‌چه که در تصویرهای این فیلم ضبط شده فقط برش‌هایی از زندگی یک نویسنده‌ی پرکار و قدیمی به حساب می‌آید. زندگی مترجم توانمند و خودساخته‌ای به‌نام نجف دریابندری.»
روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی

هنر نیوز