هنر نیوز - نقالي؛ ميراثي كه خطر فراموشي آن را تهديد مي‌كند

نقالي؛ ميراثي كه خطر فراموشي آن را تهديد مي‌كند

ابوالفضل ورمزيار گفت: بر اساس آمار سازمان ميراث فرهنگي، «نقالي» ميراث در حال خطر است، اين مطلب به معناي فراموشي و از بين رفتن هنر نقالي است.
به گزارش هنر نیوز ،ابوالفضل ورمزيار، نقال و پژوهشگر شاهنامه در گفت‌وگو با فارس درباره نقالي و اين كه از چه زماني به اين هنر پرداخته گفت: از سال 1380 شاهنامه‌خواني و نقالي را آغاز كردم.
ورمزيار با اشاره به نحوه قدم نهادن خود در عرصه نقالي اظهار داشت: با نوشتن نمايشنامه «كشته به درگاه» بر اساس داستان اسفنديار، به صورت جدي وارد عرصه شاهنامه خواني و نقالي شدم.
وي در ادامه با اشاره به فعاليت‌هاي ديگرش ابراز داشت: براي اولين بار «ارابه نمايش‌هاي ايراني» را با هدف زنده كردن نمايش‌هاي ايراني و دوره‌گردي طراحي كرديم،‌ با اين ارابه گونه‌هاي مختلف نمايش اعم از خيمه شب بازي، عروسك دست‌كشي، سايه‌بازي به همراه پرده‌خواني و نقالي به اجرا در مي‌آيد.
وي در ادامه خاطرنشان كرد: از سال‌هاي قبل جلسه‌هاي شاهنامه‌خواني و نقالي را در فرهنگسراي مختلف آغاز كرديم و از 4 سال پيش تاكنون اين مسئله به طور مداوم ادامه دارد.
ورمز‌يار در ادامه با اشاره به مهمترين اتفاق در نقالي كشور تصريح كرد: در ارديبهشت‌ماه، امسال طي مراسمي در طوس، پرده‌خواني و نقالي به عنوان ميراث فرهنگي كشور ثبت ملي شد، در اين مراسم بنده نقالي و استاد امير صادقي شاهنامه خواني اين مراسم را به عهده داشتيم.
وي نقالي و شاهنامه خواني را دو قسمت اساسي پرده خواني دانست و تصريح كرد: اين مراسم باعث شد نظر ساير كشورها نيز به اين امر جلب شده و از ما براي اجراي برنامه دعوت شود، سازمان ميراث فرهنگي و وزارت ارشاد در اين زمينه تلاش‌هايي كردند و قصد داريم بزودي در مناطق آزاد و تجاري نقالي و شاهنامه‌خواني را اجرا كنيم.
وي ادامه داد: براي گسترش و رواج بيشتر نقالي در ميان مردم و عامه كردن آن كارهايي به نظرمان رسيد و قصد داريم با كمك چند تن از دوستان كه مهارتي در عرصه ترجمه دارند براي اولين بار نقالي را به دو زبان فارسي _ انگليسي اجرا كنيم.
ورمزيار در ادامه با اعلام اين خبر كه بزودي نقالي را به دو زبان انگليسي و فارسي اجرا مي‌كنيم، تصريح كرد: در همايشي بين‌المللي از سوي سازمان ميراث فرهنگي كه قرار است در آبان سال 89 برگزار شود نقالي به دو زبان انگليسي و فارسي اجرا مي‌شود.
هدف از اجراي نقالي، زنده نگه داشتن اين هنر است
وي درباره ديگر اجراهاي شاهنامه به زبان انگليسي افزود: البته در گذشته افرادي در خارج از كشور شاهنامه را به انگليسي اجرا كرده‌اند، اما اين برنامه با اجراي ما متفاوت و تنها ترجمه ابيات شاهنامه بود.
ورمز‌يار درباره نحوه اجراي دو زبانه شاهنامه افزود: ابتدا نقالي به صورت اصيل آن يعني با پرده‌خواني و توضيحات و تصوير‌گري به فارسي اجرا و بعد مطالب بيان شده به انگليسي ترجمه مي‌شود، البته اين ترجمه بسيار روان و فاقد كلمات پيچيده است كه كشورهايي كه زبان دوم آنها انگليسي است به راحتي متوجه مطالب و مضمون اشعار شوند و اين امر به دليل آن است كه بتوانيم به شكل سليس و روان فرهنگ شاهنامه را اشاعه دهيم.
وي در ادامه با اشاره به مهمترين عامل نقالي اظهار داشت: عكس و اجرا روي صحنه مهمترين عامل نقالي است، نقال تنها مطالب را به صورت سلسله وار بيان نمي‌كند، بلكه پيش و پس هر بيت توضيحات فرامتني به اقتضاي حال شنونده مي‌دهد، كه البته اين توضيحات به زبان انگليسي ترجمه مي‌شود.
ورمزيار با بيان هدف نقالي ادامه داد: هدف از اجراي نقالي، زنده نگه داشتن اين هنر است و براي بهتر به نتيجه رسيدن اين هدف هنرهاي مربوط به نقالي را در برنامه‌هايمان گنجانده‌ايم، شاهنامه خواني و پرده‌خواني زير مجموعه‌هاي اصلي هنر نقالي هستند، شاهنامه خوانده، سپس همان موضوع پرده‌خواني مي‌شود اين برنامه به همراه سازهاي ايراني از قبيل مضرابي و كوبه‌اي به اجرا در مي‌آيد.
اين نقال در ادامه با اشاره به اين مطلب كه قصد داريم در كشورهاي اروپايي و آمريكايي برنامه اجرا كنيم، ابراز داشت: با درخواست دو كشور اتريش و‌ كانادا قصد داريم در اين دو كشور برنامه اجرا كنيم.
تعداد نقالان بسيار اندك است
ورمزيار درباره وضعيت نقالي در كشور خاطرنشان كرد: بر اساس آمار سازمان ميراث فرهنگي، «نقالي»، «ميراث در حال خطر» ناميده مي‌شود، اين مطلب به معناي فراموشي و از بين رفتن هنر نقالي است، قدمت اين ميراث فرهنگي و معنوي بسيار كهن است و جهاني شدن اين هنر به دليل خطر از ميان رفتن آن بسيار مفيد و موقع است.
وي با بيان دلايل در حال خطر بودن اين ميراث ابراز داشت: تعداد محدودي از نقالان در كشور باقي مانده‌اند و اگر اين هنر به نسل جوان منتقل نشود در آينده‌اي نه چندان دور اين هنر هم مانند برخي از هنرها و خرده‌ نمايش‌هاي ملي و بومي از بين خواهد رفت؛ در اين راستا وزارت ارشاد تلاش‌هايي مبني بر برگزاري كلاس‌هاي آموزشي براي ورود جوانان به عرصه نقالي انجام داده، اما درباره هنر «نقالي» خبرهاي خوبي به گوش نمي‌رسد.
اين نمايشنامه‌نويس در ادامه با بيان اين كه تعداد نقال اندك است، اظهار داشت: تعداد نقالان بسيار اندك است چرا كه نقالان در حال حاضر در سنين بالايي هستند و به اين سبب هنر نقالي در معرض خطر است، از هنرمندان اين عرصه مي‌توان از افرادي چون «ميرزاعلي»، «امير صادقي»، «ترابي»، «مرشد احدي» نام برد.
وي درباره شاهنامه ادامه داد: به دليل حجم بالاي اشعار شاهنامه و داستان‌هاي متعدد موجود در آن نمي‌توان نقالي را طي مدت كوتاهي آموخت، در نقالي‌ها سعي شده به بخش‌هاي كمرنگ شاهنامه توجه شود تا بتوانيم تمام داستان‌ها و وقايع را براي مخاطبان زنده كنيم، چرا كه تمام شاهنامه داستان رستم نيست، اگرچه رستم‌بخشي از آن است.
روايات در گذشته از طريق نقالي به مردم ارائه مي‌شد
ورمزيار با بيان اين كه در گذشته روايات از طريق نقالي به مردم ارائه مي‌شد، تأكيد كرد: پيش از ورود تكنولوژي، رسانه‌هايي از جمله راديو، تلويزيون، ماهواره، اينترنت تنها فضا براي كسب اخبار مساجد، حسينيه‌ها و قهوه‌خانه‌ها بودند.
ورمزيار در اين راستا افزود: قهوه‌خانه‌ها محل تجمع افراد براي كسب اخبار بودند و نقال‌ها نيز در اين مكان‌ها حضور داشتند و با صاحبان قهوه‌خانه قرارداد مي‌بستند كه مثلا هفت‌خوان رستم را در 20 جلسه بيان كنند و در صورت جذب مشتري توسط نقالي براي قهوه‌خانه دستمزد او هم افزايش مي‌يافت و اين تعاملي دوسويه بود، با ورود راديو اين نياز كمتر شد، در ابتدا راديوها در اختيار صاحبان قهوه‌خانه بود ولي با افزايش راديوها اين نياز كم‌تر شد، سپس با ورود تكنولوژي وضعيت به جايي رسيد كه هم‌اكنون تنها در برخي از قهو‌ه‌خانه‌ها به علت جذب گردشگر نقالي اجرا مي‌شود.
ورمزيار با تأكيد به اين كه هنر نقالي در خطر است، اظهار داشت: هنر نقالي در معرض خطر است، نقالي نبايد مبدل به هنر موزه‌اي شود، چرا كه تبديل آن به هنري اينچنين خطري بزرگ است.
وي با مهم دانستن نقش دستگاه‌هاي دولتي و نقال‌ها در حفظ هنر نقالي گفت: نقال بايد به موارد بيان شده خود دقت كند و شانه به شانه ديگر رسانه‌ها حركت كرده و مسايل روز را با وقايع‌ شاهنامه پيوند دهند، مثلا ما با بيان و تطبيق داستان جمشيد اين موضوع را با مسايل اجتماعي و سياسي روز كشورمان مطابقت داديم، اما دستگاه‌هاي دولتي وظيفه دارند از اين هنر ارزشمند حمايت كنند.
اين طراح هنري با اشاره به آگاهي ديگر كشورها از شاهنامه ادامه داد: معتقدم ديگر كشورها بيش از ايران به شاهنامه ارج مي‌نهند؛ افرادي چون گوته، دانته و هومر قلل رفيع ادبيات جهان هستند در كنار آنها سعدي و حافظ و مولوي نظامي و فردوسي قرار دارند و بايد دانست شاعران و حكماي ما با شاعران و نويسندگان ارزشمند جهان برابري مي‌كنند.
بايد در حفظ جايگاه شاهنامه كوشا باشيم
وي با اشاره به اين امر كه ما بايد در حفظ جايگاه شاهنامه كوشا باشيم تصريح كرد: بايد در حفظ جايگاه شاهنامه فردوسي در ابيات جهان تلاش كنيم و بايد مراقب باشيم تا شعراي ما را مصادره نكنند.
وي با اشاره به نقش نقالي و اينكه نقالي تنها شنيدن يك داستان در كنار آتش افروخته شومينه نيست، اظهار داشت: ترجمه‌هاي خوبي از شاهنامه وجود ندارد، شايد در ابتدا به دليل ناآشنايي مردم در خارج از كشور استقبال خوبي از اين هنر نشود، اما در آينده و با افزايش اين هنر شاهد استقبال افراد و علاقمندان به ادبيات از هنر نقالي خواهيم بود.
ورمزيار مهم‌ترين مسئله در نقالي را ايجاد ارتباط دانست و افزود: مهمترين مسئله در ارتباط ميان انسان‌ها، ارتباط بصري است و حس و حال نقالي، حالت و لباس نقال، در ايجاد اين ارتباط مهم است.
ورمز‌يار در مورد وظايف نقال اظهار داشت: عشق و علاقه به شاهنامه و ائمه اطهار "عليه السلام " نقال‌هاي امروز را وادار مي‌كند از همه چيز گذشته و حدود 50 سال از عمر خود را صرف اين هنر كند، اما در اين ميان بايد پرسيد وظيفه‌ ما در قبال نقال‌ها چيست؟
ورمزيار با اشاره به بخش‌هاي نقالي تاكيد كرد: يكي از بخش‌هاي نقالي «منتقبت خواني» است كه تنها مربوط به شاهنامه نيست، در گذشته علي‌ نامه‌خواني، حيدري خواني با تكنيك‌هاي نقالي سيره صحابه و پيامبر و ائمه توسط نقال‌ها در اعياد و مناسبت‌هاي مذهبي اجرا مي‌شد.
وظيفه نقال، سوختن، ساختن و به پاي عشق بها پرداختن است
اين نمايشنامه نويس در ادامه با اشاره به وظيفه نقال گفت: وظيفه نقال، سوختن، ساختن و به پاي عشق بها پرداختن است، هر كسي بايد تاواني دهد و ما نقال‌ها هم تاوان زندگيمان را مي‌دهيم.
وي در ادامه به خواسته نقالان اشاره و خاطر نشان كرد: نقالان خواسته‌اي جز توجه مسئولان ندارند چرا كه بايد سعي كنيم شاهنامه را هرچه بهتر در جامعه تبيين كنيم بايد به اصل داستان پرداخته شود نه حواشي.
ورمزيار با اشاره به نقش فرامتن‌ها در فهم دقيق شاهنامه افزود: فرامتن‌ها به فهم دقيق شاهنامه كمك مي‌كند، وظيفه نقال تنها خواندن ادبيات نيست، بلكه نقال بايد اطلاعات مذهبي، تاريخي و شاهنامه‌اي داشته باشد اين امر در جذب مخاطب بسيار موثر است.
وي با اشاره به اين كه نقال‌ها بايد به روز بوده و ضمن حفظ هنر اصيل با زمانه پيش روند گفت: نام بسياري از شاعران تنها در تذكره‌ها باقي مانده اما نام افرادي چون فردوسي و حافظ و مولوي همچنان پرآوازه است چرا كه آنها از نهاد انساني‌ سخن گفتند پس وظيفه نقال زنده نگه‌داشتن قلل ادب پارسي ايران‌زمين است.
وي در خاتمه سخنان خود با اشاره به اين مطلب كه شاهنامه اثري جاودانه است اظهار داشت: شاهنامه اثري كاملا اخلاقي، ديني، فطري و انساني است و به دليل اين كه با فطرت انسان و روحيه‌ عالي انساني سر و كار دارد، بسيار اخلاق‌گرا است، بر مبناي اين امر هميشه جاودان خواهد ماند.