هنر نیوز - ناسپاسی و باستان ناشناسی

بر کرسی رفیعِ مدیریت میراث و افتخار ملّی و تشکیلات عظیم اداری و اجرایی کسی تکیه زده است که حرمت و حق پژوهشگران و باستان شناسان و صاحبان خانه را پاس نمی دارد.

به گزارش هنرنیوز ،بهمن ماه سال 1388 رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور با عزل ناگهانی محمدرضا مهراندیش از ریاست موزة ملّی ایران، آزاده ارکانی (لیسانسیة میکروب شناسی از دانشگاه آزاد) را بر کرسی ریاست موزة مادر منصوب کرد. مهراندیش که در زمان اسفندیار رحیم مشایی به ریاست موزه ملّی منصوب شده بود، لیسانسیة رشتة ادبیات فارسی و دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر بود و انتصاب او به عنوان فردی غیرمتخصص و ناکارشناس انتقاد کارشناسان را برانگیخته بود. دو سال و نیم پس از این انتصاب، حمید بقایی وی را به دلیل ناکارآمدی برکنار نمود و آزاده اردکانی را به سرپرستی این مجموعه مهم علمی-فرهنگی منصوب نمود. هرچند این انتصاب نیز انتقادهای فراوانی برانگیخت اما ریاست سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد که مدیریت بر موزة ملی الزاماً نیازمند دارا بودن تخصص در رشته های در پیوند با مسایل میراث فرهنگی نیست.
چندی پیش، آزاده اردکانی رییس جدید موزه ملّی ایران در مصاحبه-هایی به رونمایی کشف «الواح گلي كه 37 سال در انبار موزه ملّي ايران رها شده» پرداخت و از آن به عنوان یک رویداد و اتفاق مهم در عرصة میراث فرهنگی کشور یاد کرد. آزاده اردکانی اظهار داشته بود که: «... این الواح گلی توسط "ویلیام فاملر" در فارس کشف شده بود و متعلق به سال 1974 بوده است. ... این الواح گلی که 37 سال در انبار موزة ملّی ایران رها شده بود در حال حاضر به منظور "رمزگشایی" برای استفاده عموم به بخش کتیبه های موزه سپرده شده است» (6/12/1389).
در پی انتشار این خبر شماری از باستان شناسان کشور اعلام داشتند که «گِل نبشته های» مورد اشاره اردکانی قبلاً توسط کاوشگران و پژوهشگران ترجمه و منتشر شده است. در این زمینه، از جمله دکتر کامیار عبدی، از باستان شناسان شناخته شده کشور و از صاحب نظران در مطالعات دورة عیلامی، با نگارش نقدی علمی (در روزنامة ملت ما، 10/11/1389) خواستار آن شده بود که شأن و منزلت و جایگاه علمی موزة ملی کشور که ثمرة یکصد سال تلاش جانفرساست، حفظ شود. عبدی متذکر شده بود که همة آثار به دست آمده از تپة ملیان فارس «چه گِل نبشته‌هاي آغاز عيلامي و چه گِل نبشته‌هاي عيلامي ميانه به دقت توسط کاوشگران مرمت، تثبيت و بسته‌بندي و به دست زبان شناس آن هيأت، متيو استلپر، يكي از معدود عيلام شناسان جهان، استنساخ، آوانويسي و منتشر شده است» و نسخه ای از آن کتاب ها نیز در کتابخانة موزة ملّی در کنار دفتر رییس موزة ملی وجود دارد. همچنین اشاره کرده بود که در عالم باستان شناسی کسی به نام «ویلیام فاملر» که خانم اردکانی به او اشاره کرده وجود ندارد و کاوشگر آن گِل نبشته ها پروفسور «ویلیام سامنر» بوده است. همچنین تذکر داده بود که «رمزگشایی» خط میخی یک قرن پیش انجام شده و برای رییس موزة ملّی ایران برازنده نیست که تفاوت بين «رمزگشايي» و «ترجمه» را نداند. وی با اشاره به اشتباهات علمی متعدد در اظهارات رئیس موزة ملّی سخنان او را غیر کارشناسانه و نشانه¬ای بر بی اطلاعی او از الفبای باستان شناسی و میراث فرهنگی خوانده بود.
نقد عبدی اما واکنش شدید رییس موزة ملّی را در پی داشت و وی بی آنکه به تصحیح اشتباهات خود بپردازد، در گفت وگو با روزنامة «ملت ما» (12/10/1389) خبر از ممنوع الورود شدن دکتر کامیار عبدی به موزة ملی ایران داد. در همین زمینه، یکی از معاونان اردکانی نیز اتهاماتی را به دکتر عبدالمجید ارفعی، تنها متخصص زبان عيلامي در ايران، نسبت داد که به زعم برخی کارشناسان سخنان مغرضانه و بی اساسی است. پیش از این نیز، در سال 1386 سازمان میراث فرهنگی کارشناسان و پژوهشگران مرتبط با این سازمان را از انجام هرگونه مصاحبه ای منع نموده و انتقاد و اعتراض شماری از آنها را برانگیخته بود.
اکنون در کنار مسایلی چون انبارگردانی و نقل و انتقال اشیاء موزه ای بی حضور باستان شناسان، دورکاری جمع داران و مواردی از این دست، این پرسش برای پژوهشگران و فرهنگ دوستان پیش آمده است که چرا وضعیت مدیریت میراث فرهنگی کشور می بایست اینچنین نابسامان باشد که نقد علمی یک پژوهشگر شناخته شده موجب اعلام ممنوع الورود شدن وی به موزة ملّی کشورش گردد. حدود اختیارات یک مدیر (در اینجا رییس موزة ملّی) تا کجاست و آیا می تواند در برابر نقد علمی یک پژوهشگر حکم به ممنوع الورود شدن وی به مکانی عمومی و عام المنفعه بدهد و حقوق شهروندی وی را پایمال نماید؟
همزمان با روز جهانی موزه، در واکنش به این موضوع، دکتر حکمت-اله ملاصالحی (استاد باستان شناسی دانشگاه تهران و سردبیر مجلة باستان شناسی) یادداشتی نگاشته است که در ادامه می خوانید:

ساختمانِ آجریِ گرم و خوش فرم و معماری چشم نواز ایرانی تبار «موزة ملّی» یا «موزة ایران باستان» با حجم فراوان و غنی آثاری که زیر سقفِ بلند آن گرد آمده و نگهداری می شوند و اینک شمار اندک شان در تالارها و طبقات گوناگون موزه به نمایش نهاده شده اند، ثمرة چندین دهه تلاش و هزینة سرمایه و عمر و اندیشة نسل هایی از باستان شناسان، معماران، موزه داران، مرمتگران و لشکری از متخصصانِ میان رشته ای در سطح ملّی و بین المللی بوده است.
این موزه چونان دیگر مراکز و اجزای سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، طی سالهای اخیر، خصوصاً در یکسال گذشته از گردبادِ کشمکش های سیاسی و تصمیم گیری های نادرست و ناکارشناسانه و تسلیم گیری های ظالمانة مدیریت هایِ تحمیلی و نامتخصص و ناآزموده و ناباستان شناس مصون نبوده است.
موزه های ملّی و مادر در بسیاری از جوامع روزگار ما هم کانون پویای فرهنگی و علمی و آموزشی است، هم مایة اقتدار و اعتبار و هم سرمایة افتخار و انسجام ملّی و مدنی و معنوی کشورها. مدیران و صدرنشینان این موزه ها علی القاعده از میان چهره های علمیِ باسابقه و شخصیت های باتجربه و بنامِ فرهنگی و صاحب نظر و متخصص در حوزة دانش و فنِ موزه داری و موزه شناسی و آگاه به مسایل و موضوعات و مباحث میراث فرهنگی و تاریخ و فرهنگ ملّی، منطقه ای، قاره ای و جهانی انتخاب یا انتصاب می شوند.
در وصف و معرفی جایگاه رفیع، شأن مدنی و منزلت علمی و آموزشی موزه های ملّی و مادر به طور اخص و انواع و اقسام موزه ها و نقش و سهم و حضور فعال تشکیلات و مراکز موزه ای و پدیدة موزه بر صحنة تاریخ و فرهنگِ جوامع معاصر و تأثیر چندسویه ای که این پدیدة پیچیدة نوظهور جهانی بر دانش، اندیشه، رفتار، ذوق و ذائقه و ذهن کنجکاو و وجدانِ ناآرام و بیقرار بشر روزگار ما داشته است، بسیار گفته اند و قلم فرسوده اند و فراوان نوشته اند؛ مناسبت و ضرورت تکرار آن گفته ها و نکته ها و نوشته ها در اینجا نیست. روی سخن این قلم معطوف به موضوع دیگریست که خاطر اهلِ فکر و فرهنگ، به ویژه باستان شناسان و سنگربانان مواریثِ فرهنگی میهن ما را آزرده و نگران کرده است.
«موزة ملّی» یک میراث افتخار ملّی و متعلق به همة ماست. سرمایه و ثروت مدنی و معنوی ای که باستان شناسان در خط مقدم بنیاد نهادن و پدید آوردن و غنا بخشیدن آن گام برگرفته و عمر هزینه کرده اند. این تشکیلات اداری و اجرایی و آموزشی و پژوهشی مهم و معتبر آسان به کف نیامده است که بتوان آسان سکانِ مدیریت آن را به هر باستان ناشناسِ نامتخصصِ ناآزموده و ناآگاه به ظرافت ها و ریزبینی ها و پیچیدگی های دانش «باستان شناسی» و فنون و مهارت و تدبیر «موزه-داری» سپرده و در کف هر ناآزاده ای نهاد.
اینک بر کرسی رفیعِ مدیریت این میراث و افتخار ملّی و تشکیلات عظیم اداری و اجرایی کسی تکیه زده است که نه تنها حرمت و حق پژوهشگران و باستان شناسان و صاحبان خانه را پاس نمی دارد که گره بر جَبین و تُرش روی و تلخ مزاج و ناکام، نقدِ هوشمندانه، مشفقانه، روشنگرانه و آموزندة معلّمی صدیق و پژوهشگری بنام و پُرکار و سختکوش را بر نمی تابد و صاحب خانه را از خانة خویش می رماند و می راند و در را به رویش می بندد. به این هم اکتفا نمی کند و از مهره هایی استعانت می طلبد تا هر چه مصمم تر و صعب تر دیوار حرمتِ دیگری را در هم بشکند و حقش را به ناحق بستاند و از ورود به مدرسة آموزش و پژوهشِ میهن خویش محروم و مغبون و ممنوع اش نماید!
در میان رخدادها و تصمیم گیری های نگران کننده و خسارت باری که طی یک سال گذشته بر مواریث فرهنگی کشور تحمیل شده و جفایی که بر سنگربانانِ تاریخ و فرهنگِ میهن ما رفته، خبر ممنوع و محروم الورود کردن «کامیار» باستان شناسی و «عبد» با همت و غیرت و دلیر و هوشمندِ جامعة علمی و فرهنگی کشور به موزة ملّی از همه خلاف آمدتر، خارقِ عرف تر و تعجب برانگیزتر بوده است.
خارقِ عرف و تعجب برانگیز به این دلیل که غاصبی دروازة رفیعِ موزه و میراثِ ارجمندی را بر روی صاحبی می بندد و به ناحق، حق می ستاند و حریم و حقوق شهروندی را پاس نمی دارد و حرمت و کرامت معلّمی را عزیز نمی شمارد، جایگاه خویش را خوب نمی شناسد و منزلتِ پژوهشگران را در نمی یابد. ناکام و نامراد می کوشد زبان و دهانِ نقد مشفقان را بربندد و سخنِ محقان را نشنود و عامدانه چشم از دیدن واقعیت ها فروبندد و گوش از شنیدن و پذیراشدن صدا و سخن دیگری محروم و مغبون بدارد!
در کوره پیچ هایِ عمرِ کوتاه و سیلان و سیلابِ زندگیِ ما آدمیان -خصوصاً حیاتِ قدرت های سیاسی و مدیران اجرایی و متولیان فرهنگی- هیچ شکستی خسارت بارتر از این نیست که راهی را آنچنان کژ رفته و مسیری را آنچنان کژ پیموده باشیم که دیگر گوش ما از شنیدنِ سخنِ حق کَر و چشم ما از دیدن واقعیت ها کور و زبانِ ما از گفتن سخنِ راست اَلکَن و خِرَد ما از تشخیصِ نیک و بد، فلاح و صلاح، فلاکت و هلاکت، طریق مشفقان و حریق معاندان و قلم نقد عاقلان و زر نسیة چاپلوسان تیره و ناتوان شده باشد. به تعبیر قرآن شریف: «صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهم لا یَرجَعون» (سورة بقره، آیة 18).
به یقین و بی تردید اگر متولیان و مدیران اداری و اجراییِ مواریث فرهنگی کشور با آمادگی بیشتر، گوشی شنواتر، چشمی واقع بین تر و چهره ای گشاده تر پذیرای هشدارهای کریمانه و تسلیمِ انتقادهای مشفقانه و دوراندیشی های روشنگرانه و برنامه های خردمندانة اهل فکر و صاحبان نظر می شدند، خانة میراث و فرهنگ ما اینچنین ویران و غارت شده نبود و صاحبان و ساکنان آن نیز اینچنین آزرده خاطر و آواره نمی شدند، زر و زور و سود و سودا به فرهنگ گستری و میراث داری و میراث یاوری سروری نمی کرد و ناسپاسی و بی حرمتی بر عزیزداشتن حرمت و صیانت از حریم و حقوق دیگران چیره نمی شد.
عالم پیچیدة موزه ها را می بایست جدی گرفت و بر کرسی رفیع مواریث فرهنگی و مسندِ ریاست و مدیریت موزه ها انسان های آگاه، آزموده و فرهیخته را گزید و نشاند. انسانهایی که مشتاقی و تشنگیِ طلبگی، دانش دوستی و عشق به دانایی، محترم و عزیز داشتن دانایان و دانش-گستران چونان فرّة ایزدی و فرهنگ و فرهمندی و فضیلت انسان بودن با رگ و پیوندِ روان و رفتارشان درتنیده است؛ نه زندانیان قهر و غرور، جهل و جمود، تکبّر و تبختر که محروم و مغبون از اوصافِ پارسایان و پاسدارانِ دانایان و حافظان مواریث مدنی و معنوی جامعه و جهان بشری ما هستند.

حکمت الله ملاصالحی
استاد دانشگاه تهران و سردبیر مجلة باستان شناسی