هنر نیوز - تلویزیون خصوصی زیر تیغ قانون

راه‌اندازي شبكه‌هاي تلويزيوني خصوصي در ايران؛ راهكارها و موانع

موضوع تاسیس شبکه‌های تلویزیونی خصوصی در ایران از جمله بحث‌هایی است که هرچند وقت یک بار به بهانه‌ای در عرصه گفتمان فرهنگی و البته سیاسی کشور پا گرفته است.
شاید آخرین باری که لزوم تاسیس چنین شبکه‌هایی به شکلی عریان در عرصه مطبوعات و حتی صدا و سیما مورد تاکید قرار گرفت، به خرداد ماه سال گذشته و بحبوحه انتخابات ریاست جمهوری برمی‌گشت. آن زمان برخی نامزدهای عرصه انتخابات با تکیه بر اصل 44 قانون اساسی و تاکید بر اصل گردش آزاد اطلاعات، بر وجود و لزوم تاسیس چنین شبکه‌هایی اذعان کرده و تاسیس چنین شبکه‌هایی را در ادامه سایر وعده‌های انتخاباتی خود به مردم نوید دادند.
تفوق نگاه سیاسی نسبت به نگاه کارشناسی و فرهنگی در خصوص این موضوع ادعایی نیست که قابل اثبات نباشد و شاید دقیقاً به همین خاطر است که بحث فوق هیچ گاه به سرانجام مشخص و روشنی نرسیده است. همه این‌ها درحالی است که وجود شبکه خصوصی تلویزیونی در سابقه کشور ما دیده می‌شود؛ پیش از انقلاب و در کنار تلویزیون ملی ایران، شخصی به نام ثابت پاسال مالک شبکه‌ای خصوصی بود که این شبکه امروز با عنوان شبکه «دو» صدا و سیما شناخته می‌شود.
داستان رادیو و تلویزیون خصوصی از جمله موضوعاتی است که تا امروز در مقابل آن مقاومت شده است اما سوال اینجاست در عصر ارتباطات و دورانی که هزاران کانال ماهواره‌ای آسمان ایران را به تصرف خود درآورده‌اند، چرا راهکاری عقلانی درباره یکی از مصادیق بارز اصل 44 قانون اساسی اندیشیده نمی‌شود. تصمیم گرفتیم برای یافتن جواب این سوال و بررسی چرایی و چگونگی اجرایی شدن اصل فوق در مبحث شبکه‌های تلویزیونی خصوصی، به سراغ آنان که بعد فرهنگی ماجرا بیش از دیگر ابعاد برایشان اهمیت دارد، یعنی اهالی سینما برویم.
البته بماند که بسیاری از ایشان در جواب سئوال ما جز خنده‌ای تحویل‌مان ندادند، کما اینکه یکی از کارگردانان باسابقه سینمای کشورمان وقتی با اصرار ما برای پاسخگویی مواجه شد یا لحنی جدی گفت: «شوخی نکن آقا!» این گزارش تنها فتح بابی است جهت روشن شدن زوایای یکی از مغفول‌ترین اصول قانون اساسی در عرصه فرهنگ کشور و اینکه چرا عده‌ای حتی بحث و گفت‌و‌گو در خصوص این موضوع را شوخی می‌دانند نکته‌ای است که متولیان فرهنگ و هنر کشور باید متوجه‌اش بوده و جدی‌اش بگیرند.
این منع، ظلم به خودی‌هاست
به گزارش هنر نيوز ،علی معلم، نیاز امروز کشور به تاسیس شبکه‌های خصوصی را بیش از هر زمان دیگری توصیف کرد وبه خبر آنلاين گفت: «خوشبختانه ظرفیت‌های قانونی چنین موضوعی در کشور وجود دارد و با توجه به نیازهای آشکاری که در این زمینه احساس می‌شود، شایسته است از همه ظرفیت‌های موجود برای رسیدن به این هدف استفاده شود.»
تهیه‌کننده فیلم «آل»، یکی از مشکلات مهم صدا و سیما را اعمال سلیقه شخصی در حوزه های مدیریتی عنوان کرد و اظهار داشت: «واقعیت این است که تلویزیون ما امروز تامین کننده همه سلائق و نگاه‌های موجود در کشور نیست. تجربه نشان داده اکثر هنرمندان و برنامه‌سازانی که با تلویزیون همکاری داشته‌اند در ادامه با در بسته سلائق خاص مدیران این سازمان برخورد کرده‌اند.»
معلم ضمن رد زیر سئوال رفتن اقتدار صدا و سیما در صورت تاسیس شبکه‌های تلویزیونی خصوصی افزود: «این اتفاقی است که در اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان تجربه شده و تاکنون هیچ شبکه دولتی در هیچ کجای دنیا معترض این قضیه نشده است. یادمان باشد قرار نیست شبکه تلویزیونی خصوصی که در ایران مجوز فعالیت می‌گیرد، خارج از چهارچوب‌های قانونی نظام جمهوری اسلامی حرکت کند.»
تهیه‌کننده «ازدواج به سبک ایرانی» انفعال و تاخیر در راه اندازی چنین شبکه‌هایی را موجب عقب افتادن کشور در عرصه بهره‌وری از قدرت رسانه در شکل‌دهی سلیقه فرهنگی جامعه دانست و گفت: «یک نکته مهم این میان وجود دارد. ما به هر اندازه که دوست داشته باشیم می‌توانیم در اجرایی کردن این نیاز تعلل کنیم، اما باید بدانیم بقیه منتظر نمی‌مانند و کم‌کاری‌های ما را با توجه به دغدغه‌های خودشان جبران خواهند کرد. اینجا منظورم از دیگران در این جمله شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان و غیرفارسی‌ زبان است. جلوگیری از تاسیس شبکه‌های خصوصی تنها راه را برای ترک تازی شبکه‌هایی که هیچ سنخیت و ارادتی به نظام جمهوری اسلامی ندارند باز می‌کند.»
وی همچنین با اشاره به منع موجود در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای تاسیس شبکه‌های تلویزیونی خصوصی، اظهار داشت: « منع موجود در قانون اساسی از جمله مشکلاتی نیست که قابل حل شدن نباشد. قانون اساسی وحی منزل نیست، ضمن اینکه از یاد نبریم بند مربوط به ممنوعیت تاسیس شبکه‌های خصوصی زمانی نوشته شده است که وضعیت رسانه ها و شبکه‌های رادیو و تلویزینی در دنیا به این شکل نبود.»
معلم در جواب سوال خبرآنلاین مبنی بر اینکه آیا حاضر است در صورت برداشته شدن موانع قانونی موجود به تاسیس یک شبکه تلویزیونی خصوصی دست بزند گفت: «اگر تضمین‌های قانونی کافی در این خصوص وجود داشته باشد حاضرم این کار را بکنم. تضمین یعنی اینکه اگر شما یک شبکه تلویزیونی تاسیس کردید یک ماه بعد از شما نخواهند آن را تعطیل کنید. اولین قدم در این راه این است که وجود شبکه‌های فوق پذیرفته شود و سپس از آن‌ها حمایت شود.»
وی افزود: «وقتی می‌گویم حمایت منظورم این نیست که دولت در این بخش هم سرمایه‌گذاری کند، بلکه به این معنا که به صاحبان این شبکه‌ها اعتماد شود تا آن‌ها نیز به اندازه مسئولیت خود بر مبنای قانون پاسخگو باشند.»
تهیه‌کننده «گاوخونی» با اشاره به توانایی‌ها و پتانسیل موجود در کشور اظهار داشت: «به نظر من اگر مستندات قانونی رعایت شده و تضمین‌های لازم داده شود، بخش خصوصی ما این توانایی را دارد تا حداقل دو یا سه شبکه بزرگ تلویزیونی راه‌اندازی کند.»
معلم با بیان اینکه نیرو و تخصص لازم و کافی برای راه‌اندازی و اداره چنین شبکه‌هایی در ایران وجود دارد گفت: «شکی نیست که ما نیروی متخصص لازم برای اداره چنین شبکه‌هایی را در اختیار داریم کما اینکه ما چند سال پیش می‌خواستیم همین کار را بکنیم. قصدمان هم این بود که یک «movie channel» ایرانی تاسیس کنیم که نشد و بعداً البته مشابه آن را در لس‌آنجلس راه‌اندازی شد.»
معلم در انتها افزود: «نرفتن به سمت راه‌اندازی شبکه‌های خصوصی یعنی نادیده گرفتن ظرفیت‌های موجود در کشور. ما با این کار تنها دست نیروهای خارج از نظام را برای رسیدن به اهدافشان باز گذاشته‌ایم و این ظلم به خودی‌هاست. اگر این منع برداشته نشود تنها زمینه را برای ورود هزاران شبکه تلویزیونی به داخل خانه‌های ایرانی فراهم کرده‌ایم.»
سیاست به جای فرهنگ نشسته است
سعید حاجی میری، تهیه‌کننده سینما لزوم وجود شبکه‌های تلویزیونی خصوصی در کشور را یک نیاز قطعی دانسته و در همین ارتباط گفت: «یک اصل کلی وجود دارد به این مضمون که هرچیزی خصوصی‌اش بهتر از دولتی است. دین، اقتصاد، فرهنگ و بسیاری چیزهای دیگر شامل این تعریف می‌شوند.»
وی در ادامه با بیان اینکه تنها مورد و موضوعی که می‌تواند و باید اختصاصاً در ید قدرت دولت باشد «سیاست» است، افزود: «در بخش‌های دیگر هم تنها سیاست‌گذاری‌های کلی، تدوین و تبیین ضوابط و البته نظارت و کنترل حسن اجرای این ضوابط باید در اختیار دولت باشد و نه چیزی بیشتر از آن.»
تهیه‌کننده «پسر آدم، دختر حوا» بهترین مجری و عمل‌کننده را مردم یا به عبارت بهتر بخش خصوصی عنوان کرد، و اظهار داشت: «تجربه هم ثابت کرده بخش خصوصی همواره بهتر از دولت کارها را پیش برده است. دلیلی این امر هم کاملاً روشن است؛ بخش خصوصی برای خودش کار می‌کند و اگر سود و زیانی هم در کار باشد خودش به تنهایی از آن منتفع شده یا ضرر می‌کند، اما دولت اول و آخر از بودجه عمومی خرج می‌کند و سود و زیان کار آنچنان برایش مهم نیست.»
حاجی میری بهترین نحوه حضور و بروز دولت در یک جامعه فعال و مدرن را بر پایه سپردن زمام امور به مردم خواند و گفت: «صدا و سیما را هم نمی‌توان و نباید خارج از حوزه‌های فعال جامعه به حساب آورد اما این تعاریف در خصوص تلویزیون کشور ما کمی تا قسمتی دچار تناقض می‌شود. تلویزیون ما هنوز به عنوان یک پدیده فرهنگی پذیرفته نشده و برخلاف فرمایش حضرت امام (ره) که فرمودند صدا و سیما باید دانشگاه باشد، نهادی کاملاً سیاسی است و به عنوان یک ابزار سیاسی عمل می‌کند.»
وی افزود: «شاید یکی از دلایل دولتی بودن و دولتی ماندن این نهاد در طی همه این سال‌ها همین باشد. خب طبیعتاً چون نمی‌توان سیاست را به بخش خصوصی واگذار کرد پس در ادامه صدا و سیما را هم نمی‌توان به این بخش واگذار کرد.»
تهیه کننده «استشهادی برای خدا» خصوص‌سازی شبکه‌های تلویزیونی را اتفاقی دانست که دیر یا زود باید به سرانجام برسد. وی در ادامه صحبت‌های خود اظهار داشت: «حضرت امام (ره) به حق صدا و سیما را دانشگاه خواندند و ما هم عقیده داریم که تلویزیون باید کارخانه فرهنگ‌سازی و انسان‌سازی باشد. اگر قرار است این وسط سهمی هم به سیاست برسد طبیعتاً بیشتر از بخش‌های خبر‌ی روزانه و برنامه‌های تحلیلی و سیاسی نباید باشد. اما تا وقتی یک نگاه فرهنگی به صدا و سیما حاکم نشود لزوم خصوصی شدن و ورود شبکه‌های تلویزیونی خصوصی را کسی حس نخواهد کرد.»
حاجی میری با اشاره به همکاری‌های گسترده صدا و سیمای با بخش خصوصی گفت: «همین امروز هم تلویزیون ما بدون کمک بخش خصوصی راه به جایی نمی‌برد . زیرا بسیاری از برنامه‌های تولیدی این سازمان توسط بخش خصوصی و خارج از سازمان تولید می‌شوند. اما بخش خصوصی در این حالت بیشتر حالت کارمند سازمان را دارد و به این معنا که خودش قائم به ذات وارد عرصه شود، تصمیم بگیرد و در سود و زیان کار شریک باشد نیست.»
تهیه‌کننده «انعکاس» مقوله جذب مخاطب عام را لزوماً اولویت اول برنامه سازان تلویزیون ندانست و افزود: «امروز در تلویزیون ما در نگاه اول مهم نیست که برنامه‌ای مخاطب دارد یا ندارد؛ بلکه آنچه بیشتر مورد توجه است آن است که سلیقة مدیران و سیاسیون و اصحاب حاکمیت تأمین خواهد شد یا نه، سپس نوبت به جذابیت عام برنامه می‌رسد. در تلویزیون‌های خصوصی دنیا جذب مخاطب رابطه‌ای مستقیم با جذب آگهی تلویزیونی دارد و جذب آگهی یعنی جذب سرمایه. اما برای تهیه‌کننده یک برنامه تلویزیونی در صدا و سیمای ما مهم نیست که برنامه‌اش بتواند آگهی جذب کند یا نتواند چون قرار نیست او از بابت این آگهی‌ها نفعی ببرد.»
این تهیه‌کننده سینما وجود خلاقیت‌های فردی و بروز دلسوزی‌های شخصی را مهم ترین عامل جذاب شدن برخی برنامه‌‌ها در تلویزیون دانست و گفت: «هنگامی که بحث جذب مخاطب که ارتباط مستقیمی با جذب آگهی و جذب درآمد دارد اینطور به حاشیه‌ می‌رود طبیعی است که کیفیت برنامه‌ها هم افت کند. در واقع تلویزیون ما به یک خواست حداقلی و اینکه برنامه‌ای ساخته شود و روی آنتن برود راضی شده است. در واقع همین که آنتن پر شود برای دوستان کافی است.»
حاجی میری در انتها با اشاره به روشن نبودن آمارهای مربوط به میزان مخاطبان تلویزیون و مخاطبان دیگر رسانه‌های قانونی و غیرقانونی اظهار داشت: «ما متاسفانه به دلیل پنهان بودن آمارها هنوز درست نمی‌دانیم چه تعداد از مردم ایران از تلویزیون و شبکه‌های داخلی استفاده می‌کنند و چه تعداد نیازشان به مسائل بصری و فرهنگی را از کانال‌های ماهواره‌ای تامین می‌کنند. خب خیلی‌ها در کشور ما ماهواره ندارند و به دلایل مختلف از آن استفاده نمی‌کنند. این‌ها ناچارند از برنامه‌های شبکه‌های داخلی استفاده کنند و همه این‌ها موجب شده تا بگوییم تلویزیون ایران بیننده دارد، اما قضیه به این سادگی‌ها هم نیست. من نمی‌توانم به کسی که تلویزیون ایران را برای دیدن انتخاب کرده لفظ بیننده را اطلاق کنم چون او ناچار است از این هفت شبکه تلویزیونی استفاده کند و انتخاب دیگری غیر از این ندارد.»
فایده‌اش بیشتر از هزینه‌ آن است
محسن علی اکبری، از جمله کسانی است که تاسیس شبکه‌های خصوصی در کشور را کاملاً در راستای منافع نظام و چشم انداز فرهنگی کشور توصیف می‌کند. او در این خصوص گفت: «امروز احترام به ذائقه مخاطب به عنوان یک اصل اساسی در همه جای دنیا پذیرفته شده است. طی 30 سال گذشته، کشور ما در عرصه‌های مختلف پیشرفت‌های در خور توجه و بی‌‍نظیری را تجربه کرد و درست به همین دلیل باید اذعان کنیم تاسیس شبکه‌های تلویزیونی خصوصی یکی دیگر از عرصه‌هایی است که جا دارد جدی‌تر به آن بیندیشیم.»
وی در ادامه افزود: «کم‌ترین و ناچیزترین حسن و فایده وجود شبکه‌های خصوصی در کشور، پدید آمدن رقابتی سالم و حرفه‌ای برای تولید برنامه‌های با کیفیت‌تر است. امروز رسانه ملی ما نیازی به امر مهم احساس نمی‌کند چه آنکه هنوز مجبور و ملزم به رقابتی چنین حرفه‌ای نشده است.»
علی اکبری تاسیس شبکه‌های تلویزیونی خصوصی را راهکاری جهت پر کردن ظرفیت‌های خالی موجود در بحث سرگرمی‌سازی و پر کردن اوقات فراغت مردم عنوان کرد و اظهار داشت: «امروز ما نمی‌توانیم ایراد چندانی به استفاده کنندگان از شبکه‌های ماهواره‌ای بگیریم زیرا نیاز به تنوع و سرگرمی در ذات بشر نهفته است؛ اگر ما به عنوان متولیان و داعیه‌داران فرهنگ کشور نتوانیم اوقات فراغت و نیاز به سرگرمی را در بین مردم خود مدیریت کنیم آن‌ها به راه خود رفته و به پای تعلل ما نخواهند نشست.»
تهیه‌کننده «کتاب قانون» در ادامه ضمن اذعان به فرهنگ بالای خانواده‌های ایرانی اظهار داشت: «مطمئن باشید خانواده‌های ایرانی با وجود این فرهنگ غنی و هویت چند هزار ساله، به دنبال این نیستند تا تصاویر و فرهنگی مغایر با شئونات و ارزش‌های پذیرفته شده‌شان به خانه‌‌هایشان راه پیدا کند. اگر می‌بینیم امروز ماهواره به عنوان یک پدیده مخرب فرهنگی به خانه ایرانی‌ها راه پیدا کرده به دلیل همین خلاء و کمبودی است که در این عرصه وجود دارد.»
وی مخالفت صدا و سیما با بحث تاسیس شبکه‌های خصوصی را به نوعی اختلاف در جزئیات دانست و گفت: «مخالفت صدا و سیما با تاسیس شبکه‌های خصوصی از جنس مشکل شخصی نیست. آن‌ها هم نگرانی‌هایی دارند که البته بسیاری از این نگرانی‌ها به حق هستند. شاید احساس می‌کنند این شبکه‌ها نتوانند آنطور که شایسته است وظیفه خطیر و بزرگ خود را به سرانجام برسانند. این مخالفت از جنس دلسوزی است اما به نظرم دیگر وقت آن است که این دوستان هم با واقعیت کنار بیایند.»
تهیه‌کننده «پاداش سکوت» در انتها پذیرش شبکه‌های تلویزیونی خصوصی، به عنوان یک واقعیت مسلم و لازم فرهنگی از سوی سیاسیون و متولیان فرهنگ کشور را تنها راه مقابله با فرهنگ ماهواره عنوان کرد و اظهار داشت: «با سنجش هزینه و فایده تاسیس شبکه‌های خصوصی در کشور، به این نتیجه می‌رسیم که پذیرش این موضوع بسیار پرفایده‌تر از رد آن است. من به شخصه مطمئن هستم در صورت تاسیس و گسترش شبکه‌های تلویزیونی خصوصی در ایران، توجه مردم به ماهواره و حتی شبکه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور کاهش خواهد یافت. حساب دو دو تا چهارتاست؛ باید حساب کنیم و ببینیم تاسیس شبکه‌های خصوصی در داخل ایران به نفع منافع ملی و تقویت فرهنگ‌مان است یا راه‌اندازی چنین شبکه‌های در خارج کشور و بدست نیروهایی که تحت کنترل و نظارت ما نیستند.»
گزارش از علی اناری