به گزارش هنرنیوز، در طول دوره های مختلف در تاریخ ایران بحث ممیزی در جنبه های گوناگون وجود داشته است؛ اما به طور معمول پس از ورود صنعت چاپ به ایران در دوره قاجار و انتشار مطبوعات و نسخ چاپی به دلیل تکثیر آرا در ابعاد گسترده تر در بین مردم، بحث ممیزی و اعمال آن پیچیده تر و محسوس تر  شد، پس از آن نیز در دوره پهلوی گروه ها و جبهه های مختلف فکری برای انتشار افکارشان سعی کردند تا احد امکان سانسورهای فضای موجود را در قالب کلمات، تشبیعات و استعاره و به طور کلی لفافه کلامی در متن خود اعمال کنند.

امروزه شکل ممیزی در جوامع به گونه ایست که دست اهالی قلم، منتقدین و پژوهشگران بسته نیست و تلاش بر آن است که برترین نوع آزادی اندیشه در قالب فرهنگ و نمود مستقیم آن، کتاب و مطبوعات، تجلی یابد و دموکراسی مهمترین رخ نمود خود را در این حوزه نشان دهد.

در کشور ما اما اعمال ممیزی در کتاب ها شکل و شمایلی دیگر دارد که خوب است تا با توجه به تصمیمات اخیر معاونت فرهنگی وزارت ارشاد به بحث ممیزی پیش و پس از انتشار کتب بپردازیم و ابعاد آن را در لایه های مختلف بررسی کنیم.

ممیزی پیش از انتشار روال جاری اداره کتاب وزارت ارشاد در سالیان اخیر بوده است؛ این شیوه طی سالیان گذشته سبب انباشت کتاب در وزارت ارشاد و لغو مجوز یا عدم صدور آن برای تعداد زیادی از کتاب های در لیست انتظار شد.

بسیاری از منتقدان با این شیوه به دلیل تغیر و تکثر نظرات، مخالفت های اساسی دارند که مهمترین بحث آن سلیقه ای بودن ممیزی و کارشناس نبودن ممیزان است که به واقع به نوعی تعدیل چنین شرایطی را مشروط به شفاف سازی خطوط قرمز و پیروی از قوانین مشخص این حوزه می دانند که لازم است تا در وزارت ارشاد مورد توجه و بازنگری قرار گرفته و موارد آن با اهالی قلم در میان گذاشته شود.

در این میان کتاب های بسیاری قربانی نظرات متغیر کارشناسی کتاب شده و مجوز انتشارشان بارها و بارها به تعویق افتاد و سپس در دوره های بعد منتشر شدند؛ چه اینکه کتاب هایی چون «زوال کلنل» محمود دولت آبادی بارها مورد ممیزی و سپس لغو مجوز قرار گرفت و در نهایت شرایط موجود سبب شد تا این کتاب به رغم تمایل نویسنده برای انتشار در ایران در سایر کشورها منتشر شود.

انباشت کتاب به مدت طولانی در وزارت ارشاد در دوره برخی مسئولان سبب به وجود آمدن ناهنجاریهای حوزه فرهنگ شد به گونه ای که دلسردی های فراوانی را در میان اهالی قلم ایجاد کرد و نویسندگان و شاعران زیادی ترجیح دادند مجموعه هایشان را در سایتها و شبکه های اجتماعی انتشار دهند.

اعمال ممیزی پس از انتشار  نیز در شرایط فعلی دشواری های بسیاری دارد که مورد عدم اجماع کارشناسان و ناشران کشور است، در این شرایط همه مسئولیت انتشار اثر بر عهده ناشر است و ناشر باید خود سانسورچی کتاب های خود باشد ولی از آنجا که ممیزی ها در کالبد تغیر سلایق قرار دارند ناشر ناگزیر خواهد بود به همه سلایق تن دهد ولی بحثی که در این میان از همه چیز مهمتر است بحث هزینه های انتشار کتاب است که ناشر به صورت تام و تمام متحمل شده است لیکن پس از اعمال ممیزی و یا لغو مجوز تمام هزینه ها و زحمات ناشر سوخت خواهد شد و دست ناشر بسته خواهد ماند.

این مسئله بحران سیاهی را در جامعه ناشران ایجاد خواهد کرد و شاید به همین دلیل در نخستین گفتمان هایی که در این باب در اوایل دولت یازدهم توسط وزیر ارشاد مطرح شد نخستین مواضع مخالف را  ناشران ابراز نمودند و اعمال ممیزی پس از نشر کتاب را بسیار بحران برانگیزتر از اعمال ممیزی پیش از انتشار آن دانستند.

در این میان نکاتی که مد نظر اهالی قلم و حوزره نشر است بسیار قابل تامل است و وزارت ارشاد باید برای حل این معضل راهکارهایی را از طریق گفتمان با اهالی فرهنگ در پیش گیرد.

مریم خاکیان

هنر نیوز