هنر نیوز - خودانتقادی و شوخی با سیما

برنامه طنز «خنده بازار» محصول شبکه سوم سیما که تا کنون چند سری از آن ساخته و پخش شده است واجد ویژگی هایی است که این برنامه را قابل تامل و قابل بررسی می سازد.

اولین ویژگی خنده بازار این است که این برنامه حقیقتا از بینندگانش خنده می گیرد! شاید این مطلب در ابتدا امری بدیهی و طبیعی به نظر برسد اما وقتی که می بینیم در بسیاری از آثار به اصطلاح طنز تلویزیون تنها چیزی که غایب است قدرت ایجاد خنده و شادی است، آن گاه ارزش کار خنده بازار بیشتر آشکار می شود.اینکه بتوان در کوران حوادث تلخ و مشکلات گوناگون اجتماعی و اقتصادی ، از مخاطب آگاه و طنز شناس ایرانی آن هم به گونه ای سالم و بهداشتی خنده گرفت ، کاری دشوار و مسیری سنگلاخ است که خنده بازار در این طی این مسیر موفق جلوه گر شده است.
مسئله اساسی دیگری که از نقاط قوت مجموعه ی خنده بازار به شمار می‌آید اینست که نقد و طنز را از خود، یا به عبارت بهتر از خود سیما آغاز کرده است. پیش از این بارها شاهد بوده ایم که برنامه‌هایی از تلویزیون که در آن نهادها، سازمان ها و افراد مختلف مورد نقد و سوژه طنز قرار می گرفتند، انتقادات و حملات زیادی را متوجه خود می دیدند. اما این بار یک خود انتقادی صورت پذیرفته و سیما شوخی با خود را آغاز کرده تا نشان دهد که خودش را از دایره ی نقد و طنز خارج نمی داند.این امر می تواند به افزایش ظرفیت نقدپذیری و تحمل شوخی در فضای رسانه ای کشور منجر شود و خیال ها را راحت کند از اینکه هدف از طنز ، تخریب و تحقیر و عقده گشایی نیست بلکه قصد ، اصلاح گری است. در چنین شرایطی که سیما خود در خط مقدم سوژه های طنز پردازان قرار گرفته ، با خیالی آسوده و اطمینان کامل از اخلاقی بودن این عمل ، می تواند دایره ی نقد و طنز خود را گسترش و پاره ای از اشکالات و انحرافات موجود در جامعه را با شوکران نقد و طنز کاهش دهد و درمان کند.از سوی دیگر ، خنده بازار توانسته با نگاه مهربان و لطیفی که به موضوعات و اشخاص دارد ، تا حد زیادی ، حتی نظر مساعد افرادی را که سوژه ی طنز قرار گرفته اند به خود جلب کند. این نگاه مهربان ، آسیب ها و موانعی که بر سر راه هر اثر طنزی می تواند ایجاد شود را تا حد زیادی برطرف ساخته و یکی از رموز ادامه ی پخش این مجموعه نیز همین است. در حقیقت همان جمله ی معروف و بسیار عالمانه (به هم نخندیم، با هم بخندیم) در این مجموعه جاری و ساری است.
در کنار این، در بعد تولیدی و تکنیکی نیز خنده بازار واجد ارزش‌هایی است. در کارگردانی، طراحی صحنه و لباس و دکور، نور و بازی‌ها، تلاش شده تا ازنگاه سرسری، شلختگی و بی‌دقتی تا حد زیادی پرهیز شود و در کنار توجه به متن و سوژه‌ها، نحوه اجرا و نمایش آن ها نیز با دقت و توجه قابل قبولی سامان داده شود.برخی می پندارند در آثار طنز ، همین که سوژه ی خنده داری مطرح شود یا جمله ی طنز آلودی بیان شود کافی است و متاسفانه توجه کافی به تکنیک و فرم و اجرا را زائد و وقت گیر می پندارند در حالی که جذاب ترین سوژه ها هم اگر در اجرا و تکنیک دقت لازم را همراه نداشته باشد ضربه می خورد و از دست می رود. در خنده بازار می توان تا حدودی این دقت و توجه را مشاهده کرد. و این امر کمی نیست.
اما آسیبی که به نظر می رسد ممکن است خنده بازار به آن دچار شود، ادامه یافتن بیش از اندازه و بیش از ظرفیت آن است. بهترین برنامه های تلویزیونی نیز اگر در وادی تکرار و تولید انبوه بدون نوآوری بیفتند، مخاطب آن ها را پس می زند و حتی خاطره ی خوش آن برنامه ، بدل به تلخی و ملال می شود.هوشمندی برنامه سازان در این است که در بهترین زمان و در اوج برنامه را به پایان می برند و یادگاری خوش در ذهن مخاطب به جای می گذارند. این امری است که از دست اندرکاران هوشمند خنده بازار نیز انتظار می رود.

علی فرزین فرد