گزارش هنرنیوز از نشست «جریان شناسی شعر معاصر» /۲/

دکتر سلاجقه: نیماهای دهه۷۰ همانند شاعران دهه ۴۰ هستند

4 دی 1392 ساعت 12:34

در نشست«جریان شناسی شعر معاصر» که عصر دیروز توسط انجمن نقد ادبی در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد دکتر پروین سلاجقه گفت: به نظر من شعر دهه ۵۰ که شعر سیاسی و چریکی است و شعر دهه ۶۰ که جریان های ایدئولوژیکی وارد شعر می شود، نیماهای شعر دهه ۷۰ همانند دهه ۴۰ هستند مثل رضا براهینی که تئوری هایی را حول محور فُرم و معنا شکل می دهند و گسترش می دهند و شعر دهه ۸۰ متأثر از دهه های قبل و بلکه کمال یافته تر از دوران قبل است.

دکتر سلاجقه با تمرکز بر بحث بحران ها در جریان شناسی شعر فارسی گفت : پرسش بسیاری از شاعران و علاقه مندان به شعر در دهه ۸۰ این است که سرنوشت شعر ما به کجا می رود؟! با توجه به اینکه هر روز شاعران زیادی متولد می شوند و حرف خودشان را می زنند، گویی دامنه فردگرایی روز به روز گسترش می یابد. 

وی با بیان این مطلب افزود : باید نگاهی به تاریخ بیندازیم و به شعر قرن سیزدهم توجه داشته باشیم. یعنی زمانی که شعر بین مردم و محافل شعری وارد شد و شعر را از طبقه ممتاز بیرون آورد و بین مردم برد، مسلماً دوره بعدی شعر پیشگامان نوگرایی است که در سال های بین ۱۲۸۰ تا ۱۳۱۴ جریان داشته است. بیشترین چیزی که این جریان با خود آورد ایجاد تردید و انکار نسبت به شعر گذشته بود و جدال بین سنت و مدرنیته و همینطور لزوم تغییر و به روز شدن محتوایی شعر در همه ارکان جامعه فرهنگی و روزنامه‌ای شدن مباحث ادبی از جمله شعر. در این دوره به غیر از محافل، روزنامه ها وجود دارند که پایگاه مهمی بر اشاعه شعر نو محسوب می شوند. 

وی به دوره شعر نو قُدمایی اشاره کرد و تصریح نمود: امروزه جریان شعر نو قُدمایی را در مطالعات نقد ادبی در درجه کمتری از اهمیت قرار می دهند چون این نوع شعر را محافظه کار می دانند و جریانی که همچنان مراقب اصول سنتی شعر است و می خواهد نوگرایی را در نگاه کهنه ایجاد کند ولی آنچه که مورد نظر ما است محور دوم از شعر نو قُدمایی است که به لحاظ زبان، محتوا، پیام، موسیقی، اسطوره زدایی و اسطوره آفرینی، تغییر در مناسبات انسان و حکومت مردم در این دوره، بی اعتنایی به تصویرسازی از نوع قُدمایی و به لحاظ کشیدن شعر از طبیعت به خیابان، ارتباط صمیمی شعر با مردم، عصیان در شعر و موارد دیگری چون آرمان گرایی که از این دوران شروع می شود و کم کم وارد شعر می شود. 

دکتر سلاجقه با اشاره به شاعران مهم این دوره گفت : ملک الشعرای بهار و گروهش در صدر شاعران نو قُدمایی هستند، پیشگامان نوگرایی افرادی نظیر تقی رفعت، شمس کسمایی و لاهوتی و جعفر خامنه ای هستند که با تفاوت های کوچکی که دارند در یک طبقه جای می گیرند و به نوعی آنچه را که برای آینده نویران در سر دارند هر چند در قالب های قدیمی ولی با محتوای نو بیان کنند. آنچه که برای ما اهمیت دارد زمانی است که ما وارد شعر نو نیمایی می شویم. 

وی با نگاهی بر اتفاقات سال های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۱ اظهار داشت : در این سال ها اتفاقات مهمی می افتد از «افسانه» نیما یوشیج گرفته تا وقایعی که در نمایشنامه نویسی می افتد یا در داستان کوتاه شاهد حرکت های نویی هستیم ولی آنچه که برای ما مهم است انتشار شعر «افسانه» نیما است و کمک هایی که شاعران انقلابی به پیشبرد این جریان می کنند و شکل گیری شعر نو. در این میان بحران هایی اتفاق می افتد که تمرکز من بر آنهاست بحران هایی که جریانات نوگرایی را گاه بدون توجه به زمینه های اجتماعی و گاه با توجه به آنها سرعت می بخشند. 

وی افزود : ما در این دوره چهره هایی چون دکتر محمد مقدم را داریم که در رأس اینها قرار می گیرد در دوره ای که ما تأثیر جنگ جهانی اول را در جامعه فرهنگی ایران درایم که با همه مصیبت هایی که دارد تحولات فکری را در مردم ایجاد می کند و بحران های ادبیات را شکل می دهد. قبل از آن هم ما شعر سیاسی در قالب های مختلفی چون ترانه و تصنیف، مستزاد، ترجیع بند و سایر قالب ها که به شعر مشروطه منتهی شد، همچنین دوره بیداری شاعران و شعر نیمایی ولی از دکتر محمد مقدم به بعد شاهد بحث های جدیدی هستیم که مبنای یک جریان تازه است. انقلاب ادبی در صورت و محتوا اتفاق می افتد؛ همه ما می دانیم آنچه که در شعر نیما اتفاق افتاد به تمامی تغییر نبود ولی در اینجا همه حرف از این می زنند که ما انقلاب لازم داریم در شعر. 

وی با نگاهی به زندگی دکتر محمد مقدم گفت : دکتر مقدم در سال ۱۳۱۳ یک مجموعه هایی از شعر به نام «راز نیمه شب» و سپس «بانگ خروس»،« بازگشت به الموت» منتشر می کند. این مجموعه ها از آن جهت برای ما اهمیت دارند که تحت تأثیر اشعار سپید والت ویتمن هستند یا به نوعی دکتر مقدم مترجم شعر منثور است ولی خود فکر این قضیه است. وقتی شعر او را بررسی می کنیم می بینیم که فُرمی از شعر منثوری را که بعدها توسط احمدرضا احمدی، شاملو و طرفداران شعر سپید به بلوغ بیشتری می رسد در شعر دکتر مقدم داریم. نکته ای که اهمیت دارد این است که دکتر مقدم در این دره مثل یک صاعقه می آید و به جان شعر نو فارسی می افتد و بعد هم به سرعت خاموش می شود. باید مد نظر داشت بسیاری از این چهره ها تحصیلاتشان را خارج از کشور گذرانده اند و تحت تأثیر شعر آنجا هستند. برخی نیز چون دکتر تندرکیا (نماینده شعر شاهین) مصمم بودند شعر سنتی را از ریشه براندازند. در سال ۱۳۱۸ بیانیه ای منتشر می کند به نام «نهیب جنبش ادبی شاهین» که در روزنامه اطلاعات منتشر می شود. او برای بیانیه اش طرح می ریزد و حرکت ایستگاهی شروع می کند. 

وی به تشریح بیانیه و نظرات دکتر تندر کیا پرداخت و گفت : او تا سال ۱۳۲۵ شاهین های خود را در ایران منتشر می کرد و ادبیات را به قبل از شاهین و بعد از شاهین تقسیم می کند. 

این مدرس دانشگاه به ظهور منوچهر شیبانی در این دوره اشاره نمود و تصریح کرد : او در سال هایی که با نیما آشنا شد به طور جدی وارد شعر شد. اغلب بحران سازها دو محور را در جریان خود پی می گیرند : شعر و تئوری، او راجع به کلمه بسیار بحث می کند و مجموعه اشعارش در دهه ۴۰ چاپ می کند کار او نوآوری در کلمات و تصویر است. 

وی هوشنگ ایرانی را از دیگر بحران سازها معرفی کرد و عنوان داشت : ایرانی مخالف نیما و کلاسیک های جدید است، او نیما را بنیان گذار می داند ولی رفته رفته او را به کهنگی و واپس ماندگی متهم می کند و به خوبی و فرمایشی کردن شعر نیما انتقاد می کند. مانیفست او همراه با دو نفر دیگر در روزنامه «خروس جنگی » آن دوره چاپ می شود. اصطلاح «جیغ بنفش» را از جانب او داریم. شعر او تصویری است و به واقع هوشنگ ایرانی مبدع موج نو است و بر شعر سهراب سپهری از جوانب عرفانی تأثیر می گذارد و همینطور اشعار احمدرضا احمدی. 

دکتر سلاجقه در ادامه مباحث خود به بیان شعر موج نو پرداخت و تصریح کرد : یکی از کسانیکه تأثیر مهمی در این دوره دارد اسماعیل نوری اعلا است. اسماعیل نوری اعلا چون هم تئوریسین و هم شاعر است حائز اهمیت است. ما در شعر دهه ۴۰ با تئوری های اسماعیل نوری اعلا مواجه هستیم، نوری اعلا شعر موج نو را تحت تأثیر پُل والری حرکت به سمت شعر ناب می داند. از نظر او شاعری کوششی است برای رسیدن به کمال مطلوب. از نظر او این ویژگی در شعر نو به چشم می خورد. کار عمده ای که نوری اعلا می کند ارائه تقسیم بندی است که در آن گفته است که شعر موج نو به چند دسته تقسیم می شوند؛ یکی شعر موج نو اصیل که تنها نماینده ای که در ایران دارد «احمدرضا احمدی» است و بعد نظم گرایان اصیل موج نو مثل جواد مجابی را مثال می زند و بعد موج نو مشکل را مطرح می کند خود شاخه هایی دارد که یدالله رویایی در آن شاخه است. نوری اعلا همچنین در طرح شعر کلاسیک کارهای شاخصی انجام داده است. نوری اعلا واحدهای گزاره ای برای شعر در نظر می گیرد و سعی می کند کارگاه هایی بگذارد و دانشجویانش را به این سمت سوق دهد که طرح جدیدی از شعر برگیرند. 

وی در خاتمه سخنانش، خاطر نشان کرد : به نظر من شعر دهه ۵۰ که شعر سیاسی و چریکی است و شعر دهه ۶۰ که جریان های ایدئولوژیکی وارد شعر می شود، نیماهای شعر دهه ۷۰ همانند دهه ۴۰ هستند مثل رضا براهینی که تئوری هایی را حول محور فُرم و معنا شکل می دهند و گسترش می دهند و شعر دهه ۸۰ متأثر از دهه های قبل و بلکه کمال یافته تر از دوران قبل است. 

در خاتمه این جلسه دکتر یا حقی در تکمیل سخنان دکتر پروین سلاجقه به بیان مختصر خاطرات خود از جریان های شعر معاصر پرداخت.

کد خبر: 67302

آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdchixn-.23nqvdftt2.html