از دیرباز سرودهای جنگی به سبب افزودن بر نیروی سربازان از ارزشی خاص برخوردار بوده است. گرنفون مورخ یونانی در این باره می‌نویسد: «کورش هنگام حمله به قوم آسور بنابر عادت خود سرودی آغاز کرد که سپاهیان با صدایی بلند و با احترام و ادب بسیار، به دنبال آن خواندند و چون سرود به پایان رسید؛ آزاد مردان با قدم‌های مساوی و با نظم تمام راه افتادند.»
 
سازهایی مانند کوس، دهل، کرنا، شیپور، سرناآلات موسیقی جنگی بودند که شاعران مکرر از آن‌ها نام برده‌اند. موسیقی نظامی تا دوره ناصری همان بوده که در نقاره‌خانه‌ها از آن‌ها استفاده می شد؛ اما در دوره ناصرالدین شاه سازهای بادی از اروپا به ایران می‌آید. 
 
اما نقاره‌خانه چه بود؟ شاردن که در دوره صفویه و در میانه قرن یازدهم به ایران سفر کرده، نقاره خانه را این‌گونه معرفی می‌کند: «سمت سردر بازار شاه دو ایوان سرپوشیده وجود دارد که آن را نقاره خانه می نامند. به هنگام غروب و سحر با نقاره و کوس و طبل ساز می‌زنند. محل این نقاره خانه در قیصریه کهنه بوده و قبل از شاه عباس بزرگ، به هنگام شام و سحر نقاره می زدند تا آن‌که نقاره‌خانه به اینجا انتقال یافت.»
 
در سفرنامه تاورنیه و برادران شرلی نیز از نقاره خانه یاد شده. اما غیر از نقاره تا دوران ناصری علاوه بر حفظ آداب و رسوم قدیم و نوازندگی از سردر ارگو مواقع دیگر؛تنها موسیقی قراولان پادشاهی بود که در تشریفات رسمی به کار می‌رفت. چنان که اوژن فلاندن از آن به نام موسیقی گارد سلطنتی نام می‌برد. سال‌ها بعد لزوم تشکیل دسته‌های موسیقی نظامی به سبک جدید که لوازم و تشریفات سلطنتی بود؛ مورد توجه قرار گرفت. به این منظور در دارالفنون شعبه‌ای تاسیس شد و برای تعلیم فنون مرتبت با این گونه موسیقایی، فردی به نام لومر از اروپا استخدام شده، به ایران آمد. متخصص دیگری هم از اتریش آورده بودند که گوار نام داشت و موسیقی کامران میرزا نایب‌السلطنه را اداره می کرد.از این زمان موسیقی نظامی باب شد و جای نقاره‌خانه را گرفت. از همین زمان کلمه موزیک و موزیک‌چی استعمال پیدا کرد و می توان این دو را جایگزین ارکستر و موزیسین دانست. به هر روی این شعبه از دارالفنون  تهیه آلات بادی و تربیت مربی برای اداره دسته‌های موسیقی نظامی را بر عهده داشت. اما چون معلم فارسی نمی دانست و هنر آموزان فرانسه، مزین‌الدوله نقاش‌باشی که هم فرانسه می‌دانست و هم نقاشیدر دارالفنون درس می‌داد؛ به مترجمی لومیر استخدام شد. او درس موسیقی لومیر را به صورت سوال و جواب  نوشت و به عنوان کتاب مرجع موسیقی نظامی در دارالفنون چاپ کرد و در اختیار دانشجویان قرار داد.دروسی چون سرایش(سُلفژ) و هم‌چنین تعلیم عملی موسیقی توسط معلمان اروپایی تعلیم داده می‌شد و  آلات موسیقی نظامی از اروپا وارد شد. پس از چند سال یک دسته موسیقی نظامی پدید آمد که به هنگام استقبال‌های رسمی و هم‌چنین به هنگام پذیرایی و معرفی سفرا به حضور شاه برای نخستین بار به جای نقاره‌خانه قدیم به کار رفت.
 
در دوره ناصری موسیقی نظامی در مواردی به کار می‌رفت که از جمله آن به چند مورد می‌توان اشاره کرد. نخست به هنگام اعیاد رسمی بود که سلام رسمی برپا می‌شد و شاه با تخ مرمرین وارد می‌شد و بر صندلی مخصوص می‌نشست؛ موزیک سلام ایران نواخته می‌شد. اولین آهنگ سلام را لومر ساخت که تا زمان محمد علی شاه نیز معمول بود وو در دوره احمد شاه تغییر کرد. اوقات دوم مسافرت‌های ییلاقی بود ه دو دسته موسیقی نظامی همراه شاه بود که به هنگام بامداد و شامگاه می‌نواخت. سومین زمان به هنگام تشریفات رسمی و درباری و حضور سفرای خارجی بود که با احترام از مقابل گارد عبور می‌کردند. و بدین هنگام موسیقی سلام آن کشور نواخته می‌شد. چهارمین هنگام در تعزیه های تکیه دولت بود و پنجمین مورد استفاده از موسیقی نظامی در حیاط تخت مرمر و یک ساعت قبل از غروب بود که سلام را اجرا می‌کردند. یک مورد استفاده دیگر نیز برای این موسیقی بوده و آن به هنگام عروسی در مقابل دادن انعام بوده است.

برگرفته از سرگذشت موسیقی ایران
مینا عبدی

هنر نیوز