به گزارش هنرنیوز به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای این برنامه که با حضور بهمن کیارستمی، کارگردان فیلم یاد شده و دکتر امید روحانی، منتقد مهمان برگزار شد ناصر صفاریان، دبیر جلسه‌های نمایش فیلم و مجری برنامه با اعلام این‌که هفته‌ی آینده به دلیل تقارن با شب‌های عزاداری برای امام حسین (ع) جلسه‌ی نمایش فیلم برگزار نخواهد شد گفت: «آخرین جلسه‌ از این دوره نمایش‌های هفتگی دو هفته بعد برگزار می‌شود و سپس این برنامه‌ها به‌صورت موقت تا مدتی بعد تعطیل خواهد بود.»

وی در ابتدای این جلسه از بهمن کیارستمی خواست تا درباره‌ی نحوه‌ی ساخت این فیلم توضیحاتی ارائه کند و او گفت: «قبل از این که «شبیه‌خوانی» ساخته شود در یک دوره‌ی طولانی‌مدت با آقای جهانگیر نصراشرفی (محقق و مردم‌شناس) همکاری داشتم که حاصل آن تولید مجموعه فیلم‌هایی درباره‌ی ساخت ساز کمانچه‌ در نواحی مختلف ایران بود.»

کیارستمی افزود: «از میان فیلم‌هایی که در این مجموعه ساخته شد مستندی نظیر «کفار» بیش‌تر دیده شد. در آن فیلم پرداختن به کمانچه بیش‌تر بهانه‌ای بود تا در کنار سوژه‌، رفتارشناسی یک قوم خاص در ایران مورد بررسی بیش‌تری قرار گیرد.»

کیارستمی سپس تولید مستندهای «عود و کمانچه» و «کمانچه» را حاصل همکاری طولانی‌مدت خود با جهانگیر نصراشرفی دانست و گفت: «این همکاری از آن‌جا که شکل ایده‌آلی برای فعالیت مشترک یک مردم‌شناس و مستندساز به شمار می‌رفت برای خود من بسیار مفید و رضایت‌بخش بود اما متاسفانه برای من دیگر به آن شکل تکرار نشد.»

وی این فعالیت را یک همکاری کاملاً مشترک دانست و افزود: «وقتی پروژه‌ی مورد بحث به پایان رسید آقای نصراشرفی که در حال تالیف و انتشار یک کتاب سه‌جلدی تحت عنوان «نمایش و موسیقی در ایران» بود گفت از میان شبیه‌خوان‌ها و تعزیه‌خوانان کسانی را می‌شناسد که آخرین نسل از خوانندگان موسیقی دستگاهی و ردیفی ایران به حساب می‌آیند و پیشنهاد داد تا درباره‌ی این افراد فیلمی ساخته شود که تولید و ساخته‌شدن مستند «شبیه‌خوانی» حاصل آن بود.»

بهمن کیارستمی در ادامه گفت: «این افراد به‌طور اتفاقی و از شانس خوب ما قرار بود به بهانه‌ی شرکت در جشنواره‌ی نمایش‌های آیینی به تهران سفر کنند. این نکته و حضور سه هفته‌یی این افراد در تهران به ضبط و ایجاد آرشیو کاملی از تعزیه‌خوان‌ها منجر شد که البته ثبت تصویر آخرین نسل فعال آن‌ها را در بر می‌گرفت.»

وی افزود: «وقتی کار ضبط تعزیه‌ها به پایان رسید جهانگیر نصراشرفی کار تحلیل آن تعزیه‌ها را آغاز کرد. بعد از این مقطع، مرحله‌ی تکمیل تحقیقات، ضبط تصاویر میدانی و انتخاب نمونه‌های شاخص از میان راف‌کات فیلم صورت گرفت که در نهایت به ساخت مستند «شبیه‌خوانی» منجر شد.»

کیارستمی ضمن اشاره به مرحله‌ی طولانی‌مدت تولید این مستند گفت: «در طول دو سالی که ساخت این فیلم در جریان بود برای دیدار با آخرین نسل‌های تعزیه‌خوانی تقریباً به اکثر شهرهای ایران سفر کردیم و از مازندران تا خوزستان اقدام به ضبط تصویر آن‌ها کردیم که چکیده‌ی آن‌ها در فیلم «شبیه‌خوانی» مورد استفاده قرار گرفته است.»

بخش بعدی جلسه‌ی شب گذشته به صحبت‌های دکتر امید روحانی، منتقد مهمان درباره‌ی این فیلم اختصاص داشت. وی تولید فیلم‌هایی درباره‌ی موضوع‌های مربوط به آیین‌های سنتی و مذهبی را از جمله حرکت‌های ریشه‌دار در عرصه‌ی فرهنگ دانست و گفت: «تقریباً اکثر مستندسازان دست‌کم یک‌بار به سراغ این موضوع رفته‌اند. فیلم‌هایی عمدتاً درباره‌ی کلیت مناسک آیینی که اغلب در حاشیه‌ی آن به تعزیه و شبیه‌خوانی هم پرداخته شده است.»

وی افزود: «تعزیه از آن موضوع‌هایی‌ست که به دلیل اهمیت و نزدیکی آن با قلب و فرهنگ عمومی، در فرهنگ مردم ریشه دارد و به دلیل تاثیر خاصی که بر قلب و جان و دل آن‌ها باقی می‌گذارد توانسته در طول سده‌های مختلف به حیات خود ادامه دهد.»

روحانی در ادامه گفت: «تعزیه به دلیل شور و شوقی که در محل‌های اجرای خود به وجود می‌آورد یک نوع رویکرد خاص را به مخاطبان خود تحمیل می‌کند که اغلب فیلمسازانی که به‌طرف این سوژه حرکت می‌کنند اغلب ناگزیر می‌شوند دیدگاه شخصی خود را به نفع نمایش دادن خود مناسک تعزیه کنار بگذارند. در این زمینه آن‌ها که باهوش‌ترند یا احساس می‌کنند که باید نکته‌هایی را به تحقیق خود بیفزایند، از گفتار متن برای فیلم خود استفاده می‌کنند که اغلب توضیح‌دهنده‌ی تعزیه و خواستگاه مذهبی و ویژگی‌های آن است.»

این منتقد سینما در ادامه‌ی صحبت‌های خود به ویژگی‌های مستند «شبیه‌خوانی» اشاره کرد و گفت: «نکته‌ی جذاب این فیلم دیدگاه کلی آن درباره‌ی اطلاعات یک فیلم‌ساز جوان با ویژگی‌های بهمن کیارستمی‌ست. فیلم‌ساز به سوی این سوژه حرکت می‌کند و به همین دلیل با اجرای نمایش در مقابل پرده‌ی سفید، تعزیه را به مولکول‌ها و حتی اتم‌های ساختاری خود تجزیه کرده است.»

وی افزود: «سازنده‌ی «شبیه‌خوانی» با پرهیز از ارائه‌ی گفتار متن به گونه‌یی رفتار می‌کند که حتی برای پرسش بدیهی و اولیه‌ی مخاطب در این‌باره هم بتواند پاسخی ارائه کند.»

روحانی در ادامه با اشاره به تاکید فیلم بر تغییرات چشم‌گیر هنر تعزیه در طول دهه‌های گذشته که به تعبیر او فیلم‌ساز با شگفت‌زدگی اقدام به نمایش آن‌ها کرده گفت: «مستند «شبیه‌خوانی» در انتها به مرثیه‌یی برای از دست رفتن یک هنر آیینی تبدیل می‌شود. مناسک و آیین‌هایی که به دلیل ورود شکل تازه‌یی از زندگی، در طول سال‌ها با تغییرات چشم‌گیری مواجه شده است.»

صحبت‌های بهمن کیارستمی درباره‌ی فیلم خود بخش دیگری از جلسه‌ی دیشب بود. وی گفت: «من تعزیه را در یک پروژه‌ی تحقیقاتی طولانی مدت و در طول ساخت این فیلم کشف کردم و تاکید بر این نکته در فیلم، حاصل تظاهر نیست، اشاره به یک کشف واقعی‌ست.»

کیارستمی در انتهای این نشست، در پاسخ به پرسش مجری برنامه مبنی بر نحوه‌ی تحقیقات میدانی خود پیش از شروع تصویربرداری گفت: «انجام تحقیق درباره‌ی هرکدام از پروژه‌ها به نحوه‌ی ساخت و اجرای آن برمی‌گردد اما واقعیت این است که صرف زمان طولانی‌مدت برای تحقیق درباره‌ی یک سوژه‌ی خاص، تازگی و طراوت آن را از بین برده و باعث می‌شود جذابیت سوژه برای سازنده‌ی فیلم کم و کم‌رنگ شود.»

وی افزود: «ترجیح می‌دهم زمانی که ساخت فیلمی را شروع می‌کنم از همان ابتدا با سوژه همراه شده و پیش بروم تا مواجهه‌ی هر دو سوی فیلم (فیلم‌ساز و سوژه) شکل عادی‌تری به خود بگیرد.»

هنر نیوز