به گزارش هنرنیوز؛ زهرا كشوري در گزارشی به موضوع پلهای تاریخی در روزنامه ایران پرداخته است:

طاق قاجاري پل ساساني «کشکان» که فروريخت تازه پيامدهاي سيلاب بي توجهي به پل هاي تاريخي خود را نشان داد تا معلوم شود اين پل قاجاري تنها خسارت وارده به پل هاي لرستان که قدمتي از هخامنشي تا به قاجاريه دارند، نيست. آن طور که «علي مصطفي نژاد» مدير سابق تنها پايگاه پل هاي تاريخي به «ايران» مي گويد: «از سال ۸۸ تا امروز از ۶ پلي که پرونده ثبت جهاني آنها کامل شده بود، يک پل(پل زال) به طور کامل فروريخت»، تا عکس هاي باقي مانده آن تنها نشان از وجود پلي باشد که به همراه ۵ پل کشکان، کلهر، پلدختر، گاوميشان و پل شکسته(شاپوري) سوداي ثبت در فهرست جهاني يونسکو را داشتند. از سويي ديگر پل زال و طاق الحاقي پل کشکان تنها قرباني بي توجهي به تاريخ پل سازي در کشور نيست. هرچند «محمد حسن طالبيان» معاون ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري کشور درباره چرايي اين اتفاق توضيحي به روزنامه ايران نمي دهد اما در گفت و گو با خبرنگار ما از سفر قريب الوقوع خود به لرستان و بررسي وضعيت پل هاي تاريخي اين استان خبر مي دهد.

تشکيل پايگاه پل هاي تاريخي کشور

پل هاي لرستان پيش از آن که سيلاب، طاق قاجاري پل کشکان را فرو بريزد هم خبرساز شده بودند. سيلاب به جان خرم آباد که افتاد اين تخريب پل هاي معاصر و پل هايي که بيش از چند سال عمر نداشتند در صدر اخبار خسارت هاي سيلاب نشستند. واکنش فضاي مجازي به اين ماجرا تا چند روز ادامه داشت. اوج اعتراض آنها آنجا بود که عکس فروريخته پل ۹ دي را در کنار پل ساساني(۱۷۰۰ ساله) دزفول قرار دادند. البته شهردار خرم آباد تخريب اين پل را به دليل سيل سال ۹۴ دانست و نتيجه قصور پيمانکار، تا سيلاب ارديبهشت ماه سال جاري که لرستان تا خوزستان و ايلام تا کرمانشاه را درنورديد و خسارات زيادي به جا گذاشت. اما تنها يک هفته بعد بود که طاق قاجاري پل کشکان ريخت تا قصه تلخ پل هاي تاريخي لرستان در صدر اخبار بنشيند. سيلاب بخشي از طاق را با خود برد اما گرد فراموشي را هم از روي پل هاي تاريخي برداشت تا بسياري بپرسند چرا وضعيت پل هايي که قرار بود بر پيشاني سايت يونسکو بنشينند، چنين رقم خورد؟

به گفته «علي مصطفي نژاد» کارشناس ميراث فرهنگي اواخر دولت اصلاحات، سيد محمد بهشتي که آن سال ها کسوت معاونت ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي وگردشگري وقت را به تن داشت، دستور تشکيل نخستين پايگاه پل هاي تاريخي کشور را داد. به گفته او زماني که اين پايگاه تشکيل شد تنها ۱۲-۱۰ پل در فهرست ملي ثبت شده بود اما آن برهه از زمان تعداد پل هاي تاريخي ثبت ملي شده به ۸۰ پل رسيد. امروز لرستان نزديک به ۱۰۰ پل در حافظه ميراث ملي خود دارد اما اين به معناي حال خوب اين آثار نيست.

همان زمان است که پيشنهاد ثبت جهاني پل هاي بزرگ لرستان روي ميز مذاکره مي آيد و موافقت مسئولان وقت سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري را مي گيرد. به گفته مصطفي نژاد، مستندنگاري از جمله اسکن ليرزهاي پل انجام و ناظريني از دانشگاه تهران و خواجه نصيرالدين طوسي هم وارد ماجرا مي شوند. او حضور ناظريني از دانشگاه را به دليل نوبودن و جديد بودن مستندنگاري پل ها مي داند. نتيجه مستندنگاري ها، مهر تاييد از سوي سازمان ميراث فرهنگي کشور مي گيرد. مصطفي نژاد در زمان مديريت «حميد بقايي» بر سازمان ميراث فرهنگي در دولت دهم آن طورکه خود مي گويد به دليل اختلاف نظر با سازمان ميراث فرهنگي برکنار مي شود. هرچند دوست ندارد از لفظ «برکنار شدم» استفاده کند: «به من برمي خورد.» اما هنوز هم به سازمان ميراث فرهنگي بازنگشته است. آن طور که مصطفي نژاد مي گويد: «پرونده ثبت جهاني پل هاي تاريخي لرستان هم درهمان حد ماند.» پرونده در همان حد ماند اما پل ها از باد و باران و همچنين مرمت هاي غير اصولي جان سالم به در نبردند. «محمدحسن طالبيان» هم در پاسخ به اصرار«ايران» پاسخگويي به چرايي وضعيت پل هاي لرستان را به بعد از ديدار از اين آثار و بازگشت از لرستان موکول مي کند.

تنها پل منتسب به دوران هخامنشي

مصطفي نژاد پل کشکان را که برخي طولاني ترين پل تاريخي کشور مي دانند منسوب به دوران هخامنشي يعني ۲۵۰۰ سال پيش مي داند اما آن طاقي که سيلاب برد در دوران قاجاريه به کشکان الحاق مي شود. کشکان روي رودخانه کشکان قرار دارد. کشکان را مادر پل هاي تاريخي مي دانند. اين پل و رودخانه هم نام، يک حال مشترک دارند. حال هيچ کدام خوب نيست. پل کشکان سال هاست که غرق در «گازوئيل» و «مازوت» است. هرساله با تصادف تانکر هايي که از سمت عراق به ايران مي آيند چند هزار تن گازوئيل و مازوت به درون کشکان ريخته مي شود اما تا امروز اقدامي که بتواند پاياني بر اين تلخي بنويسد، روي ميز تصميم گيري نيامده است. کشکان به گفته مصطفي نژاد در سال ۷۸-۷۷ به ثبت ملي رسيد. وضعيت طاق الحاقي آنقدر سست بود که داربست هايي براي حفاظت از وضعيت شکننده آنها نصب مي کنند اما به يکباره تصميم مي گيرند تا آن را بردارند. هرچند مسئولان استاني هم پاسخ واضحي درباره چرايي برداشتن داربست ها به رسانه ها نمي دهند.

«محمدرضا اسدي» معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان لرستان در پاسخ به اعتراض هاي مطرح شده در فضاي مجازي درباره چرايي برداشتن داربست ها پيش از مرمت حفاظتي گفته است: «نمي شود۱۰۰ درصد پذيرفت که اگر داربست ها وجود داشتند مي توانستند از پل حفاظت کنند.» اين پل در مرز لرستان و خوزستان قرار دارد؛ در نهايت اين گلايه هاي فضاي مجازي واعتراض فعالان بود که باعث شد تا اداره کل لرستان برنامه حفاظت و ساماندهي آن را روي ميز مذاکره ببرد. جمعي از زنان و مردان فعال حوزه فرهنگي هم در هفته گذشته مراسم سوگواري پل کشکان را برگزار و چمرنوازي (موسيقي که در مراسم سوگ لرستاني ها نواخته مي شود) کردند. اما سوگواري ها براي ديگر پل ها ادامه دارد. پل زال هم دهه ۸۰ فرو مي ريزد و روياي جهاني شدن را به گور مي برد.

مرهم هايي که زخم زدند

هويت تاريخي پل شاپوري (شکسته) هم با مرمت هاي غير اصولي و بازسازي غلط کاملاً از بين رفته است وهيچ سنخيتي بين آن پل خشتي اواخر ساساني و اوايل اسلام ديده نمي شود. اين پل هم به گفته مصطفي نژاد در دولت دهم مرمت مي شود. مصطفي نژاد پل شاپوري را يک پل «بزک» کرده امروزي مي داند که هيچ تصويري از گذشته شهر شاپورخواست(خرم آباد) به بيننده نمي دهد. او وضعيت اين پل را غيرقابل جبران مي داند: «مرمت هاي انجام گرفته فرم وشکل آن را تغيير داده ومصالح به کار رفته در آن هيچ سنخيتي با تاريخ ساساني – اسلامي آن ندارد.» طالبيان هم صحبت درباره آن را به آينده موکول مي کند.
مرمت هاي غيراصولي به گفته مصطفي نژاد به پل کلهر هم زخمي کاري مي زند. اين پل هم بعد از سال ۸۸ مرمت شد. بازسازي هم هيچ سنخيتي با تاريخ کلهر ندارد. کلهر در دوره ساساني يعني ۱۷۰۰ سال پيش روي پايه هاي هخامنشي زده شد اما آنچه زير مرمت هاي غيراصولي مدفون شد متعلق به قرن چهارم هجري است. مصطفي نژاد اين قرن(چهارم هجري) را قرني که باشکوه ترين پل هاي ايران در آن ساخته شده اند، مي داند.

زخمي که پل کشکان از مرمت ها خورد هم «ناسور» است. اين مرمت ها روي پايه هاي عظيم اين پل انجام گرفت و تا جايي پيش رفت که به گفته مصطفي نژاد هويت آن را بايد از دست رفته دانست. به گفته مصطفي نژاد پل کشکان تنها پلي بود که در ميان پل هاي لرستان نشانه هايي از دوره قاجاريه در خود داشت، بنابراين حفظ و نگهداري آن به اندازه تمام پل کشکان اهميت داشت. اين مرمت ها هم بعد از سال ۸۸ اتفاق مي افتد.

پل دختر هم رنجي عميق از مرمت هاي غير اصولي در دل خود دارد. اين پل به گفته کارشناسان ميراث فرهنگي روي پايه هاي ساساني ساخته شده اما شاکله اصلي آن متعلق به قرن چهارم هجري است. مصطفي نژاد مشکل پل هاي تاريخي لرستان را کمبود اعتبار و پول نمي داند. او اعتقاد دارد: «همين اعتبار بود که با بزک پل شاهپوري خرم آباد، هويت را از آن گرفت.»
او مشکل پل هاي تاريخي لرستان را توجه نکردن، نگاه کارشناسي، علاقه و توانايي در مديريت و برنامه ريزي براي آنها مي داند. گاوميشان پلي است که بين لرستان و ايلام قرار دارد. اين پل هم متعلق به دوره ساساني و اسلامي است.

واکنش مجازي به فروريختن طاق قاجاري

نخستين واکنش ها به فروريختن پل کشکان در فضاي مجازي خود را نشان داد. واکنش ها تا آنجا پيش رفت که «محمدرضا اسدي» معاون اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان لرستان در گفت و گو با رسانه ها از آغاز عمليات «باز زنده سازي» طاق قاجاري پل کشکان به صورت اضطراري خبر دهد.

او با بيان اينکه طاق فروريخته شده بخش باقيمانده اي از طاق احداث شده در تعميرات دوره قاجار بوده که به شکلي نامتناسب و با مصالح نامرغوب روي دهانه سوم ضلع جنوبي پل زده شده بود، به «مهر» مي گويد: در سنوات گذشته يکي از لنگه طاق هاي آن شکسته و «کل کن» شده بود و از لحاظ سازه اي ديگر قدرت باربري نداشت.

معاون ميراث فرهنگي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان لرستان با تاکيد بر اينکه بايد به جاي مرمت، اين پل باز زنده سازي سبکي و تاريخي مي شد، مي گويد: «طرح مرمت جامع، مستند نگاري و ليزر اسکن پل کشکان، باز زنده سازي بخش مياني طاق فروريخته، در دستور کار اضطراري قرارگرفته است. اما اينجا يک مساله نگران کننده وجود دارد.»

فعالان حوزه ميراث فرهنگي لرستان اما اعتقاد دارند که آن چيزي که به نام مرمت روي پل هاي مختلف استان انجام گرفته هويت آثار را کاملاً از بين برده است و ديگر نمي شود از آنها به عنوان يک پل تاريخي – باستاني ياد کرد. با وجود اين اسدي کم بودن اعتبار را يکي از دلايل مرمت نکردن پل کشکان مي داند.

به گفته اسدي پيش از اين ۹۰ ميليون تومان اعتبار از محل اعتبارات ملي اختصاص يافته بود که مقداري از آن هزينه شده است. او از تخصيص ۷۰۰ ميليون تومان براي ۱۰۰ پل تاريخي خبر مي دهد و مي گويد: «ميزان اعتبارات نسبت به تعدد، پراکندگي و گستردگي پل هاي تاريخي استان قابل ملاحظه نيست.» اما فعالان حوزه ميراث فرهنگي تاييد مي کنند که با توجه به تجربه بد مرمت پل ها در اواسط دهه ۸۰ سازمان ميراث فرهنگي در انتخاب مرمتگران و ناظران دقت کند و به دغدغه دوستداران ميراث فرهنگي در اين حوزه توجه کند. اسدي اعتقاد دارد اعتبار اختصاص يافته، کفاف ۱۰۰ پل تاريخي استان را نمي دهد و تقاضاي ما براي تخصيص اعتبار بيش از اين است. او مي گويد: «آسيب هاي متعددي در طول قرن ها به اين آثار واردشده و اين آثار تاريخي ديگر فرسوده شده اند. اين آثار کهنسال بوده و نيازمند نگهداري هاي مستمر هستند.»

يک داربست پرماجرا

زماني که خبر فروريختن يکي از طاق هاي کشکان به فضاي مجازي رسيد بسياري انگشت اعتراض را به سمت کساني کشيده اند که داربست فلزي اطراف طاق را باز کرده بودند اما کارشناسان ميراث فرهنگي استان از جمله «عطا حسن‎پور»، کارشناس ميراث فرهنگي و يکي از باستان شناسان لرستاني داربست را يکي از عوامل تخريب طاق قاجاري اين پل مي داند و مي گويد: «متاسفانه داربست‎هاي پاييني به سرقت رفته بودند و از بالانيز حداقل نيم متر قوس طاق با نوک داربست فاصله داشت. اين داربست‎ها نه تنها نگه‎دارنده نبودند، بلکه خود باري آويزان بر دوش آن بودند که فشاري در حد چندين تن بار را بر طاق وارد مي‎کردند که همين باعث ترک برداشتن آن شده بود.»
به گفته او گاهي برخي افراد از اين داربست ها به عنوان نردبان استفاده کرده و از طاق ها جدا شده بودند.

همين عامل انساني يک بار اضافي را بر پل وارد مي کند. افکارعمومي استان اعتقاد دارند همين مساله دليل کافي براي تقويت پايگاه هاي پل تاريخي و تامين مامور يگان حفاظت براي پاسداري از پل هاي تاريخي است. طالبيان معاون ميراث فرهنگي در اين رابطه به «ايران» مي گويد: «پايگاه ها بسيار ضعيف شده اند و بايد وضعيت اين پايگاه بررسي شود.» اسدي در نهايت مي گويد: «عملاً داربست هاي موجود کارکردش را ازدست داده و اين امر خود يک آسيب ثانويه را به وجود آورده بود.» او يک مساله جديد را هم مطرح مي کند اما باز نمي کند. او مي گويد: «يک روز قبل از اينکه اين تخريب صورت بگيرد در محل پل کشکان بوديم و تعداد زيادي عکسبرداري از اين دهانه صورت گرفت و مشکل خاصي نداشت و احتمالات زيادي در زمينه تخريب آن وجود دارد.»
افکارعمومي هم مي پرسند چرا آن زمان که داربست ها برداشته شد، مرمت پل آغاز نشد تا جلوي تخريب طاق گرفته شود. هرچند آنها با توجه به مرمت هاي غير اصولي و اشتباهي که روي پل هاي ديگر قرار گرفته، اين نکته را هم يادآور مي شوند که با توجه به هويت زدايي از پل هاي مرمت شده، پل کشکان شانس آورد که با مصالح امروزي مرمت نشد و هويت خود را به طور کامل از دست نداد.

پل هاي تاريخي لرستان در يک نگاه

پل شاپوري خرم آباد را يکي از شاهکارهاي دوره ساساني مي دانند. خرم آبادي ها به آن «طاق پيل اشکه سه» (پل شکسته) مي گويند. اين پل در ضلع جنوبي قلعه معروف فلک الافلاک است. اين قلعه هم متعلق به دوره ساساني است. پل شاپوري غرب لرستان را به خوزستان و تيسفون (مرکز ساسانيان) وصل مي کرد. اگر پل شاپوري را از خرم آباد به سمت کوهدشت بکشانيد، به پل عظيم کشکان مي رسيد. اين پل به زبان لري «کشکو» ناميده مي شود. کشکو راه باستاني شهر «شاپورخواست» (خرم آباد در زمان ساساني) را به منطقه غرب لرستان و از آنجا به کرمانشاه متصل مي کرد. کشکان هزار و ۹۸۴ متر طول دارد. ارتفاع پل در بالاترين نقطه ۲۶ متر و در کوتاه ترين قسمت آن ۱۰ متر است. در کنار اين پل بقاياي سه پل ديگر از دوره هاي گذشته به جاي مانده است که مشخصات پل هاي ساساني را دارند و احتمالاً متعلق به همان دوره هستند. کشکان به شماره ۳۵۵ در فهرست آثار ملي ايران ثبت شده است. پل کلهر (ممولان) هم روي رودخانه کشکان قرار دارد. اين پل در ۵۰ کيلومتري خرم آباد به سمت شهرستان پلدختر قرار دارد. ساخت پل کلهر به قرن ۴ هجري- قمري مي رسد. اين پل در سال ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۸۶ به عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت ملي رسيد. پل عظيم پلدختر هم در همين مسير و در ابتداي ورودي شهرستان پلدختر قرار دارد. احتمال مي دهند اين پل هم متعلق به ساسانيان باشد. برخي دليل نامگذاري آن را منتسب دانستن پل به نام ايزدبانو آناهيتا مي دانند. پل در قرن چهارم هجري قمري مرمت مي شود اما هم اکنون تنها يک دهانه از طاق هاي آن برجا مانده و جاده شماره ۳۷ از زير آن عبور مي کند. اين پل بي ترديد در مسير ارتباطي بين شهرهاي شاپورخواست و جندي شاپور (يکي از مهم ترين شهرهاي دوره ساساني بود که توسط شاهپور يکم ساخته مي شود) قرار داشته و از اهميت راهبردي برخوردار بوده است. پلدختر به شماره ۱۶۷۸ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. پل گاوميشان هم يک پل باستاني متعلق به ساسانيان است. ۳۰ کيلومتر با پلدختر فاصله دارد و در مرز بين دو استان لرستان و ايلام روي رودخانه سيمره کشيده شده است. اين پل با شماره ثبت ۲۲۲۲ به عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. يک پل ديگر هم در اين مسير وجود داشت که ديگر نيست؛ پل زال. از اين پل که آن را شاهکار راهسازي مي دانستند، تنها يک پايه باقي مانده بود که البته آن هم در سال هاي گذشته تخريب شد و به جهاني شدن نرسيد! جاي اين پل بين لرستان و خوزستان قرار داشت.

هنر نیوز