نگاهی بر تازه های نشر؛
تاریخ اجتماعی ایران در سفرنامه های نیبور
5 مهر 1391 ساعت 13:57
«سفرنامه کارستن نیبور» با ترجمه پرویز رجبی چندی پیش از سوی انتشارات ایران‌شناسی منتشر شد.
به گزارش هنرنیوز، کارستن نیبور (۱۸۱۳ ـ ۱۷۳۳) جغرافی‌دان، ریاضی دان، اخترشناس و دانشمند علم مساحت اهل آلمان بود و در مدرسه شرق‌شناسی و الهایات گوتینگن آلمان زبان عربی، تاریخ شرق، نقاشی و موسیقی آموخته بود. او اولین آلمانی نبوده است که از ایران دیدن می‌کند. پیش از او و بعد از «هانتس شیلتبرگر»(اولین آلمانی که به ایران سفر کرد) ده‌ها آلمانی دیگر از ایران دیدن کردند اما هیچ کدام سیاحتی کاوشگرانه مانند نیبور نداشته واز میان سفرنامه‌هایی که برخی ازآنان ازخود به جای گذاشته‌اند سفرنامه نیبور بسیار حائز اهمیت است.
از معدود سفرنامه‌های خارجی دوره زندیه، سفرنامه نیبور اثری بسیار مهم و مربوط به روزگار کریم خان زند است. نیبور در سفرنامه‌اش علاوه بر رویکردهای باستان‌شناسی درباره تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سیاسی، نظامی، جغرافیا و مردم شناسی مطالبی بسیار سودمند دارد و از منابع پژوهشی تاریخ زندیه به شمار می رود. کتاب حاضر نیز تنها برگردان قسمت مربوط به ایران از سفرنامه سه جلدی نیبور است.
«سفر کارستن نیبور به ایران از دو نظر حائز اهمیت فراوان است: نخست این که او تنها اروپایی بود که در زمان كريم خان زند از ايران ديدن كرد و دوم به اين خاطر كه او گذشته از گزارش هاي گوناگون سياحان اروپايي مانند «شاردن» و «كمپفر» از تخت جمشيد، نخستين كسي بود كه تخت جمشيد را به طور اساسي بررسي و مطالعه كرده است.»
نيبور از بوشهر وارد خاك ايران شد و به جاي استفاده از راه معمول، از بيراهه اي طولاني به شيراز رفت و پس از چند روز اقامت در شيراز راهي تخت جمشيد شد و پس از بررسي هاي عميق خود در تخت جمشيدو طرح برداري از پيكركنده ها و سنگ نبشته ها دوباره به بوشهر بازگشت و از راه جزيره خارك ايران را ترك كرد. مشاهدات نیبور در مدت اقامت کوتاه‌اش در ایران، از نظر پرداختن به تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، از این روی پرفایده است که او اوبین و آخرین سیاح اروپایی زمان کریم خان زند است. با خواندن سفرنامه نيبور، با اين كه هدف اصلي او پژوهش در تخت جمشيد بوده است، از شكل رخت و آرايش مردم، از اوضاع سياسي، آرايش نظامي، اوضاع اقتصادي و بازرگاني و به طور كلي اوضاع اجتماعي ايران، اخبار درستي به دست مي آوريم. به طوری که پرداختن به تاریخ اجتماعی ایران در زمان کریم خان زند، بدون خواندن سفرنامه نیبور صحیح نیست.
فصل نخست کتاب دیباچه جامعی در شناخت نیبور است که «دیتمار هنتسه» در سال ۱۹۶۳ در چاپ فوتومکانیک سفرنامه نیبور در اتریش آورده است و در کتاب حاضر تحت عنوان «سهم کارستن نیبور در شناسایی شرق» آمده است. فصل دوم نیز مقدمه خود نیبور بر جلد اول سفرنامه‌اش را شامل می‌شود. همچنین «از مسقط به بوشهر»، «یادداشت‌هایی درباره بوشهر، شیراز و تخت جمشید»، «یادداشت‌هایی درباره شیراز»، «از شیراز به تخت جمشید»، «شرح تخت جمشید»، «یادداشت‌های درباره شیراز»، «از شیراز به بوشهر» و «جزیره خارک» فصل های میانی کتاب را تشکیل داده‌اند.
پرداختن به تاریخ سیاسی ایران را از سال ۱۷۴۷، یعنی سال مرگ نادرشاه تا سال ۱۷۵۶که او از ایراد دیدن کرده بود از دیگر اقداماتی است که نیبور در طول اقامت خود در ایران علاوه بر بررسی های مهم باستان شناسی انجام داده و در سفرنامه خود گنجانده است. فصل دهم کتاب با نام «تاریخ ایران از سال ۱۷۴۷ یا سال از سال مرگ نادرشاه تا ۱۷۵۶» به این بخش از سفرنامه نیبور اختصاص دارد.
در قسمتی از فصل دهم می‌خوانیم: «شهرت کریم فقط به این خاطر بود که او مهدی خان نامی را که چندبار علیه نادرشاه شورش کرده بود، بالاخره دستگیر کرده و با چند صد نفر از یاران‌اش به قتل رسانیده بود. پس از این حادثه دوباره چند خانواده معدود این قبیله از طریق دامداری روزگار می‌گذراندند و پدر کریم کدخدای قبیله بود. کریم که در سپاه نادرشاه افسر جزئی بیش نبود، پس از مرگ نادر دوباره به لرستان بازگشت و با افراد قبیله خود به غارت کاروان‌ها و روستاها مشغول شد و همین که وضع مالی‌اش خوب شد و توانست مزدوران بیش‌تری در اختیار بگیرد، با این بهانه که قصد حمایت از شهرها را در مقابل غارتگران دارد، شهرهایی را متصرف شد. کریم به هنگام اتحاد با علی مردان خان بختیاری ۲۰۰۰ نفر را در اختیار داشت و حالا خودش را کریم خان می‌نامید. در این سال‌ها و در سال‌های بعد هر کس تعدادی سرباز در اختیار داشت خودش را خان می‌نامید.»
همچنین دو فصل پایانی کتاب شامل شکل‌ها یی که نیبور رسم کرده و عکس‌هایی از قسمت‌های مختلف تخت جمشید برای مقایسه با شکل‌های نیبور گنجانده شده است.
قسمت‌های مربوط به ایران از سفرنامه «کارستن نیبور» با ترجمه پرویز رجبی توسط انتشارات ایران‌شناسی روانه بازار نشر شده است. این کتاب در ۳۰۲ صفحه و شمارگان ۱۵۰۰ نسخه به چاپ رسیده و با قیمت ۷۵۰۰ تومان منتشر شده است.
کد خبر: 46883
آدرس مطلب: http://www.honarnews.com/vdcipva5.t1aqv2bcct.html